NT - 29.11.1985, Page 9

sýn stefna, svo að ekki sé
meira sagt.
Stephan G. talaði einhvern
tíma um að,:
iðjulaust fjársafn á féleysi
elst,
eins og fúinn í lifandi trjám.
Og hvað er hér um að ræða
annað en iðjulaust fjármagn
sem elst á féleysi annarra? Eg
sé enga ástæðu til annars en að
taka skattamálin í sambandi
við verðbréf og skuldabréf til
rækilegrar athugunar með það
fyrir augum að menn greiði
eðlilegan skatt af þeim tekjum
sem þeir hafa af því sem öðru.
Óheppileg áhrif
Það hefur verið komið hér
inn á vaxtamálin í þessu sam-
bandi. í sjálfu sér sé ég ekki að
hækkun vaxta um 2% hækki
vexti á okurmarkaðinum
kannski um 50%. Ég sé ekki
alveg sambandið þar á milli.
Sannleikurinn er sá að það er
of lítið fjármagn. Það er of
mikil eftirspurn eftir fjár-
magni. Ég vil taka undir það,
sem hér hefur komið fram,
hvort ekki sé ástæða til að
athugahvortekkierofmikið af
fjármagni bundið, til ákveð-
inna hluta. í bankakerfinu hef •
ur verið unnið geysilega að því
og við höfum fjölda sjóða og
stofnana sem hafa ákveðjð
fjármagn til úthlutunar. Á-
stæða er til að athuga hvort
ekki verði að slaka á þessu.
Þó að ég sjái ekki beint
samband á milli okurlána, ok-
urvaxta, og vaxtastigs ílandinu
er ég þeirrar skoðunar að þau
mistök hafi orðið á s.l. ári að
vextir voru hækkaðir og sumir
gefnir frjálsir og það hafi haft
óheppileg áhrif. svo að ekki sé
meira sagt. Ég held að það hafi
vakið ákveðinn hugsunarhátt,
ákveðna afstöðu, sem ríkisstj.
hafði síst af öllu þörf á á þeim
tíma þegar framundan voru
allmiklar kröfur launþega-
hreyfinganna í landinu og
næsta óskiljanlegt að farið
skyldi út í slíka aðgerð með
alla samninga lausa framund-
an.
En ég vil einungis að lokum
skora á ríkisvaldið, skora á
Alþingi og skora á dómsvaldið
í landinu að nota þá glufu, sem
nú hefur opnast niður í það
neðanjarðarhagkerfi sem hér
hefur verið að þróast undan-
farin ár, til að gera nú virka
tilraun, eins og það heitir á
fjölmiðlamáli og reyndar þing-
mannamáli. til að útrýma
þessu - kannski ekki að fullu
og öllu. Það er alveg hárrétt
bæði hjá hæstv. fjármálaráð-
herra, hæstv. viðskiptaráð-
herra og hæstv. forsætisráð-
herra. Þessu verður aldrei út-
rýmt með öllu.
f Reykjavík hér áður fyrr
þegar ég var við nám var vitað
um 2-3 menn sem stunduðu
slík viðskipti. Þau viðskipti
voru kannski ekki mjög um-
talsverð. Þau voru með dálítið
sérstæðum hætti. M.a. var þar
aðili sem var þjóðsaga á marg-
an hátt og viðskipti hans hafa
nú varla numið nema eins og
kannski vikuviðskiptum ým-
issa þeirra sem núna eru að
fást við þetta.
Núna erum við komin með
ekki einn, ekki tvo og ekki
þrjá, ekki neinargoðsagnaver-
ur, heldur fjölda manna sem
annaðhvort eru milliliðir í slík-
um viðskiptum eða leggja til
allverulegt fjármagn til slíkra
viðskipta. Ég vil skora á
ríkisstj. og alþm. að taka þessi
mál til alvarlegrar umhugsun-
ar, ekki gera úr þessu pólitískt
þrasmál. - Það er engin ástæða
til þess. Allir hljóta að vera
sammála um að reyna eftir
megni að hreinsa til með því
að koma hér upp heilbrigðara
efnahagslífi og þar með heil-
brigðara þjóðlífi.
Vésteinn Lúðvíksson
Oktavía,
Mál og menning 1985
■ Bókin Oktavía er sér-
kennileg. Félag vill ráða frarn-
kvæmdastjóra og á meðal um-
sækjenda er kona að nafni
Oktavía. Hún hefur á sér mis-
jafnt orð innanfélags, og að
ráði verður að stjórnarmenn.
tólf að tölu, segi hver af henni
átta sögur áður en þeir greiða
atkvæði um hana í starfið. Þeir
gera þetta, og efni bókarinnar
er síðan þessar níutíu og sex
sögur þeirra um Oktavíu.
Þetta er út af fyrir sig nýstár-
leg frásagnaraðferð, og eins og
gefur að skilja verður úr þessu
mannlýsing sem sett er fram
með þessum forvitnilega hætti.
Stjórnarmennirnir átta lýsa
persónunni hver út frá sínum
sjónarhóli. En þrátt fyrir ýtar-
legar frásagnir þeirra liggur
nærri að lesandinn sé litlu nær
því að komast til botns í persón-
unni þegar dregur að bókar-
lokum en í upphafi.
Oktavía hefur þó greinilega
á sér margar hliðar og er
umdeild, enda falla atkvæði í
stjórninni jafnt með henni og
móti, sex gegn sex. Það tekst
því ekki að útkljá það hvort
hún verði ráðin. Með öðrum
orðum eru skoðanir mjög
skiptar um það hvort hún sé
æskileg manneskja eða ekki.
En þó er ljóst að Oktavía
hefur ýmsa sterka og minnis-
stæða eiginleika til að bera.
Hún er greinilega ákveðin og
föst á sínu. Hún hefur forðast
hlutskipti tryggrar eiginkonu í
lífi sínu, en þó hefur hún búið
með nokkrum mönnum og átt
börn. í einkalífinu er hún fyrst
og fremst sjálfri sér næg og
öðrum óháð.
En aftur á móti virðist það
ekki fara á milli mála að Okta-
vía er kannski fyrst af öllu
vitur kona og spekingur. Ef til
vill væri ekki svo fráleitt að
nota orðið heimspekingur um
hana. Fólk leitar mikið til
hennar í vandræðum, og oft
hjálpar hún því vel. Þó skal
■ Vésteinn Lúðvíksson
tekið fram að þess verður ekki
vart nema í örlitlum mæli að
hún búi yfir dulargáfum. Hún
virðist fyrst og fremst hafa
sökkt sér niður í hin heirn-
spekilegu rök tilverunnar. Oft
fer svo, að þegur fólk leitar
liðsinnis hennar, þá svarar hún
út í hött líkt og véfrétt. Svör
hennar eru djúp og óræð, og
þess vegna torskilin venjulegu
fólki.
Jafnvel fyrir óinnvígða fer
þó ekki á milli mála að allt líf
og lífsviðhorf Oktavíu minnir
fyrst og fremst á austurlenskan
dulspekiheim. Hátterni henn-
ar og svör minna okkur á verk
eins og Bókina um veginn, og
á önnur rit af svipaðri tegund.
Oktavía er að vísu kona, en
það skiptir kannski ekki
meginmáii. Hún er fyrst af öllu
vitur einstaklingur, spekingur,
og kveneðlið hverfur í skugg-
ann af því.
Eins og menn vita hefur.
mikið komið hér út af sögum
um konur og þjóðfélagslegt
hlutverk þeirra á að giska síð-
asta áratuginn. Margt er það
vel gert og annað bráðvel, til
dæmis bók Vésteins Lúðvíks-
sonar, Eftirþankar Jóhönnu.
En ti! þessa hafa slíkar kvenna-
bókmenntir þó fyrst og fremst
tekið konurnar fyrir sem
konur, krufið einstaklings-
einkenni þeirra og mótun út
frá þjóðfélagslegum forsend-
um.
En hér er hins vegar ný hlið
á þessu máli á feröinni. Það
sem kannski vakti ekki hvað
minnst athygli mína þegar ég
las bókina var að Oktavía er
hér langtum frekar sett fram
sem kynlaus einstaklingur
heldur en sem kona. Kveneðli
hennarerhérallt ískugganum.
Hún er fyrst og fremst vitur
einstaklingur, spekingur. Og
það er kannski þess vegna sem
hún fellur ekki inn í kerfið,
þjóðfélagsumgerðina, og fyrir
það er hún umdeild.
Það er alkunnugt að góð
listaverk má oft túlka á ýmsa
vegu, og getur hver þeirra
verið réttur á sinn hátt. Hitt fer
að vísu ekki á milli mála að hér
er á ferðinni mannlýsing sem
byggir á Austurlandaspeki,
gott ef ekki búddisma. Sem
slík er hún áhugaverð, en jafn-
framt þessu er hafið yfir efa að
þetta er lýsing á konu. í ljósi
þeirra bóka, sem hér hafa
komið fram um konur, er þessi
líka áhugaverð sem slík. Ef
litið er á hana í framhaldi af
þeim þá er bókin um Oktavíu
sérstæð vegna þess að í henni
er tekist á við konuna út frá
gjörsamlega nýju sjónarhorni.
Hér má segja að kynferði kon-
unnar sé létt af henni og hún
krufin sem einstaklingur.
Hérna er þeirri kvöð lyft af
konunni að vera kynvera, og
hún er hafin upp í það að vera
spekingurafausturlenskri ætt.
Hitt er svo annað mál að
margs konar önnur túlkun gæti
scm best komið til greina í
þessari bók. Ýmsar af hinum
margræðu sögum hennar gætu
orðið viðfangsefni í leit að
lyklinum að lífspekilegum
boðskap hennar. Líka væri
vcrðugt verkefni að reyna að
skilgreina mannlífsspekina í
henni og rekja hana til heim-
spckilegra og trúarlegra frum-
róta sinna. Ég veit þó ekki
hvcrsu vel slíkt myndi falla að
smekk okkar í rniðri lægða-
rennunni hér í norðurhluta Atl-
antshafsins. Við erum ein-
hvern veginn bundnari við torf-
una hérna hcima en þeir spak-
vitringar sem gefa sér tíma til
að kryfja spurningar um til-
gang lífs og dauða austur í
Asíulöndum. Hérna megin eru
menn líklega öllu upptcknari
af þorskaflanum og afkomu
landbúnaðarins en þar. En allt
um það gefur Vésteinn Lúð-
víksson gömlum og nýjum les-
endum sínum töluvert til að
velta vöngum yfir í þessari
síðustu bók sinni.
Eysteinn Sigurðsson
stofnunarinnar til þess að
kvarta yfir því, að greiðslu-
byrðin sé orðin svo rosaleg.
Dreift er bæklingi með dæmum
um fólk, sem átti tveggja her-
bergja íbúð en keypti sér nýja
fimm herbergja íbúð og er
undrandi á því, að erfiðlega
gangi að brúa bilið. Það stendur
hvergi, að þjóðfélagið eigi að
sjá til þess að menn geti flutt
úr tveggja herbergja íbúð í
fimm herbergja íbúð án þess
að það komi við pyngju
fólksins, sem það vill gera.
Hlutverk skóla og foreldra
Guð má vita, hvenær okkur
tekst að komast úr úr verbólgu
hugsunarhætti, sem einn sér
getur verið stærstur þáttur í að
viðhalda verðbólgu. Eldri kyn-
slóðir og foreldrar barna og
unglinga í dag þekkja varla
annað ástand. Setningin.
„Kennarar, hverju skila kenn-
arar?“ er sennilega afdrifarík-
asta setning, sem Albert Guð-
mundsson, þáverandi fjár-
málaráðherra, lét út úr sér og
raunar verður aldrei hægt að
meta áhrif hennar.
Með henni spurði ráðherr-
ann og um leið hvatti hann
foreldra og aðra til þess að
spyrja: „Hvað fæ ég út úr
kerfinu, hvað skilar kennari
barna minna miklum árangri
miðað við allt og allt?“ Það kom
svo greinilega fram í verkfalli
BSRB hér um árið, að menn
voru alls ekki á því að greiða
starfsmönnum sínum, ríkis-
starfsmönnum, laun fyrir
þeirra vinnu, miklu heldur var
á fólki að skilja, að ríkisstarfs-
menn væru meira eða minna
að troða upp á það starfskröft-
um sinum.
í setningunni fólust einnig
spurningar, sem börn og ung-
lingar hentu á lofti, án þess að
skilja samhengið, enda ekki
von: „Eru þessir kennarar allir
eitthvað lið, sem best væri að
segja upp og láta vinna al-
mennilega fyrir sér annarsstað-
ar? Eiga þeir kannski skóla-
húsið? Voru það þeir sem
byggðu skólahúsið? Það væri
kannski ekki úr vegi að kríta
svolítið á vegginn, brjóta eins
og eina klósettskál, eða eina
rúðu. Ekki á ég þetta - ríkið
borgar! Og er þessu kannski
svona farið með alla opinbera
starfsmenn? Póstinn? Vega-
gerðina? Er ekki allt í lagi að
svindla svolítið á þessu liði öllu
saman, skrifa aukatíma á
þetta, mæta seint og skjótast
oft? Ékki á ég þetta. - Ríkið
borgar!“
Ríkið og við
S tór þáttur í að útrýma verð-
bólguhugsunarhætti og þenslu
í þjóðfélaginu felst í svari við
spurningunni: „Hverjir eru
Ríkið?“
Því er varpað fram hér,
hvort nógu mikið sé gert af því
á almennum vettvangi, í
skólum og við önnur tækifæri
að spyrja þessarar spurningar.
Og fá við henni einhlít svör.
Helgi Pétursson