Sunnudagsblaðið - 12.04.1959, Síða 4

180
8trNNUDA«8BLA»I»
gætrar menningar. Var faðir hans,
Leóníd Pasternak, listmálari og
móðirin, Rósa Kaufman, píanó-
leikari. Á unga aldrei dreymdi
Bóris um að verða tónskáld.
Stefndi hann að því takmarki af
miklum dugnaði, en fékk þá löng-
un til að yrkja Ijóð. Fyrsta Ijóða-
safn sitt. gaf hann út í lítilli þók
árið 1914. Þegar byltingin var
gerð 1917. var hann þegar orðinn
þekkt og viðurkennt ljóðskáld.
Pasternak gerði ekki uppsteyt
gegn kenningum kommúnista, en
gekk hinq vegar ekki í lið með
þeim pf Kfi ocf sál. Hinir sovézku
menm'ngprfrömuðir urðu gramir
vfl'r skorti liarc á nólitl'skri hrifn-
ingu og ávpnðn hann fvrir að fást
við svo „úrelt“ verðmæti sem feg-
urðina og sannleikann, samvizk-
una og sálina.
Fram undir miðjan fjórða tug
aldarinnar fékk hann þó eigi að
síður fjölda ’margar bækur út-
gefnar. Ljóð hans bera vott um
baráttu einstaklingsins fyrir til-
veru sinni í maurabúfu hins sam-
eiginlega, og þörfina fyrir að
dæma menn og málofn? út frá sið-
ferðilegu siónarmiði. í grein nokk
urri ri+ar liann á þessa leið: „Það
stendur aðeins í okkar valdi að
gera eitt, — og það er að afbaka
ekki hina lifandi rödd lífsins“. Að
lokum þagnaði hann, — annað
hvort sökum þess að hann vildi
ekki eða gat ekki skrifað eins og
stjórnarfyrirkomulagið krafðist.
Til að vinna fvrir sér, tók hann að
gefa sig að þýðingum og snaraði
verkum Shakespeares, Goethes,
S'chillers. Shelleys og Varlaines á
rússneska tungu.
Eftir lá+ Stalíns árið 1953 varð
skanandi listamönnum andrúms-
loftið nokkru mildara í Sovét-
Rússlandi. Útgefendur dirfðust
aftur að gefa út bækur eftir Past-
ernak, og hann tók enn til þess,
af áhuga. og einbeitni, að fullgera
bók þá, er hann hafði unnið að um
árabil. Hann sagði þýzku blaða-
konunni Gerd Ruge, sem vár í
heimsókn í Moskvu, að hann
fyndi það skyldu sína „að bera
sínum tíma vitni“, — „ekki vitn-
isburð stjórnmálamannsins held-
ur listamannsins“. Við annan
sagði hann í samræðu: „Mig hef-
ur alltaf dreymt um að skrifa
bók, þar sem ég gæti eins og í
eldingu látið í Ijós allar þær dá-
semdir, sem ég hefi séð og kynnst
í lífinu“. Sú skáldsaga var Zivagó
læknir. Og hún kom í sannleika
eins og elding, ,— svo enn nötra
undirstöður Kremlar fyrir áhrif
hennar.
Zivagó læknir fjallar um sann-
leiksleitandi lækni rússneskan,
sem líka er skáld og heimspeking-
ur. I upphafi lýsir bókin honum
sem ungum manni árið 1943 og
henni lýkur með láti hans á veld-
isárum Stalíns 1929. í eftirmála
heldur sögunni áfram til loka síð-
ari heimsstyrjaldar. Sagan nær
þannig yfir 40 óróleg ár, sem fela
í sér tvær byltingar, eitt borgara-
stríð og tvær heimsstyrjaldir.
Mörg margvísleg og hrífandi
mannlífsörlög eru fléttuð inn í
frásögnina. Fyrst og fremst er hún
þó málpípa höfundarins fyrir
skoðun hans á sköpum mannanna
og djúpa andlega innsýn hans.
Til að byrja með heilsa þeir
Zivago læknir og vinir hans falli
keisaradæmisins og innreið bolsé-
vismans með gleði, en flestir
þeirra fá skjótlega ógeð á blóðs-
úthellingunum og hatrinu. Mitt í
ógnum borgarastyrjaldarinnar og
hrottaskap sovétlögreglunnar
reyna þeir að missa ekki sjónar á
hinum einföldu og sígildu verð-
mætum. „Leiðtogar þínir viðhafa
mörg orð“, segir Zivagó læknir
við bolsévískan ofstækismann,
„en þeir gleyma því mikilvægasta:
það er ekki hægt að þvinga' 'neinn
til að elska“.
í bók Pasternaks er byltingunni
lýst á raunsæan hátt, án allrar
rómantíkur. Hungursneyðin, pynd
ingarnar, blóðbaðið, öll þau
grimmdarverk, sem rauðliðar og
hvítliðar kepptust um að fremja,
umbreyting hugsjónamannanna í
valdasjúka embættismenn, þræla-
búðirnar, — allt er þetta dregið
fram í dagsljósið af blákaldri
raunsasi.
En þótt bókin skýri frá þján-
ingum eins manns, með þjóðlegan
harmleik að baksýn, er hún allt
um það jákvæð, meira að segja
bjartsýn. Því hún staðfestir und-
ur lífsins og duld. Hún staðfestir
það,- að maðurinn verður ekki
kúgaður til að hætta eilífri leit
sinni að frelsi, gæzku og kærleika.
Það er engin tilviljun að nafnið
Zivagó er komið af rússneska orð-
inu zivoj, er þýðir „lifandi“.
Athuganir Pasternaks hitta
næma taug í Sovétskipulaginu.
Hann setur manninn ofar ríkinu,
lífið ofar hinum pólitísku kenni-
setningum, samvizkuna ofar ein-
stefnunni. Þótt hann búi við
stjórn er byggir á lygum og ógn-
unum, staðfestir hann „ómót-
stæðilega orku hins vopnlausa
sannleika". Iiann teflir kristin-
dóminum gegn liinni opinberu
efnishyggju. Ritdómarinn Ed-
mund Wilson skýrir þetta svo með
fáum orðum í blaðinu New
Yorker:
„Ég hygg að Zivago læknir verði
í framtíðinni einn af leiðarstein-
unum í bókmenntalegri og sið-
ferðilegri sögu mannkynsins. Eng-
inn getur ritað slíka bók í einræð-
isríki og sent hana síðan út um
heiminn, án þess að eiga kjark
mikilmennisins. Verk hans ber
votfc um bjargfasta trú á listinni
og mannsandanum.“
Bók Pasternaks ber ekki að
skqða sem deilurit; eða „uppljóstr
uri“ uffl 'ástandfðii Sóvétríkjásám-
bandinu. Hann hefur einfaldlega
lýst veruleika fjögurra áratuga af