Vísir - 24.12.1962, Side 7

V í SIR . Mánudagur 24. desember 1962.
23
mi
Þorsteinn Jósepsson:
Þ ÝIKIR JÓLÁ- OG
um kvöldið eða nóttina bera þær
ruslið út í húsagarðinn, setjast
á það og bíða unz þær heyra
fyrsta hanann gala. Úr sömu átt
og hanagalið heyrist kemur vænt
anlegur elskhugi. Ýmsir fleiri
jólasiðir benda á þessi fornu
tengsl jóla og nýárs.
Á jólanóttina ske ýmsir at-
burðir og undur sem aldrei eiga
sér stað nema þá. Á miðnætti
breytist vatn í vín, skepnur tala
mannamál og þar fram eftir göt-
unum. Andar og vættir eru á
ferli alla nóttina, þeir geta verið
illir eða góðir eftir atvikum og
það verður hver og einn að ráða
við sjálfan sig hvort hann á að
forðast þá eða biðja þá ásjár í
nauðum sínum.
Matur og mataræði skiptir að
sjálfsögðu verulegu máli í Þýzka
landi eins og annars Staðar. í
Norður-Þýzkalandi er aðfanga-
kvöld oft nefnt magafylliskvöld
vegna þess hve ríkulega er mat-
azt. Mikið er um hvers konar
sérrétti á jólum, á svipaðan hátt
og Islendingar borða rjúpur og
hangikjöt, en þeir sérréttir eru
breytilegir eftir landshlutum. Á
Sildarsalöt eru og mikið um
hönd höfð. Það skiptir víða veru-
legu máli að á jólaborðinu séu
annaðhvort sjö eða níu réttir,
og það má helzt ekki bregða út
af þeirri tölu. Jafnvel út í fjósin
er farið með annaðhvort sjö eða
níu fóðurtegundir handa kúnum.
Að máltíð lokinni verður að
skilja brauð, ásamt peningi eða
peningum eftir á matborðinu.
Það táknar að á næsta ári verði
hvorki skortur á brauði né pen-
ingum á heimilinu.
Víða er það siður að gera
ávaxtatrjám eitthvað til góða á
jólum. Það er borið á rætur
þeirra, sveigir og laufgreinar eru
hengdar upp í trén og þeim eru
jafnvel færðar kökur eða matar-
leifar. Það gerir þau frjósamari
á komandi sumri.
Sums staðar var það siður að
stela fóðri lianda skepnum frá
nágrönnunum á jólanóttina. Það
var ekki talinn þjófnaður né víta-
vert á einn eða neinn hátt, héld-
ur sem sjálfsagður hlutur, er
ekki yrði framhjá gengið.
Jólatréð er einn stærsti liður
hátíðarhaldanna í Þýzkalandi
Þýzkur jólasveinn í skrúða.
náttúra, t. d. sú að forða húsinu
frá eldsvoða. Stundum eru bæði
menn og dýr barin með þessum
ÁRAMÓTASm
einstaka stað eru fiskréttir borð-
aðir á jólum, t. d. í Slésvík og
einkum þó í Hamborg, þar er
framreiddur karfi á jólaborðið.
eins og víða annars staðar. Auk
jólatrésins sjálfs er einnig víða
húsakynnin skreytt með trjágrein
um. Þessum greinum fylgir ýmis
Ungur þýzkur drengur með jólaskraut og kerti á aðfangadag jóla.
Langt kom'ð hitaveituframkvæmdum í þrern bæjarhverfum.
trjágreinum og það táknar að
ekkert fái grandað þeim á kom-
andi ári. Annars er það sérstak-
ur dagur milli jóla og nýárs — .
28. desember, eða fjórði í jólum
— sem sérstaklega er helgaður
þessari barsmíð. Þá fara piltar
— vopnaðir trjágreinum — á
fund ungra stúlkna og hýða þær
með greinunum. Því fylgir gifta
og þeim mun meiri sem höggin
eru fleiri. Þetta kalla Þjóðverjar
að „pipra“ stúlkurnar og ef til
vill er þar að leita skyldleika við_
hið íslenzka heiti „piparkerling"
eða „piparkarl", þótt í nokkuð
annarri merkingu sé. Þessi siður
þekkist einnig í öðrum löndum
heldur en Þýzkalandi, þ. á. m. í
Noregi.
Þjóðverjar halda þvi sjálfir
fram, að ,,jólatréð“ sé að upp-
runa þýzkt, það hafi fyrst verið
byrjað að nota grenitré sem helgi
tákn á jólahátíðinni í efri hluta
Rínarhéraða, sennilega á 14. öld,
en þaðan hafi siður þessa smám
saman breiðzt út um víða veröld.
Það má segja að höfuð-dýrk-
endur jólahaldsins, börnin, hafi
orkað mestu um útbreiðslu þess,
ekki aðeins um Þýzkaland sjálft,
heldur og til annarra Ianda. Hvar
vetna var tekið á móti þessu
fallega tákni fegurðarþrárinnar
og birtugjafans með miklu fögn-
uði. Þó vildi svo undarlega til að
sumir kirkjunnar menn börðust
gegn jólatrénu og töldu það vera
sið aftan úr grárri forneskju og
heiðni, sem síður en svo ætti
skylt við kristindóm, og vildu að
þessi heiðni siður væri bannaður
með lögum. En máttur jólatrés-
ins var meiri, og í dag hefur náð
útbreiðslu um heim allan, ef svo
má að Qrði komast, og það orðið
að megintákni þeirrar trúar-
stefnu, sem vildi banna það í
upphafi. Talið er að engin þýzk
þjóðvenja hafi fyrr eða síðar far-
ið þvílíka sigurför um heiminn
sem þessi./
Jafnvel í Þýzkalandi sjálfu er
þó næsta sjaldan getið um jóla-
tré fram eftir öldum, eða til loka
18. aldar. Þó kemur það öðru
hverju fyrir og ganga .þá undir
ýmsum nöfnum, svo sem greni-
tré, sykurtré, Ijósatré, lífstré,
Kriststré og Goethe kallar það
einhvers staðar „skreytt tré“.
Talið er öruggt, að upphaflega
hafi jólatré ekki verið skreytt
með kertum, en fyrsta heimitd
sem til er um ljósskreytt jólatré
er frá því um 1660. Logandi kerti
voru tákn lífsins, tákn birtunn-
ar, hlýjunnar og fegurðarinnar.
Þau voru jafnframt óskatákn um
giftu á komandi ári.
Það var Töngum siður fyrir
hver jól að saga niður tré, jafn-
vel ávaxtatré, sem borið hafði
góðan ávöxt, bera einhvern hluta
þess inn í hús og kynda á jól-
unum. Fjölskyldan safnaðist sam
an umhverfis eldinn og söng jóla
sálma. Öskunni er síðan stráð í
fóður húsdýra, þá verða þau frjó
söm. Þessi sami siður mun einn
ig þekkjast f Suður-Frakklandi,
en þar ríkir sú venja að fjölskyld
an fer öli á stúfana til að sækja
drumbinn sem brennast skal, ber
hann sameiginlega inn í húsið og
gengur með hann þrjá hringi í
stofu þeirri, sem í honum skal
kveikt. Að því búnu hellir hús-
ráðandi hvítvíni yfir trjábútinn
og Ies yfir honum sérstaka bæn,
þar sem beðið er um varanlega
gleði og göða heilsu.
Auk jólahaldsins var það um
aldaraðir venja að hafa mistiltein
í húsum inni á jólum. Hann var
vonargjafi um bjarta framtíð.
Mistilteinninn ber blóm og
ávexti um miðjan vetur og þá
var ekkert skynsamlegra eða
sjílfsagðara en það að taka hann
sem tákn frjósemi og fegurðar
í svartasta skammdeginu.
Þjóðverjar viðhalda ýmsum
fornum áramótasiðum, en jólahá-
tíðinni lýkur þar eins og hér á
þrettándanum. Þá er kveikt á
jólatrénu í síðasta sinn og hirl
það sem eftir kann að finnast af
sælgæti á því, Sálúm hínna fram-
Iiðnu, sem á reiki kunna að vera,
Framhald á bls. 25.
Þegar ég var barn, heyrði ég
sóknarprestinn minn skýra frá
því við jólaguðsþjónustu að Jesú
Kristur hafi fæðzt í jötu úti í
Betlehem á jólanóttina, þ. e. að-
faranótt 25. desember.
Þá tók ég þessi orð bókstaf-
lega og trúði að þessu væri þann
ig háttað. Það var ekki fyrr en
löngu seinna að mér varð ljóst
að jólahátíðin var upphaflega
ekki í neinum tengslum við Jesú
Krist né fæðingardag hans, held-
ur var þetta fagnaðarhátíð aftan
úr grárri forneskju og heiðni,
fögnuður yfir því að daginn tók
að lengja að nýju og að það var
von á vaxandi birtu, mesta gleði-
gjafa alls mannkyns. Enginn veit
hins vegar með nokkurri vissu
hven^er Jesú Kristur fæddist, þó
heyrði ég svissneskan guðfræði-
prófessor eitt sinn halda því fram
í háskólaerindi, að miklar líkur
bentu til þess að Kristur hafi
fæðzt nálægt miðju surnri. Taldi
prófessorinn að þessi getgáta sín
byggðist á ákveðnum athugun-
um, sem gerðar hefðu verið í
sambandi við ævi og starf Jesú.
Egyptar, Sýrlendingar, Grikkir
og Rómverjar héldu 25. desember
hátíðlegan löngu fyrir Krists
- burð og fögnuðu honum sem fæð
ingardegi sólarguðsins — hins
ósigraSdi — eins og þeir nefndu
hann. Persar höfðu einnig sinn
sólarguð eða ljósguð. Hann hét
Mithras og fæðingarhátíð hans
var einnig hátíðleg haldin 25.
desember. Með tilkomu kristin-
dómsins var Jesú einnig gerður
að tákni birtugjafans, ef til vill
ekki sízt með það fyrir augum
að gera hinum gömlu sóldýrk-
endum auðveldara með að snúa
sér yfir, til kristninnar. Þá var
líka um leið fyrirhafnarminnst að
færa afmælishátíð frelsarans yfir
á hátíðis- og tyllidag hinna
heiðnu sóldýrkenda. Þannig hafa
jól orðið til í nútímamerkingu.
Annars átti þetta ekki að vera
hugrenning um uppruna jóla,
heldur um ýmsa jóla- og ára-
móta siði í Þýzkalandi að fornu
og nýju. Má þá jafnframt geta
þess, að um langt skeið var jóla-
hátíðin jafnframt upphaf ársins í
þýzkum löndum. Það er eigin-
lega ekki fyrr en í lok 17. aldar
sem nýárið hefst með 1. janúár.
Fyrir þessar sakir hafa ýmsir
jólasiðir haldizt fram til þessa í
Þýzkalandi, sem eru samtvinn-
aðir nýárssiðum eða spásögn
fyrir komandi ár. Þannig hefur
það sums staðar verið siður að
láta vatn í eitthvert ílát á jóla-
föstu og láta það standa utan
dyra svo það frjósi. í frosnu
vatni er unnt að lesa framtíð
fólks á jóladaginn, en einkum er
það þó heppilegt til að sjá hvern
ig væntanlegur maki manna lítur
út og yfir hvaða eiginleikum
hann býr.
Sá siður hefur sums staðar
haldizt, að laumast að nágranna-
húsunum á aðfangakvöld, bíða
þar fyrir utan glugga og hlusta
eftir hvað fólkið inni í húsinu
segir. Um leið óskar maður sér
einhverrar ákveðinnar óskar. Síð
an fer uppfylling óskarinnar eft-
ir því hvort húsverjarnir verða
fyrr til að segja já eða nei. Já
þýðir að hún verði uppfyllt á
næsta ári, en nei aftur það gagn-
stæða. Eftir jólaveðrinu fer tíðar-
far alls ársins. Ungar stúlkur
sópa allt húsið á aðfangadag og