NT - 11.05.1985, Síða 9

IU'
Laugardagur 11. maí 1985 9
Uppeldi og nám í breyttu þjóðfélagi
Hvernig skóla viljum við?
Stella Guðmundsdóttir skólastjóri skrifar:
■ Ég lít fyrst og fremst á mig sem
fulltrúa grunnskólans og það sem ég
hef hér fram að færa mótast af eigin
reynslu sem kennari á öllum stigum
grunnskóla í rúm tuttugu ár, kennslu
í Kennaraháskóla,kennslu á kennara-
námskeiðum í 14 ár og svo skólastjórn
í rúm þrjú ár.
Lítum fyrst á grunnskólalögin, þar
segir í 2. gr.
2. gr.
Hlutverk grunnskólans er, í sam-
vinnu við heimilin, að búa nemendur
undir líf og starf í lýðræðisþjóðfélagi,
sem er í sífelldri þróun....og síðan...
Grunnskólinn skal leitast við að
haga störfum sínum í sem fyllstu
samræmi við eðli og þarfir nemenda
og stuðla að alhliða þroska, heilbrigði
og menntun hvers og eins.
Grunnskólinn skal veita nemend-
um tækifæri til að afla sér þekkingar
og leikni og temja sér vinnubrögð,
sem stuðli að stöðugri viðleitni til
menntunar og þroska. Skólastarfið
skal því leggja grundvöll að sjálf-
stæðri hugsun nemenda og þjálfa
hæfni þeirra til samstarfs við aðra.
Áður en við ræðum nánar um grskl.
langar mig að sýna ykkur teikningu af
stjórnkerfi skólanna eins og það birt-
ist nemendum. Pessa teikningu sá ég
á sýningu í gagnfræðaskóla. - Þetta
var upplifun nemenda af skólanum. -
Sjálfsagt nokkuð ýkt en öllu gamni
fylgir nokkur alvara.
Hvernig getum við nálgast þau
dýru orð sem í grunnskólalögunum
standa og breytt þessari mynd
nemenda? Er yfir höfuð vilji fyrir því?
Við hljótum að verða að staldra við
og spyrja okkur, voru grunnskólalög-
in, sem nú eru 10 ára, bara mark-
leysa? Hvaða kröfur gerum við til
grunnskólans? Hvert á að vera hlut-
verk hans? Hvernig skóla viljum við?
Viljum við að skólinn sinni eingöngu
upplýsinga og ítroðsluhlutverki sínu,
þar sem gjarnan er gengið út frá því
að það sama henti öllum nemendum
- kennslan miðuð við einhvern
ímyndaðan meðalnemanda og
nemendur sitji oftast óvirkir og taki
við án þess að láta nokkra skoðun í
ljós. Nemendum má sem sé líkja við
tómar tunnur sem fylla má og troða í.
Það sló mig mjög þegar ég ræddi
við nemendur eftir verkfallið í okt.,en
ég kenni nú 8 ára nemendum, hversu
mörg höfðu eytt geysilegum tíma
fyrir framan video. Sára fá höfðu
spilað, málað og teiknað eða annað í
þeim dúr með fjölskyldum sínum.
Örfá höfðu lært nýja leiki.
Hefur einstaklingurinn þá nokkra
þörf fyrir að vera virkur?
Á ráðstefnu um stöðu atvinnuveg-
anna sem Líf og land gekkst nýlega
fyrir kom fram hjá frummælendum
fyrir breyttum viðhorfum innan hefð-
bundinna atvinnugreina og nýrra at-
vinnugreina, mjög sterk krafa til
skólanna um að mennta einstaklinga,
Stjórnkerfi
skólanna
(jafnframt því sem færni í undir-
stöðugr. sé nauðsynleg,) til sjálf-
stæðrar hugsunar. sveigjanleika -
fruml. hugsunar - tjáskipta.
Við höfuð séð þróunina í nágranna-
ríkjum okkar og séð hversu erfið
baráttan þar er við atvinnuleysið.
Sérfræðingar okkar spá að um alda-
mótin þurfum við um 50 þús. ný störf
vegna breyttra atvinnuhátta. Jafn-
framt þessu er mjög líklegt að starfs-
tími styttist og tími til tómstunda
aukist.
Það er því líklegt að þjóðfélagið
verði í sífelldri endurmótun á næstu
áratugum, endurmótun sem gerir
kröfur um hæfni einstaklingsins til
þess að aðlagast breyttum þjóðfélags-
háttum.
Það má heldur ekki gleyma, að
þegar eru gerðar mjög fjölþættar
kröfur til skólans, 75%-80% ísl.
húsmæðra vinna utan heimilis ýmist
V4 eða heilan vinnudag. Álag er mikið
á mörgum heimilum og oft naumur
tími til að sinna börnunum. Uppeldis-
hlutverkið færist því oft að nokkru
yfir á skólana.
En hvernig á skólinn að mæta
þessum kröfum og þörfum?
í mínum huga á skóli að vera
heilstæður. Nemendur eiga
að geta lokið grunnskólanámi sínu á
sama stað. Hin aukna spenna og oft
öryggisleysi á heimilum kallar á aukið
öryggi í skólanum. Skóladagur þarf
að vera samfelldur og á einhvern hátt
þarf að gera ráð fyrir að snæða í
skólanum, þegar ofar dregur í skóla-
kerfinu.
Skóli þyrfti að sjálfsögðu að vera
einsetinn og allir nemendur að byrja
á sama tíma, það hefur oft furðað mig
hversu rólegir foreldrar hafa verið í
þessum efnum og að foreldrasamtök
skuli ekki hafa þrýst meira á yfirvöld
en raun ber vitni.
í skólum í Kópavogi hefur verið
komið til móts við þarfir útivinnandi
foreldra með því að bjóða upp á
gæslu 6 ára og jafnvel 7 og 8 ára svo
skóladagur samsvari % vinnudegi for-
eldra. Þau atriði sem hér hafa verið
talin upp gilda um hinn ytri ramma
skólans. Lítum þá á innra starfið.
Hvernig á skólinn að geta starfað í
sem fyllstu samræmi við eðli og
þarfir nemenda og stuðlað að alhliða
þroska, heilbrigði og menntun hvers
og eins, og leggja grundvöll að sjálf-
stæðri hugsun nemenda og þjálfa
hæfni þeirra til samstarfs.
Til þess að skólanum eigi að takast
þetta að einhverju leyti gegnir kenn-
arinn lykilhlutverki. Gífurlegar kröf-
ur hvíla á starfi kennarans. Hann
verður að vera fær um og tilbúinn að
skipuleggja starf sitt svo að hver
nemandi fái verkefni við sitt hæfi.
Hann verður að geta veitt nemendum
hlýju, sér í lagi þeim sem hafa farið á
mis við ástríki heima. Við vitum af
erlendum rannsóknum t.d. frá Glass-

&
1
Fjármálaráðherra
Menntamálaráðherra
Ráðuneytisstjóri
Deildarstjórar
—t) Aðrir starfsmenn
, l^H ráðun.
Fræðslustjórar
±X±X±lJ (fræðslun.)
vT'Efj Skólanefndir
(skólaf.)
T^l^l Skólastjóri (yfirk.)
er að segja má að allir sem síðar á
lífsleiðinni lenda út á afbrotabraut
hafa á einhvern hátt ekki getað aðlag-
að sig að starfsháttum skólans, eða
miklu frekar skólanum hefur ekki
tekist og ekki gefist tækifæri til að
haga sínum störfum í samræmi við
þarfir og þroska þessara nemenda.
Sjaldan virðist hugsað út í það hversu
gífurlegur ávinningur hver og einn
ánægður nemandi er fyrir þjóðfélagið
og að skólinn er oft síðasti hlekkurinn
sem getur bjargað barninu.
En skólakerfi sem jafnframt því að
gera skýrar afdráttarlausar kröfur til
nemenda gefur þeim möguleika á að
skipuleggja starf sitt.velja að ein-
hverju leyti eftir áhuga, gefur tækifæri
til að efla frumkvæði sitt og sjálfstæði
og leita sér þekkingar að eigin frum-
kvæði, þjálfar fjölbreytt vinnubrögð
bæði á verklegu og huglægu sviði -
þetta skólakerfi gerir kröfur um mjög
góða samvinnu kennara. Kennarar
verða að geta skipt með sér verkum,
annars verða kröfurnar óyfirstígan-
legar - sérstaklega hér á landi þar sem
kennslugögn eru mjög takmörkuð.
Kennarinn verður fyrst og fremst verk-
stjóri sem sér til þess að allir nemend-
ur séu virkir. Auðvitað er einstefnu-
miðlunin notuð þegar hún á við. Á
þennan hátt getur skólinn orðið fyrir
„öll“ börn (innan gæsalappa).
Ef bekkir, sem vinna saman, eru
staðsettir í samliggjandi stofum gefa
þeir jafnframt kennaranum tækifæri
til að skipta bekkjum í misstóra hópa.
Annar kennarinn (ef um tvo er að
ræða) getur þá fengið tækifæri til að
taka lítinn hóp og þjálfa hann sér
meðan hinn tekur stærri hóp í sjálf-
stæðu verkefni. Stuðningskennari á
og auðvelt með að koma inn í.
Ef ekki á að drepa niður allt starf í
skólum landsins, af því tagi sem hér
hefur verið nefnt, er brýn nauðsyn að
endurmat á starfi kennarans fari fram
hið fyrsta og þá endurmat á því starfi
sem við teljum nauðsynlegt og æski-
legt í nútíma þjóðfélagi.
Það er og ljóst að mikill fjöldi
nemenda í bekk gerjr kennara mjög
erfitt fyrir að sinna hverjum og ein-
um.
Nauðsynlegt er því að stefna að því
að lækka meðaltal nemenda í bekkj-
um og einnig má hugsa sér skiptitíma
líkt og er í verklegum greinum.
Fátt er og jafn hvimleitt og þessi
sífellda skipting skóladagsins í tíma-
einingar. í stað þess að reyna að láta
nemendur vinna meira að samþættum
verkefnum sem reynt er að einhverju
leyti að tengja reynsluheimi þeirra.
Starfi þar sem bókasöfnin eru gerð að
miðstöð skólans, „lífæð" skólans.
En fastheldnin á efri stigum grunn-
skólans á gamlar hefðir hefur verið
með ólíkindum. Nemendur hafa oft
þurft að sætta sig við að allur skóla-
dagurinn væri bútaður niður í smáein-
ingar sem á engan hátt hafa tengst
saman. Samvinna kennara er oft í
molum í stað þess að mynda kennara-
teymi um hvern árgang, þ.e. kennara-
hóp sem vinnur saman. Af eigin
reynslu get ég fullyrt að líðan allra
verður mikið betri. Sjálf bar ég
ábyrgð á fagi sem aldrei hefur komist
mjög ofarlega á vinsældalistann þ.e.
dönsku. Það var unun aðfá nemendur
til að upgötva að tungumál er tæki
sem maður hefur til að afla sér frekari
vitnesku. Öll heildarsýn nemenda
eykst að sjálfsögðu við svona vinnu-
brögð og gefur okkur jafnframt
möguleika á að halda blönduninni
þannig að hún verði öllum til fram-
dráttar.
Eitt hef ég ekki minnst á en það er
tengsl heimila og skóla. Ég kom áður
inn á hinn knappa tíma margra
foreldra. Þeim mun meiri ástæða er
til að auka tengslin og leita allra leiða
til þess. Það er svo mikilvægt eins og
áður segir að nemendur kynnist
skólanum í tengslum við annað um-
hverfi og þar er hlekkurinn heimili-
skóli sterkastur.
Afhending á námsmati ber aö fara
fram með umræðum við nemanda,
foreldrum og kennara, þannig má
firra allan misskiln. og vinna að því
markvisstað námsmatið verði til að
bæta stöðu nemandans.
Vel mætti hugsa sér að fjölmiðlar
t.d. sjónvarp styddi skóla og uppal-
endur betur í þeirra erfiða hlutverki
og sýndi myndir af ýmsu tagi til
leiðbeiningar og umhugsunar.
Eins og nú er lifum við á samdrátt-
artímum og því vart hægt að gera sér
vonir um fjárfrekar breytingar á næst-
unni. Hvaðerframkvæmanlegt þegar
í stað og hvað er hægt að setja sem
langtímamarkmið?
Atriði sem að mínu mati og að mati
þess vinnuhóps sem ég hitti áður en
til þessa erindis kom voru sammála
um að:
1. Til þess að öflugt starf geti átt sér
stað í skólanum þurfi að hlúa vel
að kennurum og mjög brýnt sé að
endurmeta þeirra starf. Ef vel er
að kennurum hlúð eru meiri líkur
á að okkur takist að gera skóla
fyrir „öll“ börn. Auk þess sem
Stella Guðmundsdóttir.
sjálfsagt er að gera skýlausa kröfu
um aðbúnað í skólum fyrir fatlaða
nemendur. Að þau séu höfð í
huga við alla hönnun á nýbygging-
um.
2. Oftast er tiltölulega einfalt mál að
hnika stundatöflu svo til að hún
geti orðið samfelld.
3. Gæsla á yngri stigum í framhaldi
af skólaveru er líka tiltölulega
einfalt mál þar sem foreldrar
greiða að mestu kostnaðinn við
mannahald.
4. Kröfu um að fjölmiðlar, sérstak-
lega sjónvarp styðji betur við bak-
ið á uppalendum ætti að vera hægt
að koma á framfæri.
5. Það mætti lækka meðaltal í bekkj-
um í áföngum og setja fram kröfu
um skiptitíma í einstökum fögum.
6. Hlúa mætti betur að innbúi skóla
ef á móti væru gerðar kröfur um
lækkun byggingakostnaðar. Það
er eins og skólabyggingar eigi að
vera minnisvarði arkitekta og völd
þeirra eru með eindæmum og
innbúið oft látið sitja alveg á
hakanum. Samanber það að engin
opinber búnaðarskrá liggur fyrir
samþykkt af hálfu ráðuneytis. Fé-
lag skólastjóra og yfirkennara hef-
ur lagt mikla vinnu í búnaðarskrá
en ráðuneytið hefur hafnað allri
samvinnu enn sem komið er.
7. Af hálfu þeirra sem sömdu grunn-
skólalögin var gengið út frá því að
skólinn yrði einsetinn frá og með
4. bekk. Hér ber því að þrýsta á
og gera langtíma áætlun sem vinna
ber skipulega að.
8. Litlir skólar eru miklu manneskju-
legri en stórir eins og berlega kom
frá á opnum fundi SÁUM um
ofbeldi í vikunni. En lokaspurning
mín er: Höfum við efni á öðru en
að gera grunnskólann eins mann-
eskj ulegan og okkur er mögulegt?
*£ Kennararáð (fagstj.)
' Kennarar (annað
starfslið)
-■idU Nemendur
18 FARANDSALAR
Á degi hverjum eru eitt til tvö
hundruð sölumenn á ferð á Stór-
Reykjavíkursvæðinu að selja
vörurtil verslana beint úr bílum.
Stór hluti þessara sölumanna eru
bílstjórar frá okkur.
Til viðbótar hafa nú 18 bílstjórar
lokið sölumannsnámskeiði hjá
Stjórnunarfélagi íslands og eru
tilbúnir í slaginn.
SSnDIBíLRSTOfn
TRAUSTIR MENN