Vikublaðið - 18.03.1993, Blaðsíða 2

2
VIÐHORF
VIKUBLAÐIÐ 18. mars 1993
VIKUBLAÐIÐ
Útgefandi: Alþýðubandalagið Ritstjóri og ábm.: Hildur
Jónsdóttir Blaðamenn: Páll Vilhjálmsson og Ólafur
Þórðarson Auglýsingar.: Ólafur Þórðarson Ritstjórn og
afgreiðsla: Laugavegur 3 (4. hæð) 101 Reykjavík Sími
á ritstjórn: (91) - 17 500 Fax: 17 5 99 Áskriftarsími: (91) -
17 500 Prentvinna: Prentsmiðjan Oddi hf. Áskriftarverð
kr. 1000 á mánuði. Verð í lausasölu kr. 250.
Hagkerfi
pabbadrengjanna
Hvemig hagkerfi er á íslandi? Ríkir hér markaðskerfi þar sem
lögmál framboðs og eftirspurnar skila jákvæðum árangri? Eru lyk-
ilfyrirtæki í aðstöðu til að ráða þróun efnahagslífsins? Eru það fá-
einar fjölskyldur í landinu sem stýra hagkerfínu?
Svörin við þessum spurningum hafa verið að birtast á undan-
fömum vikum. Aðalfundir Eimskipa, Flugleiða, Sjóvár-Almennra,
íslandsbanka, Stöðvar 2, Skeljungs og ýmissa annarra lykilfyrir-
tækja eru haldnir á þessum árstíma. í fréttum hefur greinilega kom-
ið fram að fáeinar fjölskyldur ráðstafa lykilsætum í stjómum þess-
ara fyrirtækja. Stundum birtast lítilsháttar átök milli þessara ætta,
en fréttir sýna að nokkrar meginættir ráða mestu.
Þetta ættarveldi er eitt sterkasta einkennið á íslensku efnahags-
lífi. Hægt er að færa fyrir því skýr rök að hæpið sé að almennt
markaðshagkerfi ríki á Islandi. í staðinn drottni hér fáein fyrirtæki.
Lykilmennirnir í stjórnum þessara fyrirtækja og forstjórasveitin til-
heyra svo örfáum lykilættum.
Á fyrri hluta þessarar aldar komust til áhrifa í íslensku efnahags-
lífi sterkir einstaklingar. Ritstjóri Morgunblaðsins hefur stundum
gefið þeim hátíðarnafnið athafnaskáld. Þessir einstaklingar skiluðu
vissulega merku ævistarfi og mörkuðu djúp spor í hagsögu Islend-
inga. f þessum hópi má nefna menn eins og Ingvar Vilhjálmsson,
Hallgrím Benediktsson, Einar Sigurðsson, Svein Benediktsson,
Halldór H. Jónsson og nokkra aðra.
Allir þessir menn eru nú látnir. í stað þeirra sitja nú synir eða
jafnvel sonarsynir í stjórnum fyrirtækjanna þar sem ættfeðumir
voru áður í forystu.
Þessi sveit sona og sonarsona er nú að takast á um sætin í stjórn-
um stærstu fyrirtækjanna á íslandi. Þeir skipta herfanginu á milli
sín. Nánast enginn þessara manna hefur menntað sig sérstaklega til
að gegna forystustörfum í atvinnulífi. Þeir eru flestir úr hópi lög-
fræðinga eða arkitekta og lítt eða ekkert búnir undir afgerandi for-
ystu í fyrirtækjarekstri.
Stundum hefur þessu samtvinnaða ættarneti í íslenskum stórfyr-
irtækjum verið gefið nafnið „Kolkrabbinn“. Slíkt heiti hefur fest í
sessi. Það er þó í raun einföldun því að vandamálið er miklu alvar-
legra. Auk tengslanna milli lykilfyrirtækjanna sem kolkrabbaheit-
ið bendir til, er um að ræða að stjómunarstöður eru skipaðar mönn-
um sem lítið hafa til síns ágætis annað en að vera fæddir inn í þess-
ar lykilfjölskyldur.
Hagkerfi pabbadrengjanna er því réttnefni á hinu séríslenska
markaðskerfi. »
í raun er það eitt af meginvandamálum í íslensku efnahagslífi að
hinn þröngi stjómendahópur er nánast eingöngu skipaður þessum
pabbadrengjum úr forystusveit helstu fyrirtækjanna á íslandi.
Þannig skipa Benedikt Sveinsson, Einar Sveinsson, Jón Ingvars-
son, Garðar Halldórsson, Jón Halldórsson, Halldór H. Halldórsson,
Bjöm Hallgrfmsson, Sigurður Einarsson, Kristinn Bjömsson,
Finnur Gestsson, Ingimundur Sigfússon og ýmsir aðrir sjálfa sig í
lykilstöður helstu fyrirtækjanna á íslandi. Þeir taka ákvarðanir um
hagþróun, fjárfestingar, rekstrarhætti og annað sem ræður úrslitum
í íslenskri efnahagsþróun.
Um þessar mundir er mikið rætt um það hvaða leiðir þurfi að
fara til að færa ísland út úr þeirri kreppu sem nú ríkir hér á landi.
Ýmsar ágætar hugmyndir hafa komið fram í þeim efnum. Hins
vegar er nauðsynlegt að ræða einnig á opinn hátt þau innanmein
sem hagkerfi pabbadrengjanna og hin samofnu fjölskyldutengsl í
lykifyrirtækjum landsins hafa skapað.
Kostir markaðskerfisins, þar sem menn glíma á opnum velli og
sanna ágæti sitt með eigin verkum, nýtast ekki þegar þröng ættar-
tengsl ráða öllum stjómunarstöðum í helstu lykilfyrirtækjum
landsins.
Það er brýnt verkefni í íslenskurn efnahagsmálum að víkja hag-
kerfi pabbadrengjanna til hliðar. Það þarf að leysa upp „Kolkrabb-
ann“ og afnema forgang ættanna að stjómarsætum í helstu fyrir-
tækjum landsins.
Atvinnuleysi
Félagsfundur veröur haldinn á Laugavegi 3, 5.
hæð fimmtudaginn 18. mars nk. kl. 20.30.
Efni: hvernig á aö taka á afleiðingum
atvinnuleysis?
Frummælendur:
Svavar Gestsson alþingismaöur
Nýjar tillögur um rétt þeirra sem ekki hafa atvinnu.
Sigríður Baldursdóttir, starfsmaður
Félagsmálastofnunar Kópavogs
Hlutverk vinnumiðlunar - reynslan í Kópavogi.
Félagar, fjölmennið!
Stjórn ABR.
Aform nýkjörinnar stjómar Félags frjálslyndra jafnaðarmanna
um að efna til funda um siðfræði stjórnmálaflokka hafa mælst
misjafnlega fyrir innan Alþýðuflokksins. Því mun stjórn FFJ
KRATAR! KRATAR!
Mikilvægur ákvörðunarfundur verður í
Kratarósinni
nk. sunnudag kl. 19:00-21:00.
Fundarefni:
2ESXYONJPXX2 MFO
1TYY ks ss OO 1 MFXX
1 SS OOO js YY 1 M F js XX
Mætum öll — Godot kemur.
HREINIR ENGLAR í FFJ
Vikublaðið hefur reynt að ráða í rúnimar og komist að þeirri
niðurstöðu að lykillinn að dulmálinu sé sá, að X, Y og O séu
merkingarlausir stafir, tölustafir gegni sínu eiginlega hlutverki,
hástafir merki efni en lágstafir menn. Þá mætti hugsanlega lesa
svona úr málinu:
Siðfræði Alþýðuflokksins
íhuga hvort ekki sé ráðlegt að fara að dæmi Hvítra engla sem
auglýstu fundarefni á dulmáli í Alþýðublaðinu 3. febrúar. Viku-
blaðið hjálpar hér til með tillögu að auglýsingu:
Fyrsta röð: 2 E = 2 embætti, S = sendiherra, NJ = Nýju Jórvík, P
= París, MF = tillögur FFJ um menn (krata) í embættin.
Önnur röð: 1 T = 1 T = 1 embætti forstjóra Tryggingastofnunar,
ks = Kalli Steinar, ss = Sighvatur síbrotamaður, 1 MF = tillaga
um mann FFJ í embættið.
Þriðja röð: 1 SS = 1 embætti seðlabankastjóra; js = Jón Sigurðs-
son, 1 M F js = eina tillaga FFJ er Jón Sigurðsson.
SJÓNARHORN
ein lausn
Eitt auga ■
Það er lægð á markaðnum eins og sakir standa, sagði Hreinn
Loftsson sem gegnir formennsku í einkavæðingarnefnd ríkis-
stjórnarinnar í viðtali í sjónvarpsfréttum í vikunni. Til um-
ræðu voru einkavæðingaráform ríkisstjórnarinnar. Svo var
að skilja að bæði væri erfitt að finna kaupendur að ríkisfyr-
irtækjum nú um stundir en ekki síður reyndist ríkisstjórn-
inni erfitt að koma frumvörpum um einkavæðingu opinberra
stofnana í gegnum þingið. Með öðrum orðum: lægð á mark-
aði væri bæði vegna takmarkaðs framboðs og eftirspurnar.
í sumum tilvikum væri nær að
tala um gjafir en kaup og sölu.
Þannig er öllum án efa í fersku
minni þegar svokallaðir einkaað-
ilar fengu færða á silfurfati alla
- áfengisframleiðslu ÁTVR. Lát-
um vera með vodkann og líkjör-
inn. En íslenska brennivínið. Um
það gegnir öðru máli. Brennivín-
ið er ekki bara áfengur drykkur
heldur einnig hluti af hefð -
þjóðarhefð: brennivín og hákarl.
Þegar ÁTVR var látin afsala sér
brennivíninu fylgdi neytandinn
þess vegna nauðugur með. Ef ég
man rétt var prísinn 17 milljónir
fyrir tæki, uppskriftir og neyt-
endur. Hinir nýju eigendur voru
agndofa yfir gjafmildi ríkissjóðs
og gátu ekki leynt undrun sinni í
viðtölum við fjölmiðla yfir því
gjafverði sem þeir fengu pakkann
á. Og svona rétt í framhjáhlaupi
fyrir áhugamenn um hagræðingu
má geta þess að áfengisfram-
leiðslan hafði farið fram á lager-
um ÁTVR - í pásum.
Að selja þvottahús
Einkavæðingamefndin getur
glaðst yfir því að eitthvað kann
markaðurinn að taka við sér með
vorinu - alla vega hvað fram-
boðshliðina snertir - því nú hefur
heilbrigðisráðherra boðað sölu á
þvottahúsi ríkisspítala. Það sem
er markvert við þetta nýjasta
einkavæðingarspor er að fyrir fá-
einum árum var kannað sérstak-
lega hversu hagkvæmt þetta væri
og var það einróma álit allra sem
að þeirri könnun komu að þetta
væri dýrari og óhagkvæmari
kostur en við nú búum við. En
heilbrigðisráðherra segist kunna
við þessu mótrök. Þegar búið er
að einkavæða þvottahúsið mun
það færa út kvíamar og hafa af
því arð sem verði skattskyldur
fyrir ríkissjóð.
En hér hljóta menn að spyrja á
móti hvort sú starfsemi sem hið
nýja þvotttahús á að taka yfir sé
ekki skattskyld. Einnig þarf að
spyrja hvort ekki væri með þessu
móti verið að búa til einokunar-
aðstöðu undir fölskum formerkj-
um frjálsrar samkeppni. Hvort
hinn nýi einokunarrisi myndi
ekki sökum sérstöðu sinnar leiða
af sér hið gagnstæða við frjálsa
samkeppni og binda hinn opin-
bera viðskiptavin í verðlagsbönd
sem risinn væri sjálfráður um að
hnýta. Og í framhaldinu þarf að
spyrja hvort þetta yrði ekki mun
dýrari kostur fyrir almenning
þegar upp væri staðið.
Pétur Jónsson framkvæmda-
stjóri stjórnunarsviðs ríkisspítal-
anna kveðst óttast að einmitt
þetta myndi gerast, að spítalarnir
þyrftu að greiða hærra verð fyrir
þjónustuna. í viðtali á Stöð 2 síð-
astliðinn sunnudag benti hann á
að viðskiptavinir umrædds
þvottahúss væm opinberir aðilar.
Þeir hefðu byggt upp þvottahús-
ið. Og ef einkavæða ætti það og
selja hlutaféð hlyti að koma upp
krafa um arðsemi og arðsemin
fengist ekki nema með því að
hækka þvottaverð og þar með
verðið til sjúkrahúsanna.
Nú er spumingin hvort ráð-
herrar munu hlusta á röksemdir
af þessu tagi. Hingað til hefur
þeim mörgum því miður reynst
nóg að fletta upp í markaðsfræð-
um frjálshyggjunnar þar sem
menn vita öll svör fyrirfram, allar
lausnir eru fyrirfram gefnar. Þar
sem hvorki þarf að líta til hægri
né vinstri. Þar sem menn þurfa
bara á einu auga að halda. Og það
í miðju enninu.
Ögmundur Jónasson