NT - 06.12.1984, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 6. desember 1984 5
lL ÁBÓT Jólablad 1
vælum úr dýraríkinu veldur ýmsum
hörundskvillum. sem geta oft orðið
mjög alvarlegir vegna hirðuleysis í
upphafi. Pað lítið grænmeti sem þeir
nota er í besta lagi nijög vanþroska og
auk þess mjög sjaldgæft, því að fræ er
sjaldan flutt upp til sveita úr kaup-
stöðunum. Nálega eini jurtaréttur,
sem þeir neyta, ereinskonar jafningur
úr fjallagrösum, þau eru ekki ósvipuð
fífilblöðum, með grænbrúnum blöð-
um og brúnirnar tentar. I dölum er
gnægð af þeim, og þar sem þau eru
kvoðumikil, rná gera af þeim mjög
bragðgóða súpu, með því að bæta
hana með rjóma og sykri, en fyrst eru
grösin soðin í mörgum vötnum til þess
að ná úr þeim remmunni.
En sá matur, sént flestum þykir ■
mest til koma, er hákall; af honum er
mikil gnægð við strendur íslands.
Áður en hann er hæfur til átu verður
hann að liggja grafinn í sandi nokkur
misseri, og þegar hann við þessa
geymslu er nógu vel orðinn, er hann
sagður líkur svínakjöti á bragðið, en
svo er mikill ódaunn af honum, að
engin leið er að koma nálægt manni,
sem hefur bragðað minsta bita af
hákarli fyrir þrem vikum. Þetta telja
ntenn þó ekki næga ástæðu til þess að
hafna honum, og ég verð að segja
það, að íslendingar eru jafnsólgnir í
bragðntikinn mat og mestu sælkerar;
hvort sem um er að ræða hreindýra-
kjöt eða skötu, þá er talið nægilegt að
þurka það í fáeinar vikur. Ef það væri
ekki illgirnislegt, mætti bregða þeim
um hrossakjötsát, en þess er skylt að
geta, að hrossakjöts er ekki neytt
nema á nokkrum stöðum, og eru þeir
menn kallaðir hrossaætur, og er talið
smánaryrði.
Við félagar þurftum aldrei að grípa
til þessara ráða, en samt skorti okkur
jafnvel jarðepli um hríð, og voru þau
ekki á borðum hjá okkur fyr en
póstskipið var komið. Firnm eða sex
sinnum um veturinn var komið með
geldneyti til bæjarins; keypti þá ein-
hver kaupmaðurinn uxann og sendi
boð um þennan óvenjulega atburð
um bæinn, svo að hver og einn gæti
skrifað sig fyrir því, sem hann óskaði
að kaupa. Kjötið var venjulega lélegt
og var selt á tvö pence pundið; samt
gátu aðeins efnaðri íbúarnir veitt sér
það. Kindakjöt er aftur á móti sér-
staklega gott, og feitt fram í október.
Eftir þann tíma er það venjulega ekki
etið nýtt, því að féð fer þá að leggja
af, og er þá slátrað nægilega miklu til
þess að endast veturinn.
Um veturinn hittust nokkrir kaup-
menn á hverju kvöldi og spiluðu í
sífellu m eð lofsverðri þrautseigju, frá
kl. 6 til miðnættis, og oft lengur, eitt
og sama spilið. Ég minnist þess jafnvel
ekki að hafa heyrt annað spil en
lomber nefnt á nafn meðal þeirra;
svörtu ásarnir tóku alla athygli þeirra,
og spilamennirnir höfðu sjaldan aug-
un af spilunum nema til þess að
kveikja sér í vindli eða súpa á toddýi,
og mæltu varla orð af vörum. Eini
kosturinn, sem ég gat fundið við þetta
spil, sem þeir höfðu tekið slíku ást-
fóstri við, var sá að það var óendan-
legt og gat því enst eins lengi og
vetrarnæturnar þar og það var, að því
er virtist ennþá leiðinlegra en þær.
Dómkirkjan er í miðjum bænum
við autt svæði, sem kallað er Austur-
völlur; þar er á sumrum alt þakið
lestamannatjöldum. Kirkjan er úr
höggnum steini, en turninn og þakið
úr timbri, og við aðra hliðina er reist
skrúðhús og lítið herbergi til þess að
geyma í líkkistur, þangað til líkin eru
jarðsett. í fremra hluta kirkjunnar
eru stólar, sem eru ætlaðir konum
eingöngu, því að ekki er venja, að
karlmenn sitji annarstaðar í kirkju en
í kór. Stiftamtmaðurinn hefir sérstak-
an stól við guðsþjónustu, líkt og í
Bessastaðakirkju. Skreytingin á altar-
inu minnir á kaþólskar kirkjur, og
ennfremur kertin, sem loga fyrir fram-
an frekar illa gerða atlaristöflu, sem
þó er besta sýnishorn af myndlist, sem
til er í landinu. Vinstra megin er stóll
fyrir biskupinn; hann tekur engan
þátt í guðsþjónustunni sjálfur, nema
við prestvígslu. Við það tækifæri ber
hann utan yfir rykkilíninu skrautlegan
hökul úr purpurarauðu flosi með
baldýringu. Tveir prestar í rykkilíni
leiða vígslutaka upp að grátunum, og
eftir langt ávarp á latínu, sem ég ætla,
að sé aðeins viðhöfð við þetta tæki-
færi, er kandídatanum veitt vígsla, og
er mestur hluti guðsþjónustunnar tón-
aður.
Fyrir aftan bæinn er tjörn. og úr
henni lækur til sjávar; skilur lækurinn
milli stiftamtmannshússins og bæjar-
ins. Til orða hefir komið, að með því
að breikka og dýpka lækinn mætti
gera höfn í tjörninni, en vafasamt er,
hvort það mundi svara kostnaði. Á
vorin, þegar snjó tekur að leysa úr
brekkunum austan og vestan við
bæinn, eykst vatnsmagnið í tjörninn'.
svo mjög, að lækurinn getur ekki
skilað því fram; flæðir þá yfir alla
sléttuna kring um kirkjuna og er
ófært, nema á bátum. Timburhúsin
eru tjörguð og aðeins einiyft og satt
að segja væri ekki óhætt að byggja
hærra úr svo óstyrku efni, vegna
stórviðra, sem geysa á vetrum. Ég tók
strax eftir því, hve göturnar voru
hreinar, og ef satt skal segja, er þeim
betur haldið við en víðast hvar í
Evrópu.
Séð frá höfninni virðast húsin svo
lág, að einungis efri hluti glugganna
er sýnilegur. Þetta stafar af því, að
malarkamburinn er hærri en gatan,
og auk þess eru á honum hrúgúr af
stórum steinum, sem notaðir eru til
þess að pressa fiskinn, þegar hann er
orðinn þur. Miðbik bæjarins er ekki
mikið yfir flóðmál, og ég hef oftar en
einu sinni séð sjóinn flæða upp í
göturnar í stormum. Veturinn áður
en ég var þarna flæddi vatnið upp í
hús alllangt frá sjónum, og ef ein-
hverskonar varnargarður verður ekki
gerður, er ekki óhugsandi, að sum
húsin í miðbænum geti skolast úr
stað, einkum þar sem þau eru aðeins
reist á steingrunnum, en ekki fest við
grunnana með neinu móti.
Með smáferðum um nágrennið
tókst mér að drepa tímann fyrsta
mánuðinn en ég er hræddur um að
mér hefði leiðst mjög mikið, þegar
kom fram í október, einkum þar sem
nálega aldrei var fullbjart, ef ekki
hefði verið bókasafn á loftinu yfir
kirkjukórnum. Safnið á rætur sínar
að rekja til Kaupmannahafnar og á
tilveru sína nálega eingöngu að þakka
gjöfum og hjálp Danakonungs, sem
hefur gefið því nokkur mjög verðmæt
dönsk rit. Þó að ekki verði með vissu
sagt um tölu bókanna, þar sem lítillar
reglu er gætt í röðun þeirra, geta þær
þó ekki verið færri en 4-5000 bindi.
Sem vænta má eru flestar á dönsku og
íslensku; þar næst koma enskar
bækur, sem að kostum og fjölda taka
fram bókum á öðrum tungum. Flest
gullaldarrit eru þar til, bæði Iatnesk
og grísk, talsvert á þýsku og dálítið á
sænsku, frönsku og ítölsku. Ensku
bækurnar hafa verið sendar á ýmsurn
tímum frá einhverju vísindafélagi í
Lundúnum, en ég komst ekki að því,
hvaða félag það var; meðal þeirra eru
góð söguverk, ferðasögur og mörg rit
guðfræðilegs og ýmislegs efnis. Einu
sinni á viku er ritari stiftamtmannsins
við afgreiðslu eina klukkustund um
miðjan dag, og þá fá menn lánaðar
heim bækur gegn kvittun. Stundum
komu 6 menn og tóku eina bók eða
tvær, en mjög margar af þeim bókum
á erlendum málum, sem ég las, báru
ljós merki þess, að þær höfðu ekki séð
dagsins Ijós síðan þær komu til
landsins, og þegar ég setti þær aftur
upp í rykugar hillurnar, varð mér oft
hugsað til þeirrar löngu hvíldar, sem
þær mundu fá að njóta, þangað til
einhver ferðamaður vekti þær aftur til
lífs.
Stjórnin sendir ár hvert í vetrar-
byrjun skip frá Kaupmannahöfn með
stjórnarbréf og póst til íslands. Skipið
lætur úr höfn í Helsingjaeyri 1. okt-
óber, og þegar það hefur skilað póst-
inum í Reykjavík, er því lagt til
marsmánaðar í ós í Hafnarfirði, og
þar liggur það innifrosið. Þó að veður
sé altaf slæmt í þessum ferðum, er það
eftirtektarvert, að aðeins eitt skip
hefur farist síðustu 12 árin. Aðalhætt-
an er þegar skipið nálgast ströndina í
nóvember, þá eru þokur tíðar, en
dagur stuttur. Frá októberlokum voru
allir Reykvíkingar að gá að skipinu,
því að það er þeim mestur aufúsugest-
ur allra skipa, sem þangað sigla. Dag
eftir dag mátti sjá menn með sjónauka
arka upp á litla hæð, þar sem sást út
yfir flóann, og stara úr sér augun til
þess að sjá væntanleg segl úti við
hafsbrún, en þau létu á sér standa
fram í miðjan nóvember. Skipið hafði
verið 7 vikur á leiðinni, og er það ekki
óvenjulegt.
Fregnin um komu skipsins flaug
eins og eldur í sinu. allir voru sem á
nálum og allir, sem ég hitti, sögðu
mér fréttirnar, sem ég hafði heyrt
hundrað sinnum innan klukkustund-
ar. Jafnvel morguninn eftir, þegar ég
stóð í fjörunni og horfði á skipið, sem
lá þarna einmana og valt ákaft, gátu
2 eða 3 íslendingar ekki stilt sig um
að benda mér á skipið og segja, að
það væri komið. Kassarnir með öll
bréf til landsins voru fluttir í stiftamt-
mannshúsið og útbýtt þaðan. Straum-
urinn beindist nú þangað, og allir
sáust koma hlaupandi þaðan með
bréf og allskonar svipbrigði á and-
litunum. Ég var því miður ekki meðal
þeirra, vegna einhverra mistaka í
áritun á bréfin, sem ég átti von á, og
þegar ég reyndi að fá einhverja vitn-
eskju um ástandið í álfunni var lát
Austurríkiskeisara eina fregnin sem
ég gat togað út úr skipstjóranum.
Eftir fáa daga var uppskipun lokið
og skipið sigldi til Hafnarfjarðar í
vetrarlægi. Sama tilbreytingarleysið
var alt til jóla; þá harðnaði veðráttu-
farið og varð nálega algert myrkur.
Þetta korn þó ekki í veg fyrir, að
Danir skemtu sér og héldu hátíðina,
og fæðingardagur konungs skömmu
síðar veitti þeim á ný tækifæri til þess
að létta af sér drunganum, sem hvílir
yfir þessari árstíð.
Flögg voru dregin að hún á hverju
kaupmannshúsi og jafnvel litla vind-
myllan utan við bæinn var skreytt
þjóðlegum litum. Viðbúnaður var
Sjá næstu síðu
HANGIKJOT
ER
HÁTÍÐA-
MATUR
Vandlátir velja
hanéíhjðlið
frá okkur
Reyhhiís Sambandsins