NT - 08.03.1985, Qupperneq 7

Vettvangui
Rök III. Hækkun útláns-
vaxta dregur úr verðbólgu.
Þettaeralgerþversögn. Vaxta-
hækkanir fara beint út í verð-
lagið. Við verðum að leita
langt aftur í tímann, ef við
viljum finna dæmi um verð-
hjöðnun »völdum vaxtahækk-
unar. Fyrrum auðkenndist
markaður iðnríkja af fjölda
smárra fyrirtækja, tæknilega
frumstæðra. Ef vextir voru
hækkaðir um 1-2% - meira
þurfti ekki - duttu sum fyrir-
tækin út, og dró það úr atvinnu
og umsvifum. Nú eru fyrirtæk-
in yfirleitt stór, oft með sam-
bandi sín á milli, stundum frá
einu landi til annars. Þau eru
markaðsráðandi, sem svo er
nefnt, þau ráða verði með
stjórn vöruframboðs. Hjá okk-
ur hér á íslandi er samkeppni
naumast fyrir hendi. Því veldur
smæð markaðarins og fæð
fyrirtækja. í könnun, víðtækri,
sem ég gerði á vegum stjórn-
valda má sjá, berum augum og
áþreifanlega, hvernig vaxta-
hækkanir valda hækkunum
vöruverðs og margháttuðum
víxlhækkunum innanlands.
Þegar atvinnugrein, sem verð-
ur að keppa á erlendum
mörkuðum, eins og sjávarút-
vegurinn, þarf að mæta auk-
inni vaxtabyrði, er eina úr-
ræðið að fella gengi gjaldmið-
ilsins, eins og við íslendingar
þekkjum of vel. Áhrif þess á
verðlagsþróunina eru öllum
kunn. Þá er og vitað, að vextir
íbúðarlána vega þyngra í bók-
haldi neytandans en vextir af
nokkurri annarri lánategund.
Vaxtahækkanir á þeim vett-
vangi segja óðar til sín í aukn-
um framfærslukostnaði fjöl-
skyldunnar og kaupkröfum.
Rétt er að vekja athygli á
því, að fjármagnskostnaður
fyrirtækja hefir almennt og
stöðugt vaxið frá dögum Iðn-
byltingarinnar á 17. öld. Hann
hefur margfaldast með tækni-
væðingu eftir seinni heims-
styrjöld og tölvuvæðingu nú.
Er svo komið, að vaxtagreiðsl-
ur hafa nálgast, jafnvel farið
fram úr, launagreiðslum. í ljósi
þeirrar staðreyndar vekur
furðu, að samtök vinnuveit-
enda taka sérhverri vaxta-
hækkun með þögn og sam-
þykki, eins og sjálfsögðum
hlut, en snúast öndverðir
hverju sinni sem launahækkun
er nefnd. Mér er nær að halda,
angrast við aðild íslands að
NATÓ og dvöl erlends herliðs
í landinu. I þessari umræðu
hafa þeir jafnan borið hærri
hlut sem verið hafa fölbleikast-
ir í framan af kommúnista-
hræðslu og þeir hafa í raun
markað stefnu Islands í utan-
ríkismálum, enda hefur hún
sjaldnast verið fólgin í öðru en
að fylgjast grannt með því
hvernig Bandaríkjamenn rétta
upp hendurnar í atkvæða-
greiðslum.
Kjarnorkuvopnalaust
svæði
Afstaða til kjarnorkuvopna-
lauss svæðis á Norðurlöndun-
um er hluti af afstöðu íslend-
inga til utanríkismála og alveg
eins og annars staðar á Norður-
löndum, á þessi hugmynd ríka
samúð á íslandi, kannski ekki
fyrst og fremst vegna þess að
við höfum einhverja trú á því
að það auki möguleika okkar
til að lifa af kjarnorkustyrjöld,
- eins og stundum er látið í
veðri vaka af hálfu þeirra sem
halda því fram, að það sé
einungis á færi forráðamanna
kjarnorkuveldanna að tak-
að forusta verkalýðsins hafi
ekki heldur gert sér fulla grein
fyrir stöðunni. Þess vegna rísa
óbreyttir liðsmenn gegn henni.
Því hærri sem vextirnir eru,
því minna er svigrúmið- til
kaupgjaldshækkana. Það er
alls ekki tilviljun, að við greið-
um hæstu vexti á Vesturlönd-
um, en lægstu launin.
Það er persónuleg skoðun
mín, að ekki hefði komið til
verkfalla í haust, ef áfram
hefði verið haldið þeirri stefnu
að lækka vexti og halda verð-
lagi í skefjum. Jafnvel sú
launahækkun, sem um
samdist, gerði gengislækkun
ekki nauðsynlega. Gengis-
lækkun var að minni hyggju
framkvæmd vegna vaxtahækk-
ananna, sem Seðlabankinn
hafði á prjónunum og voru
yfirvofandi. Útflutningsfram-
leiðslan þoldi ekki þær vaxta-
hækkanir, nerna gengið væri
lækkað. Það þótti hins vegar
hentugt að skella skuldinni á
launþega. Hversu oft erum við
ekki að hengja bakara fyrir
smið?
Athuga ber, að þegar vextir .
af spariinnlánum og verðbréf-
um hækka, eiga atvinnurek-
endur sjálfsagðan rétt á því
að reikna sömu vexti á eigið fé
fyrirtækja. Liggur í augum
uppi, hvaða áhrif slíkt hefði á
verð vöru og þjónustu, ekki
síst þegar markaðsvextir eru á
bilinu 40-70%. Vextir af eigin
fé fyrirtækja koma ekki fram í
þjóðhagsreikningum, en ættu
að gera það. Myndi þá hlutfall
vinnulauna í þeim reikningum
minnka verulega.
Allt um það eru til menn,
jafnvel haglærðir, sem sjá
hvergi hættu, nema í hækkun
vinnulauna. Þetta geta verið
greindir menn, en þeir hafa
staðnað, dagað uppi. Þeir sitja
fastir í steinrunnum kenning-
um fyrri tíðar. Stundum skynja
þeir ekki lengur takmörk sinn-
ar fræðigreinar eða megna ekki
að tengja fræðigreinina raun-
veruleikanum. Það eru svo-
nefndir stofuhagfræðingar.
Ekki bætir úr skák, þegar þess-
ir embættismenn hætta að vera
manneskjulegir, breytast í ein-
livers konar vélmenni úreltra
kennisetninga, hafa ekki leng-
ur tilfinningu fyrir lífi fólksins
í landinu, láta það sig engu
varða, þó að það missi eigur
sínar, þó að heimili leysist
upp, þó að menn séu skyndi-
lega á götunni með allt sitt.
Það er vissulega þakkar- og
marka útbreiðslu slíkra vopna.
Sennilega er ástæðan miklu
fremur sú, að almenningur um
víða veröld hefur horft upp á
kjarnorkuveldin blaðra um
nauðsyn slíkra samninga í
virðingarvert af ríkisstjórninni
að hlaupa undir bagga með
þeim, sem eiga í miklum erfið-
leikum vegna húsnæðisskulda.
En hafa ber í huga, að viðbót-
arlán með sömu ókjörum og
eru nú á þeim lánum, sem
þegar hafa verið veitt, leysa
vandann aðeins um stundar-
sakir. Verðbólgan æðir áfram,
meðan lánskjaravísitalan er í
gangi, og þessi nýju lán ásamt
hinum fyrri hlaðast upp með
ógnarhraða. Þegar frá líður er
vandi íbúðarbyggjenda því
enn meiri en áður. Eina varan-
lega lausnin er að breyta láns-
kjörunum sjálfum í heilbrigt
og eðlilegt horf, nema ríkis-
sjóður beinlínis borgi niður
vextina fyrir lágtekjufólk og
fólk með miðlungstekjur, eins
og reyndar tíðkast í ýmsum
löndum.
Keppni banka o.fl. aðila urn
sparifé landsmanna er hræði-
legur skopleikur, farsi, sem
minnir helst á gullæði fyrri
tíðar. Auglýsingaflóðið í fjöl-
miðlum, sem kostar ærið fé,
ruglar almenning, sem veit
hvorki upp né niður. Þegar
fólk kemur svo í bankana og
biður um upplýsingar, stendur
starfsliðið að vonum á gati.
Þessi hringlandaháttur með
vexti er eitt hið versta, sem
unnt er að gera atvinnurekstri,
framleiðslu, verslun og við-
skiptum. Stöðugleiki vaxta er
mikilvægt keppikefli hag-
stjórnar - innan þeirra marka
sem atvinnuástandið setur.
Víst er um það, að aukinn
heildarsparnaður fæst ekki
með þessari vaxtaherferð,
heldur er fé velt milli reikninga
og milli einstakra peninga-
stofnana, svo sem áður segir.
Eini árangurinn er sá, að fólk
minnkar skuldabréfaeign sína
til að leggja féð inn á hávaxta-
reikningana. Það neyðir ríkis-
sjóð til að hækka vextina af
sínum bréfum ofar öllu. Skatt-
þegninn borgar. Þetta er sem
sagt skattahækkunarleið.
Enda þótt bankar og aðrar
peningastofnanir lofi sparifjár-
eigendum gulli og grænum
skógum, geta þeir aðeins gefið
þeim steina fyrir brauð, því að
vaxtahækkunin er tekin af
þeim aftur í formi gengislækk-
unar, vöruverðshækkana,
skattahækkana og sligandi
byrði fyrir þá, sem eru að
reyna að koma sér upp þaki
yfir höfuðið.
meira en þrjátíu ár án annars
sýnilegs árangurs en síaukinn-
ar kjarnorkuvígvæðingar.
Alls staðar í heiminum ótt-
ast fólk þessi geigvænlegu
drápstól. Fólk treystir einfald-
Föstudagur 8. mars 1985 7
Ekki verður svo skilist við
þetta efni, að ekki sé minnst á
jarminn um „aumingja spari-
fjáreigendur" á lágvaxtaskeið-
inu og þá einkum gamla fólkið,
sem var að sögn svo grátt
leikið. I þeim vestrænu
löndum, sem ég þekki til, var
vandi sparifjáreigenda í verð-
bólgu leystur með þeim hætti,
að þeir , sem átt höfðu inni-
stæður óhreyfðar í eitt ár,
fengu bónus-greiðslur, sem
námu mismuni á greiddum inn-
lánsvöxtum og verðbólgunni.
Enginn þeirra tapaði þess
vegna á því að geyma fé sitt í
banka til lengdar. Skammtíma
spariinnlán og veltiinnlán, sem
lögð eru í banka urn stund
meðan peningarnir bíða
gróðatækifæris, voru ekki
verðbætt, enda engin ástæða
til. Hvers vegna var þetta fyrir-
komulag ekki upp tekið hér-
lcndis, þó að margsinnis hafi
verið á það bent, lieldur farið
in á þá braut að kollvarpa öllu
vaxtakerfinu til ómælanlegrar
bölvunar fyrir land og lýð? Ég
er hræddur um, að þarna hafi
misvitrir menn ráðið ferðinni.
Við verðtryggingu fjár-
skuldbindinga hér á landi, sem
hófst fyrir alvöru 1982, var
Brasilía höfð að fyrirmynd.
Verðbólga þar er nú 500% á
ári, og skuldabyrðin hefur fært
Brasilíu undir eftirlit og stjórn
Alþjóðabankans. Eigum við
að halda áfram með lánskjara-
vísitölu, uns hún hefir skilað
okkur í þennan sama gapa-
stokk?
Landsmenn eru smátt og
smátt að gera sér ljóst, að
miðstýringin, valdið, er ekki
lengur nema að litlu leyti hjá
Alþingi og ríkisstjórn. Það er
hjá stofnunum. En reginmun-
ur er á embættismönnum og
þjóðkjörnum þingfulltrúum.
Hinir síðar.nefndu verða að
standa reikningsskap ráðs-
mennsku sinnar að minnsta
kosti einu sinni á hverjum
fjórum árum. Það þurfa em-
bættismennirnir, sem eru ævi-
ráðnir, ekki að gera. Þeirgeta
setið og sitja næstum hvaða
mistök sem þeir fremja og
hversu dýr sem þau mistök
eru. Ég hygg, að okkur íslend-
inga vanti ekki ríkisstjórn
hægra eða vinstra megin mið-
línunnar í pólitíkinni eða á
miðlínunni sjálfri. Okkurvant-
ar ríkisstjórn, sem dugar,
þorir.
Málsvari frjálslyndls,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Magnús Ólafsson (ábm).
Markaðsstj.: Haukur Haraldsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gíslason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Tæknistj.: Gunnar Trausti Guðbjömsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavík.
Sími: 686300. Auglýsingasími: 18300
Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 687695, íþróttir 686495, tæknideild
686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaöaprent h.f.
Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 30 kr. og 35 kr. um helgar. Áskrift 330 kr.
í góðum félagsskap
■ í róstusömum heimi er sambúð og samvinna Norður-
landanna með þeim hætti, að ef aðrar þjóðir bæru gæfu til
að leysa sín ágreiningsefni á svipaðan hátt og með sama
hugarfari væri friðvænlegara í henni veröld.
Stjórnarfar á Norðurlöndum gæti orðið flestum öðrum
ríkjum til fyrirmyndar. Rau velferðarríki sem byggð hafa
verið upp sameina umhyggju fyrir einstaklingnum og
virðingu fyrir sjáifræði hans. Á Norðurlöndum er almenn
menntun betri en annars staðar gerist. Tækniþekking er
mikil og háþróaður iðnaður skipar Norðurlöndum í
fremstu röð meðal þjóðanna. Atvinnuvegir eru fjölbreyttir
og sé litið á ríkin í heild eru þau sjálfum sér nóg um furðu
marga hluti.
Eins og nú standa sakir dettur engum manni í hug að
upp geti komið deiluefni milli einstakra Norðurlanda sem
ekki er hægt að leysa af skynsamlegu viti, með viðræðum og
samningum. Þetta hefur ekki ávallt verið svona eins og
sagan sýnir, og ekki þarf að leita langt aftur í fortíðina til
að minnast þess að barist var um landamæri og landsvæði
og hin öflugri ríki sátu yfir hlut þeirra sem minna máttu sín.
Áður en formleg stjórnmálasamvinna var upp tekin
meðal hinna norrænu þjóða voru þær mjög samstiga í allri
þróun enda tengdar skyldleikaböndum. Þegar Norður-
landaráð var stofnað var það í rauninni ekkert nema
staðfesting á því sem lá í augum uppi, að norrænu
þjóðirnar eiga samleið.
Hagsmunir og sjónarmið allra Norðurlandanna fara
ekki ávallt saman. En með gagnkvæmum skilningi og
umburðarlyndi þarf það ekki að hafa úrslitaáhrif á
norræna samvinnu. Nokkur Norðurlandanna eru í varnar-
bandalagi vestrænna þjóða, önnur kjósa hlutleysi. Eitt
ríkjanna er í Evrópubandalaginu, önnur í Fríverslunar-
bandalaginu. Þetta skiptir ekki sköpum í samvinnu
Norðurlandanna. Sjálfsákvörðunarréttur hverrar þjóðar
er virtur.
lega ekki kjarnorkuveldunum
og neitar að viðurkenna einka-
rétt þeirra lengur. „Ef smárík-
in leggja saman geta þau beitt
stórveldin þrýstingi", er hin
einfalda og skýra röksemd
þessa fólks.
Á sama hátt ræður hver þjóð hvort hún vill hafa kóng
eða forseta. Aðalatriðið er að þingræði er virt og búa allar
þjóðirnar við nánast sama lýðræðisskipulag. Eitt höfuðvið-
fangsefni Norðurlandaráðs 'er að samræma löggjöf land-
anna á ýmsum sviðum og efla heildarsamvinnu þeirra á
milli. Þetta tekst yfirleitt vel og snurðulítið og sýnir það
hve hugsunarháttur Norðurlandabúa er yfirleitt líkur og
að þeir mynda eina menningarheild.
Að hlusta á grasrótina
Forystumenn jafnaðar-
manna á Norðurlöndum hafa
borið gæfu til að leggja eyrun
við því sem grasrótin hvíslar
og kannski væri íslenskum
jafnaðarmönnum hollt að gera
það líka í stað þess að einblína
á hina svart/hvítu heimsmynd.
Jóni Baldvin Hannibalssyni
virðist að minnsta kosti vera
orðið Ijóst að „Finnlandiser-
ingin" stenst ekki nánari
skoðun. Vera má að tími sé
kominn til þess að hann athugi
hvort ekki megi finna sitthvað
fleira aðfinnsluvert í málflutn-
ingi kjarnorkusinnanna í Sjálf-
stæðisflokknum. Það gæti orð-
ið honum hvatning til að skapa
Alþýðuflokknum eigin stefnu
í utanríkismálum. Hver veit
nema þá kynni að rísa sá dagur
að Jón Baldvin þurfi ekki að
borða einn.
Jón Daníelsson.
En þrátt fyrir góðar samgöngur og mikil samskipti gætir
iðulega mikillar fáfræði um Norðurlönd á íslandi. Oft
kemur þetta fram í stórkarlalegum fullyrðingum um
einstakar þjóðir, sem eiga við lítil rök að styðjast. Því er
t.d. mjög haldið á loft að Svíþjóð sé sósíalistaríki, þótt
þjóðnýting og ríkisrekstur sé þar í lágmarki og er ruglað
þarna saman þróðari velferð og eignarrétti á framleiðslu-
tækjum.
Oftar en ekki láta sumir menn sér ekki skiljast að hver
Norðurlandaþjóð rekur sjálfstæða utanríkisstefnu án af-
skipta annarra. En það kemur ekki í veg fyrir að um nána
samvinnu er þar að ræða eins og á öðrum sviðum, svo sem
á vettvangi SÞ þar sem Norðurlöndin samræma stefnu sína
og koma oft fram sem ein heild.
Stjórnar- og réttarfar á Norðurlöndum er með því
mannúðlegasta sem þekkist í veröldinni og jafnframt er
velmegun.menntun og tæknikunnátta með því besta sem
þekkist. Það er því ómaklegt og ber vitni um þekkingar-
skort þegar verið er að veitast að einstökum ríkjum
Norðurlanda fyrir sakir sem hafa við lítil rök að styðjast.
Norðurlönd geta borið höfuðið hátt í samfélagi þjóð-
anna og betri félagsskap getur nokkur þjóð varla kosið sér.