Morgunblaðið - 15.07.2004, Síða 4

4 D FIMMTUDAGUR 15. JÚLÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ

























































































NVIÐSKIPTI STJÓRNUN LOUIS fjórtándi, konungur Frakklands,
lést árið 1715. Óhætt er að fullyrða að við lát
hans hafi fjárhagur landsins verið bágur.
Langvarandi spilling á öllum stigum þjóð-
félagsins hafði ollið því að ríkið var á barmi
gjaldþrots. Árlegar tekjur ríkisins voru tæp-
lega einn tuttugasti af skuldum þess. Hatur í
garð konungs, sem kraumað hafði undir
niðri, braust fram og áhyggjur voru innan
hirðar konungs um að bylting væri fram-
undan. Erfingi krúnunnar var aðeins sjö ára
gamall og því kom það í hlut hertogans af Or-
leans að stýra ríkinu þangað til erfinginn yrði
lögráða.
Auknar skattheimtur, sem á tíðum voru
líkari ofsóknum, skiluðu sáralitlu enda spill-
ing allsráðandi innan kerfisins. Þetta og aðr-
ar hefðbundnar aðgerðir (meðal annars
gengisfellingar) skiluðu litlum árangri en
juku allsráðandi óánægju. Róttækra aðgerða
var þörf. Hertoginn hafði litla þekkingu
tengda fjármálum en hafði nýlega vingast við
mann sem hafði einmitt komið fram með hug-
myndir sem þóttu framúrstefnulegar á því
sviði. Því er ekki að undra að hertoginn, mitt
í ríkjandi glundroða, gerði hann fljótlega að
sínum helsta ráðgjafa. Maðurinn, að nafni
John Law, er talinn af sumum vera helsti
framfarasinni sögunnar í fjármálum en aðrir,
sérstaklega margir samtíðarmenn hans síðar
meir, voru öndverðrar skoðunar.
Law lagði fram byltingarkenndar hug-
myndir samhliða stofnun nýs banka að hans
frumkvæði. Ráðstöfun ríkistekna lyti stjórn
bankans og lánveitingar yrðu veittar með
jarðir og tekjur ríkis sem bakhjarl. Það sem
þótti þó einna helst byltingarkennt var sú
stefna hans að prenta bæri seðla í stað mynt-
ar sem auðveldaði viðskipti. Til að skapa
traust á nýjum seðlum bankans lýsti Law því
yfir að hver sá bankamaður sem gæfi út
verðbréf án þess að fjármagn væri til staðar
til að standa við skuldbindingar sínar ætti
dauða skilið (Law lenti næstum í því sjálfur
nokkrum árum síðar). Einnig þótti yfirlýst
stefna að ekki væri hægt að fella gengi á pen-
ingum bankans, eins og algengt var af rík-
isstjórnum samtímans, auka traust manna til
hans. Þetta aukna traust var síðan undir-
staða þess að hægt var að nota seðla í stað
myntar. Þetta virkaði sem vítamínssprauta á
efnahagslífið og ný útibú bankans voru stofn-
uð nánast samtímis í fimm öðrum borgum
Frakklands skömmu síðar.
Í framhaldi af þessari velgengni var það
lítið mál fyrir Law að sannfæra hertogann
um að stofna nýtt fyrirtæki sem fengi einka-
rétt á verslun við Mississippi-fljót og nær-
liggjandi héruð, þar sem auðfenginn auður
átti að vera handan hornsins. Félagið, sem
var almennt þekkt sem Mississippi-áætlunin,
var stofnað með hlutafjárvæðingu. Fyrirtæk-
ið öðlaðist sífellt fleiri einkasamninga sem
hertoginn var viljugur að veita. Með auknum
sérréttindum vænkaðist hagur fyrirtækisins
og hlutabréf þess hækkuðu stöðugt í virði
með betri tíð og blóm í haga og enn bjartari
framtíðarhorfur. Samhliða því og snillinni
sem Law sýndi við stofnun bankans fóru
fyrstu merki þeirrar óröksömu bjartsýni sem
kom til með að ríkja næstu tvö árin að koma
fram. Algengt var að gengi hlutabréfanna
hækkaði um 10–20% á nokkrum klukkutím-
um; þau margfölduðust í virði aftur og aftur
sem augljóslega endurspeglaði ekki nema að
litlum hluta aukinn framtíðarábata Mississ-
ippi-áætlunarinnar.
Hertoginn gekk á lagið og lét prenta fleiri
og fleiri hlutabréf sem jók fjármagn í umferð
enda eftirspurn langt umfram framboð. Þetta
veitti hertoganum tækifæri til að greiða niður
skuldir ríkisins hraðar en nokkurn mann
hafði órað fyrir. Líklegt þykir að Law hafi í
sigurvímunni ekki gáð að sér hvaða afleið-
ingar slíkt gæti haft, en augljóslega var verið
að fara af þeirri braut sem hann hafði áður
lýst yfir varðandi skyldur bankamanna. Law,
sem hafði yfirumsjón með því hverjir fengu
forkaupsrétt, varð brátt afar eftirsóttur.
Gatan þar sem hann bjó var troðfull af fólki
frá morgni til kvölds og þar var slegist,
stundum í orðsins fyllstu merkingu, um bréf-
in þegar þau voru boðin út. Leiguverð húsa
þar hækkaði meira en tífalt. Heldri stéttar
fólk reyndi öll brögð til að komast á hluta-
bréfalistann, en slíkt krafðist oft samtals við
Law. Ein sagan segir að kona hafi fengið
njósnir um hvaða veitingastað Law snæddi í
eitthvert kvöldið. Hún kallaði eldur og allir
hlupu út. Law sá hana hins vegar ganga inn í
veitingastaðinn í átt til sín, grunaði hvers
kyns var og sneri í hina áttina. Fólk í öllum
stéttum græddi óheyrilegar fjárhæðir, enda
hækkuðu bréfin stöðugt í virði, auðvelt var
að fá lán til kaupa þeirra sem myndaði
hringrás eignabólu. Hestasveinar sem fengu
bréf gefins frá eigendum sínum voru skjótt
eigendur vagnafyrirtækja fjármagnaðra af
ágóða vegna sölu bréfa Mississippi-áætlun-
arinnar. París var aðalstaður Evrópu og var
áætlað að um 300 þúsund manns hafi flykkst
þangað í von um skjótan auð og frama.
Í upphafi ársins 1720 fóru hlutir með
snöggum hætti að snúast í höndum hertog-
ans, Law og frönsku þjóðarinnar. Séðir fjár-
festar fóru hljóðlega að selja bréf sín í Miss-
issippi-áætluninni og komu fjármunum út
fyrir landsteinana. Þegar Law áttaði sig á
þróuninni var það þá þegar líklegast orðið of
seint að snúa henni við. Hann bannaði öll
viðskipti með mynt í þeim tilgangi að auka
traust fólks á seðlum. Auk þess var bann
sett við kaupum á skartgripum og eðalstein-
um. Uppljóstrurum voru veitt verðlaun fyrir
að koma upp um slík brot. Áhrifin voru þver-
öfug. Traust fólks til seðla gufaði nánast upp
og ofsóknir hófust á nýjan leik á augabragði.
Þrátt fyrir margvíslegar tilraunir til að
vekja traust fólks á fyrirtækinu féll gengi
hlutabréfa þess hratt niður. Með sama hætti,
aðeins illvígari, hópaðist nú fólk að bank-
anum til að innleysa Mississippi-bréf sín. At-
gangurinn var slíkur að fjöldinn allur af fólki
endaði ævi sína í þeim forarpytti. Law, sem í
nokkur ár hafði verið þjóðhetja varð hataður
á aðeins nokkrum vikum. Hann flúði til Fen-
eyja og dó þar tíu árum síðar, slyppur og
snauður.
Þessi frásögn er tekin úr hinni skemmti-
legu bók Charles Mackay, Extraordinary
Popular Delusions & the Madness of
Crowds. Hún fjallar einnig um suðursjáv-
arbóluna sem þróaðist á svipuðum tíma og
Mississippi-áætlunin og olli jafnvel enn meiri
skaða. Fjallað verður um hana síðar á árinu.
ll HLUTABRÉFABÓLA Már Wolfgang Mixa
Auður án innstæðu
Í hinni skemmtilegu bók Extraordinary Popular Delu-
sions & the Madness of Crowds er fjallað um frönsku
Mississippi-áætlunina á 18. öld.
mixa@sph.is
Reuters
Gömul bóla Hlutabréfabólur eru ekki nýjar
og ein slík herjaði á Frakkland á 18. öld.
T
vö ár eru nú liðin síðan
bandarísku Sarbones-
Oxley-lögin, eða SOX
eins og þau eru oft kölluð,
tóku gildi í Bandaríkj-
unum. Lögin voru sett
á í júlí 2002 í kjölfar
nokkurra stórra
hneykslismála sem skóku bandarískt
viðskiptalíf, m.a. tengd fjarskipta-
fyrirtækinu World Com og orku-
fyrirtækinu Enron en yfirmenn
þess svara þessa dagana til saka
fyrir bandarískum dómstólum.
SOX var ætlað að auka tiltrú
fjárfesta á fjármálamarkaðnum í Bandaríkj-
unum og var öllum félögum sem skráð eru á
markað þar í landi gert að laga starfshætti sína
og innra eftirlit að ítarlegum reglum um stjórn-
arhætti, reikningsskil, upplýsingagjöf og fleira.
Lögin eru þannig víðtækari en reglur um
stjórnarhætti sem settar hafa verið í mörgum
Evrópuríkjum, auk þess sem SOX innihalda
ströng refsiákvæði gagnvart þeim sem brjóta
gegn lögunum. Félögin hafa tíma til næstu ára-
móta til að klára verkið og eru nú flest í óða
önn, með tilheyrandi erfiði og kostnaði, að
sinna verkinu. Í nýrri skoðanakönnun sem Fin-
ancial Times vitnar til, þá eiga fyrirtæki í
Bandaríkjunum þó enn langt í land með að
mæta þeim kröfum sem gerðar eru.
Lögin snerta þó ekki einungis þau fyrirtæki
sem eru með starfsemi í Bandaríkjunum heldur
hafa þau áhrif langt þar fyrir utan, meðal ann-
ars alla leið til Íslands. Lögin eiga við um er-
lend fyrirtæki skráð á markaði í Bandaríkj-
unum, sem og dóttur- eða hlutdeildarfyrirtæki
bandarískra fyrirtækja utan Bandaríkjanna,
þar með talið á Íslandi. Auk þess eiga þau við
um fyrirtæki með starfsemi í Bandaríkjunum
sem sækja sér fé, hvort sem er hlutafé eða
lánsfé, á bandarískum verðbréfamarkaði.
Af reglunum hefur hlotist ýmislegt óhagræði,
meðal annars vegna þess að þær kröfur um
upplýsingaskyldu sem lögin gera eru oft á
skjön við lög þeirra landa þar sem hin eftirlits-
skyldu fyrirtæki starfa. Þá er kostnaður við
innleiðingu laganna mikill, auk þess sem í
framtíðinni munu fyrirtæki þurfa að eyða á
hverju ári meiri fjármunum en hingað til í
þjónustu lögfræðinga og endurskoðenda.
Alltént er ljóst að innleiðing staðlanna hafi
reynst félögum erfiðari, tímafrekari og dýrari
en bandarísk yfirvöld sáu fyrir í upphafi.
Tvö íslensk endurskoðunar-
fyrirtæki eru skráð
Eitt af því sem SOX-lögin kveða á um er að
endurskoðunarfyrirtæki, bandarísk eða önnur
sem gera reikninga félaga sem falla undir
ákvæði SOX-laganna, skrái sig sérstaklega hjá
sérstakri eftirlitsnefnd, Public Company Over-
sight Accouning Board, PCOAB, sem sett var á
stofn samfara samþykkt laganna. Frestur til að
skrá sig rennur út 19. júlí nk. Nánar tiltekið þá
eru þau endurskoðunarfyrirtæki skyldug að
skrá sig hjá nefndinni sem endurskoða eða taka
verulegan þátt í undirbúningi eða aðstoð við
uppgjör SOX-eftirlitsskyldra félaga. Verulegur
þáttur telst t.d.vera fyrir hendi ef endurskoð-
unarstofa annast meirihluta endurskoðunar
dóttur- eða hlutdeildarfélags og slíkt félag á
a.m.k. 20% af heildareignum eða 20% af veltu í
samstæðureikningi SOX-eftirlitsskyldra fé
Verulegur þáttur telst einnig vera fyrir h
ef vinna eða kostnaður erlendrar endur
unarstofu er yfir 20% af heildarvinnu eða h
arkostnaði.
Um undirbúning skráningar endurskoð
stofa hér á landi sér Landwell-lögmanns
Tvö íslensk endurskoðunarfyrirtæki hafa þ
ig verið skráð hjá PCOAB, í gegnum Lan
á Íslandi, þ.e. PricewaterhouseCooper
Deloitte, en bæði fyrirtækin eru með
skylda viðskiptavini. Ásgeir Ragnarsson,
maður hjá Landwell sem sér um skráning
segir að skráning geti verið flókin þar
ákvæði í SOX stangist á við ýmislegt í ísl
um lögum eins og reglur um trúnaðarskyld
persónuupplýsingar. Það sama sé uppi á
ingnum í flestum ríkjum.
Nokkur íslensk félög
Af íslenskum fyrirtækjum sem heyra
SOX-lögin ber fyrst að
nefna Íslenska erfða-
greiningu, dótturfélag
deCODE Genetics inc.,
en auk þess má reikna
með að sama gildi um
Fjarðaál, dótturfélag Al-
coa, Alcan á Íslandi,
dótturfélag Alcan Inc.,
og Norðurál, dótturfélag
Century Aluminium. Á
Íslandi er einnig þó
nokkuð af félögum sem
eru með talsverða starf-
semi í Bandaríkjunum,
félög eins og Össur,
Medcare, SÍF og fleiri.
Lausleg athugun grein-
arhöfundar leiddi þó í
ljós að reglurnar snerta
ekki síðarnefndu félögin
að neinu marki, að
minnsta kosti ekki við
núverandi aðstæður.
Ekki hefur heldur reynt á þessar reglur g
vart íslensku bönkunum, þar sem þeir
ekki sótt sér fjármagn til Bandaríkjann
sögn Guðjóns Rúnarssonar, framkvæmdas
Samtaka banka og verðbréfafyrirtækja.
SOX snýst að miklu leyti um stjórnarhæ
fyrirtækjum, þ.m.t. innra eftirlit og skrán
helstu tekju- og kostnaðarferla í fyrirtæk
Íslensk erfðagreining er nú í miðjum klíðu
SOX-vinnu og er kostnaðurinn töluverður
og fyrirtæki í Bandaríkjunum og um allan
Har
Fyrirtæki sem skráð eru á
bandarískan hlutabréfa-
markað, og dóttur- eða
hlutdeildarfélög þeirra um
allan heim, eru í óða önn
að laga sig að Sarbanes-
Oxley-lögunum. Þóroddur
Bjarnason kynnti sér
málið, meðal annars á
Íslandi og í Danmörku
......
„ K o s t n a
u r s k o ð u
b a n d a r
a n n a s a
F o r t u n e
3 8 % á
„ F y l g i s
s e g j a a ð
s é n ú k o m
m á l a m a
l ö g u n u
......