NT - 19.10.1985, Qupperneq 8

Laugardagur 19. október 1985 8
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Helgi Pétursson
Ritstjórnarfulltr.: Niels Árni Lund
Framkvstj.: Guðmundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gislason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavik.
Simi: 686300. Auglýsingasími: 18300
Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 686495, tæknideild 686538.

iV>T
Setnlng og umbrot: Tœknidelld NT.
Prentun: Blaiaprent h.f.
Kvöldsimar: 686387 og 686306 -
Verð í lausasölu 35 kr. og 40 kr. um helgar. Áskrift 360 kr.
r
Saga Hamrafells
■ í helgarblaði NT í dag er rakinn merkilegur
þáttur í siglingasögu landsmanna, saga Hamra-
fells, olíuskips í eigu Sambands íslenskra sam-
vinnufélaga.
Hamrafellið kom til landsins árið 1956 og var
stærsta olíuskip sem landsmenn hafa eignast.
Samvinnumenn vildu með því reyna að auka
sjálfstæði landsmanna í flutningum því með fyrstu
samningum við Rússa um olíukaup árið 1953 var
olían keypt á fob verði og urðu íslendingar að
flytja olíuna hingað sjálfir. Þeir voru því háðir
verðsveiflum á heimsmarkaði og óvarðir gegn
breytingum á honum.
Beiðni um leyfi til kaupa á olíuskipi hafði verið
send Viðreisnarstjórninni, en henni verið hafnað
og málið þæft, þrátt fyrir margvíslegar tillögur
samvinnumanna um eignaraðild annarra að skip-
inu, fjölda skipa og ferðatíðni. Loks fékkst þó
heimild til kaupa á olíuskipi og var það í siglingum
næstu árin með olíu frá Rússlandi og víðar. Þrátt
fyrir Súesstríðið og hækkun á farmgjöldum þá,
voru farmgjöld með Hamrafellinu lægri en heims-
markaðsverð og því þótti samvinnumönnum það
furðulegt, þegar Viðreisnarstjórnin fór að semja
við Rússa um flutninga á olíu hingað til lands. Þeir
gerðu þá kröfu að flytja sjálfir olíuna hingað og
féllst Viðreisnarstjórnin á þá kröfu umyrðalaust.
Sjálfstæðisflokkurinn og Alþýðuflokkurinn
urðu þar með til þess að færa þessa mikilvægu
flutninga í hendur Rússum, þar sem þeir hafa
verið síðan.
Rekstrargrundvöllur Hamrafells brast og það
var selt úr landi árið 1966. Ríkisstjórn Sjálfstæðis-
og Alþýðuflokks hafði tekið undirboði Rússa og
fært þeim í hendur hluta af sjálfstæði þjóðarinnar.
Greinin í Helgarblaðinu í dag er afar fróðleg og
lýsir því, hversu hart hefur oft verið sótt að
samvinnuhreyfingunni í landinu.
Það er íhugunarefni í dag, hvort utanríkisráð-
herra, fjármálaráðherra og sendiherrar víða um
heim yrðu skikkaðir til þess að þeytast um eins og
útspýtt hundskinn til þess að tryggja íslenskum
skipafélögum flutninga fyrir varnarliðið, ef ein-
ungis Skipadeild Sambandsins ætti í hlut. Því er
haldið fram hér, að þeir sætu sem fastast.
Þetta eiga samvinnumenn í landinu að muna.
Þeir mega ekki gleyma því, að það eina sem
stendur í veginum fyrir auknum hagnaði einstakl-
inga í viðskiptum, einstaklinga innan Sjálfstæðis-
flokksins, sem þegar eiga nóg fyrir og vilja
einungis sölsa undir sig meira, er Samvinnuhreyf-
ingin. Þess vegna er áróðurinn svona mikill gegn
Samvinnuhreyfingunni í blöðum hægri aflanna í
landinu.
Því eins og segir í greininni um Hamrafellsmálið
í NT í dag:
„Samvinnusamtökin áttu olíuskipið, þess vegna
á að stöðva það. Ef samkeppnismenn hefðu átt
annað olíuskip, keypt á sama tíma, þá hefði allt
verið í besta lagi. Þá hefði báðum skipunum verið
skömmtuð þau farmgjöld sem þurfti til að standa
undir rekstri þeirra og við hefðum sjálfir annast
nær alla okkar oiíuflutninga.“
Halldór Ásgrímsson sjávarútvegsráðherra:
Ekki má falla í þá g
auðlindum og safna
Ræða flutt á Alþingi í umræðu um stef nuræðu forsætisráðherra
■ í umræðunum hér í kvöld
hefur það verið almennt álit
manna að við íslendingar stæð-
um frammi fyrir verulegunt
vanda eins og svo oft- áður.
Talsmenn flokkanna hafa talið
að margt væri hægt að gera til
varnar og sóknar og almenn
skoðun stjórnarandstöðunnar
verið sú að lítið mál sé að
stórbæta kjör fólksins í land-
inu. En hver er hin raunveru-
lega staða og hvaða skorður
setur hún okkur?
Ekki margra kosta völ
í fyrsta lagi eru erlendar
skuldir mjög miklar. Pað er
mögulegt að auka þær enn
frekar þannig að við höfum
meira ráðstöfunarfé milli
handanna nú á næstunni. En
er það skynsamlegt að hefta
þjóðina í frekari skuldafjötra? '
Allir sem hugsa eitthvað um
framtíðina svara þessari spurn-
ingu neitandi.
í öðru lagi hafa fiskistofn-
arnir verið í lægð. Því hefur
þurft að takmarka veiðar veru-
lega. Við hefðum að sjálfsögðu
getað veitt meira úr stofnunum
og aukið þannig ráðstöfunar-
tekjur okkar um stund en rýrt
möguleika til lengri framtíðar.
Er það skynsamlegt? Allir sem
hugsa til framtíðarinnar svara
þeirri spurningu einnig neit-
andi.
{ ljósi þessara staðreynda
eigum við Islendingar ekki eins
marga kosti og af er látið. Við
getum ekki efnt til frekari
skuldasöfnunar erlendis. Við
verðum að takmarka veiðar og
byggja fiskistofnana upp. Eina
leiðin út úr þeim vanda sem nú
steðjar að er því að sýna að-
hald á öllum sviðum þjóðarbú-
skaparins og nota hvert tæki-
færi til að auka framleiðsluna
og örva hvers konar nýjungar
sem geta aukið verðmætasköp-
un þjóðfélagsins. Þetta eru
menn að reyna að gera og hver
sá ábyrgi aðili sem færi með
stjórn landsins yrði að gera hið
sama. Hitt er svo annað mál að
margt mætti betur fara og það
er ekki sama á hvaða sviðum
aðhald er sýnt.
Ef sérhver þáttur þjóðlífsins
væri tekinn fyrir og hver og
einn spyrði sjálfan sig hvað
mætti betur fara, væri áreiðan-
lega víða hægt að ná árangri.
Við getum lifað góðu lífi í
landinu þótt bankar og verð-
bréfasalar væru færri. Það mun
enginn finna fyrir því þótt
bansínstöðvum fækkaði. Það
er hægt að sinna sjúkum og
öldruðum án þess að byggja
rándýrar byggingar.
Árangur fiskveiðistefn-
unnar
Sjávarútvegurínn, undir-
staða velferðar okkar, hefur
verið í miklu basli um langan
tíma. Við upphaf kjörtímabils-
ins blasti við mikill samdráttur
í afla, en áður hafði mikillar
bjartsýni gætt um betri afla-
brögð og því höfum við eignast
öflugan fiskiskipaflota. Við
slíkar aðstæður var ekki
margra kosta völ. Aflinn var
skammtaður á hvert fiskiskip,
hvatt var til nýjunga og aðstæð-
ur skapaðar til að leggja óhag-
kvæmustu skipunum, draga úr
tilkostnaði og auka verðmæti
afla. Þessar aðgerðir hafa
vissulega sniðið mörgurn
þröngan stakk. Meira er um
vert hverju þær hafa skilað.
Hafa þær orðið til að auka
verðmæti aflans meira en ann-
ars hefði orðið? Hafa þær orð-
ið til þess að aflinn er sóttur
með minni tilkostnaði? Hafa
þær orðið til þess að afli hafi
komið á land sem annars hefði
ekki veiðst?
Því miður liggja enn ekki
fyrir reikningar fyrir útgerðina
í heild á árunum 1984 og 1985,
en í áætlunum Þjóðhagsstofn-
unar er reiknað með, að í
kjölfar nýju fiskveiðistjórnar-
innar hafi fylgt 9 til 10% sparn-
aður í sóknartengdum útgerð-
arkostnaði. Fyrir botnfisk-
veiðiflotann í heild er hér um
nálægt 400 m. kr. á ári að ræða
miðað við núgildandi verðlag.
Á sama hátt má telja víst, að
kvótakerfi á loðnu- og síld-
veiðum hafi gert þær veiðar
hagkvæmari en fyrr. Samtök
útvegsmanna gera ekki at-
hugasemdir við þessar áætlan-
ir, og vísbendingar úr útgerð-
arreikningum, sem fyrir liggja,
virðast ekki stangast á við þær.
Fiskveiðistjórnin stuðlar að t
bættri meðferð aflans, þar sem
menn geta ekki lengur bætt sér
upp lakari gæði með því að
moka upp fiski. Gæðaflokkun-
in 1984 á þorskaflanum sýndi,
að 85% fóru í fyrsta gæða-
flokk samanborið við rúmlega
80% árið áður. Gæðaflokkun
1985 virðist vera svipuð og
1984. Þessi framför eykur
verðmæti þorskaflans fyrir út-
veginn um nálægt 200 milljónir
króna á ári miðað við núgild-
andi verðlag. Auðvitað er ekki
hægt að fullyrða, aðþessi breyt-
ing stafi eingöngu af breyttri
fiskveiðistjórn, en hún gæti átt
hér hlut að máli og áreiðanlega
er hægt að ná enn meiri árang-
ir.
Með tilkomu hins svokall-
aða kvótakerfis á botnfiskveið-
um 1984 var gefin hvatning til
að beina sókn að nýjum, óg
vannýttum stofnum. Rækju-
veiðar á djúpmiðum 1984 og
1985 eru glöggt dæmi um þetta.
Árið 1984 jókst rækjuaflinn
frá árinu áður um rúmlega 11
þúsund tonn og árið 1985 er
búist við að rækjuaflinn verði
svipaður og 1984. Þessi afla-
aukning felur í sér aukið út-
flutningsverðmæti um 700-800
milljónir króna miðað við
núverandi verðlag ekki síst af
því að rækjan er í vaxandi
mæli heilfryst um borð. Ætla
má að takmörkun á leyfilegt
aflamagn verði einmitt til þess
að menn reyni að gera sér sem
mestan mat úr því sem þeir
Árið 1984 jókst rækjuaflinn frá árinu áður
um rúmlega 11 þúsund tonn og árið 1985
er búist við að rækjuaflinn verði svipaður
og á síðasta ári. Þessi aflaaukning felur í
sér aukið útflutningsverðmæti um 700-
800 milljónir króna ■■■
Mannlíf á Vopnaf irði og
menning í Trollháttan
■ Nýlega var viðtal í útvarpi
við ungan íslenskan lækni, sem
hljóp í skarðið sem heilsu-
gæslulæknir á Vopnafirði, þar ’
sem hann upplýsti að það væri
mikill munur á „menningarlíf-
inu“ þar og í Trollháttan. Slík-
ar upplýsingar þurfa ekki að
koma neinum á óvart, en það
er hins vegar umhendis fyrir
Vopnfirðinga og þurfa að
sækja lækni til Svíþjóðar þegar
þeim liggur á Jæknisþjónustu.
Á hverju ári er tekin um það
ákvörðun af æðstu yfirvöldum
menntamála og ráðamönnum
. Háskóla íslands í sameiningu
að takmarka aðgang að lækna-
deild Háskóla íslands. Mun að
jafnaði við það miðað að innan
við 40 stúdentum sé árlega
hleypt inn um þetta þrönga
hlið, sem opnar leið til 6 ára
erfiðs náms og lýkur með svo-
kölluðu embættisprófi í læknis-
fræði. Þessi tala mun valin á
þeirri forsendu að ekki sé að-
staða í háskólanum og á sjúkra-
húsum til þess að kenna fleiri
stúdentum til embættisprófs.
Ef fleiri væru við nám myndi
skapast ófremdarástand vegna
þrengsla. Sú kenning er reynd-
ar til, en hún þykir stráksleg og
órökstudd, að þessi takmörk-
un á stúdentatölu í læknisfræði
sé ekki síður til komin af
leyndum (eða meðvituðum?)
viíja læknastéttarinnar til að
„loka sig inni“ og takmarka-
sem verða má fjölgun í stétt-
inni, slíkt getur nefnilega bæði
verið stéttarlegt metnaðaratr-
iði og fjárhagsatriði fyrir hvern
einstakan lækni. Engin félags-
fræðileg könnun liggur fyrir
uni þessa „kenningu", og er
hún því ekki seld dýrari en hún
var keypt.
Hitt er annað mál að engin
fullgild sönnun er fyrir því að
ekki megi haga fyrirkomulagi
á læknakennslu á annan veg en
gert er, þannig að ekki þurfi að
grípa til svo strangra reglna
um takmörkun á tölu stúdenta
í læknadeild sem raun ber
vitni. Á því máli hefur engin
sérstök úttekt verið gerð, eða
reynt að fríska upp á þær
forsendur sem liggja að baki
núverandi skipulagi lækna-
kennslunnar, eða, réttara sagt,
skipulagi varðandi menntun
heilbrigðisstéttanna, þar sem
læknisnám er ekki annað en
einn þátturinn, að sjálfsögðu
ærið mikilvægur þáttur, ekki
skal borið á móti því.
„Farandverkamenn" á
heilsugæslustöðvum
Sannleikurinn er sá að margt
mælir gegn þeim hindrunum,
sem lagðar eru í veg ungra;
námsnranna sem vilja leggja
fyrir sig slíkt nám og gera
læknisþjónustu að Íífsstarfi. Það
sem fyrst og fremst mælir gegn
því er sú staðreynd að það er
skortur á læknum í landinu.
Þótt sagt sé að „nálega öll“
læknisumdæmi séu mönnuð,
þá er það eins og hver annar
hálf-sannleikur. I fyrsta lagi
vantar á að öll læknisumdæmi
(eða heilsugæslustöðvar innan
þeirra) séu skipuð og í öðru
lagi er mönnun heilsugæslu-
stöðva oftar en ekki byggð á
eins konar „farandverkamönn-
um“, læknastúdentum, félitl-
um kandidötum í sérfræði-
• námi, spítalalæknum úr
Reykjavík í sumarfríi, og
nefna má dæmi um að læknis-
lærðir menn hafi lagt það á sig
að þjóna fæðingarbyggð sinni
nokkur ár ævi sinnar fyrir ein-
skæra ættrækni og átthagaást.
Segja sumir að þar sé að finna