Vikublaðið - 05.07.1996, Blaðsíða 6

6
VIKUBLAÐIÐ 5. JÚLÍ 1996
Tony Blair leiðtogi breska Verka-
mannaflokksins er almennt talinn
verða næsti forsætisráðherra Bret-
lands. Endurskoðun hans á
vinstristjómmálum er það áhuga-
verðasta sem er að gerast á þeim
kanti stjómmálanna á Vesturlönd-
um. Lykilhugtak í umræðunni er
þátttökuhagkerfið (e. stakeholder
economy) sem teflt er gegn hlut-
hafahagkerfi lrjálshyggjumanna.
Þátttökuhagkerfið virðir táJkall
launafólks til starfsöryggis og
mannsæmandi launa og leggur
aukna ábyrgð á herðar fyrirtækja. I
þessari grein, sem birtist í júm'-
tölublaði tímaritsins Prospect,
fjallar Blair um þróunina í Bret-
landi firá stríðslokum og hvemig
vinstrimenn verði að endurmeta
eldri hugmyndafræði.
Michael Young, höfundur stefnu-
yfirlýsingar Verkamannaflokksins frá
árinu 1945, hefur í skrifum sínum
haldið því fram að sigur Verka-
mannaflokksins árið 1945 hafi
grundvallast á þremur bandalögum:
bandalagi hugmynda, bandalagi rót-
tækni og ættjarðarástar og „bandalagi
menntamanna, hugsuða og skipu-
leggjenda annars vegar og manna í
eldlínu stjómmálanna hins vegar."
Ríldsstjómin frá 1945 fléttaði á
valdatíma sínum saman gildum,
hagsmuntim og stefnumótun, við
gerð samkomulags í stjómmálum
sem var við lýði í aldarijórðung.
Eigi Verkamannaflokkurinn aftur
að vera við völd í aldarfjórðung, þurf-
um við að ná ffam hhðstæðu sam-
komulagi; í því felst að koma verður
með svör við þeim tveimur spurning-
um sem koma til með að tröllríða
umræðunni ffarn á 21. öldina: hvem-
ig myndum við ný tengsl á milh ein-
staklingsins og þjóðfélagsins á tímum
örra breytinga? Og hvemig getum
við endurskoðað stöðu Bredands
innan Evrópu og í veröldinni allri?
Ahrifin af svörum okkar ráðast af
því hvort við viðurkennum muninn á
myndun stjómmálahugmynda í dag
og hvemig þær ná útbreiðslu miðað
við árið 1945 eða jafnvel árið 1964.
Gildi og hugmyndir em enn
gmndvöllur stefnumótunar sem að
öðmm kostí yrði tæknilegri útfærslu
að bráð. Þau móta hreyfinguna og
gefa stefnuskránni merkingu. David
Marquand hefúr í þessum anda bent
á að: „Ein ömggasta regla stjómmála
er að afgerandi stjómmálasigrar
koma í kjölfar hugmyndafræðilegra
sigra. Á sama hátt og herir, sem fara
eins og stormsveipir yfir vamarvirki
er jöfnuð hafa verið við jörðu í loft-
árásum, hafa ríkisstjómir Attlee og
Thachers sigrað siðspillta andstæð-
inga sína og hafa hugmyndir þeirra
síðamefhdu verið álitnar hlægilegar,
auðvirðilegar eða hvort tveggja.“
Verkamannaflokkurinn er enn
ekki korninn á þetta þroskastig. Sam-
komulagið sem við náðum árið 1945
og íhaldsmenn á árunum eftir 1979,
næst ekla svo auðveldlega. Það vill oft
gleymast að sumir þeirra sem urðu
leiðandi afl innan nýju hægristefn-
unnar á níunda áratugnum eins og
t.d. Friedrich Hayek, höfðu í 30 ár
verið úd í kuldanum fyrir sérvitrings
sakir.
Kosning Harolds Wilsons sem
leiðtoga Verkamannaflokksins árið
1963 vakti vonir heillar kynslóðar
menntamanna. En sú sæluvíma
menntamannanna sem var samfara
valdatöku Wilsons skilaði sér ekki í
kjörkassana. Arið 1964varmeirihluti
Wilsons þrjú þingsæti (þó svo að
hann ykist í kosningunum árið 1966).
Það sem verra var, væntingar vom
ekld einungis alltof miklar, vildst var
undan að taka erfiðar ákvarðanir. Á
endanum vom það harðlínumenn á
hægri vængnum en ekki vinstrimenn
sem endumýjuðu samkomulag eftír-
stríðsáranna 15 árum síðar.
Tíðarandinn hefúr breyst og er
orðinn óþekkjanlegur firá því sem var
árið 1964. Heildarhugmyndaffæði
vinstri og hægri hefur orðið litla fót-
fesm. Harold Wilson hélt því ffarn,
eins og ffægt er orðið, að Verka-
mannaflokkurinn væri annað hvort
siðferðileg krossferð eða ekkert að
öðmm kostí. Þetta er ein ástæða þess
að ég barðist fyrir áframhaldandi
staðfestingu á megingildum Verka-
mannaflokksins í nýrri fjórðu grein.
En líkt og Emst Gellner heitínn
færði rök fyrir í síðasta hefri
Prospects þá kemur unggæðingsleg-
ur ákafi engum að gagni. Nútíma
stjómmálaflokkar standa frammi fyr-
ir þeirri áskomn að viðurkenha
margslunginn raunveraleikann með
því að bjóða upp á stefnuskrá og
skilaboð sem ná að virkja bæði að-
gerðarsinna og kjósendur. Með öðr-
um orðum: markmiðið er að kæfá
sljóleika og bæla niður vonbrigði
með stjómmál án þess að fóma raun-
sæi og áreiðanleika.
Hvernig þróum við og setjum ff am
hugmyndir okkar á 10. áratugnum?
Þrátt fyrir að Verkamannaflokknum
hafi gengið vel að afla nýrra félags-
manna upp á síðkasrið, þá em sqórn-
málaflokkar minni og menning
þeirra miklu lítílvægari en fyrir 30
ámm. Það sem meira er, umræðu-
grundvöllur stjómmálahugmynda og
sá máti sem þær em kynntar á hefur
breyst vemlega ffá árinu 1964, þökk
sé fjölmiðlabyltingunni og mennta-
mönnum. Eftír að tillögum Robbins
skýrslunnar var hrint í ffamkvæmd
(sem var mildlvægur áfangi í stjómar-
tíð Wilsons), hefúr æðri menntun
nærri tífaldast. Vel menntað fólk er
mun fleira nú á dögum en engin sam-
hangandi, meðvituð, forystustétt
menntamanna er ril í sama skilningi
og var fyrir 30 árum. Fræðaheimur-
inn hefúr orðið dreifðari og sérhæfð-
ari; ffamboð á fjölmiðlaefni hefúr
margfaldast; og fólk sem farið hefúr
óhefðbrmdnar leiðir í samfélaginu
hefur brotið niður múrana á milli
ffæðanna, hugmyndabanka, iðnaðar-
ins og fjölmiðla.
Hinir fjölhæfu, sem skara ffam úr
jafnt á sjónvarpssófanum sem á mál-
þinginu eða í fyrirlestrarsalnum, em
oft jafn afhuga stjómmálum (og jafn
andstæðir Verkamannaflokknum) og
jafnokar þeirra með ffæðilegri
áherslur fyrir 30 árum. Þeir geta
einnig verið yfirborðslegir. En í úr-
valsstefnu sinni og tilhneigingu til að
hafna flokksstimplum, standa þeir
fyrir einhverju áþreifanlegu varðandi
þá tíma óvissu og vantrúar sem við nú
lifum á.
Stöðug umfjöllun fjölmiðla um
stjómmál - sér í lagi sú árátta að taka
óljósar eða flóknar hugmyndir og
matreiða úr þeim æsilegar fyrirsagnir
- hindrar stjómmálalega unuræðu.
Afleiðingin er sú að hugmyndasköp-
un fer í auknúm mæli fram utan
markalína vinstri og hægri skiptíng-
arinnar (þetta er óhjákvæmileg af-
leiðing aukins fjölræðis í heiminum)
og það sem meira er, fyrir utan sjálft
flokkspólitíska kerfið. Sá flokkur sem
lútíma stjórnmálaflokkar
standa frammi fyrir þeirri
áskorun að vióurkenna marg-
slunginn raunveruleikann með
því að bjóða upp á stefnuskrá
og skílaboð sem ná að virkja
bæði aðgerðarsinna og kjós-
endur. Með öðrum orðums
markmiðið er að kæfa sljóleika
og bæla niður vonbrigði með
stjórnmál án þess að fórna
raunsæi og áreiðanleika.
Sumarkveðja til námsmanna
„Áður voru rœningjar festir á krossa
nú eru krossar festir á rœningja. “
(Magnús Kjartansson)
Pað er gaman að vera háskólanemi í byrjun júlí. Eftir marga magra mánuði, annars vegar hjá þeim sem
skrimta á sultarlánum námsmannsins og hins vegar hjá þeim sem vinna með námi eða reyna að teygja sumar-
hýruna fram á vorið og gengur misjafnlega, kemur KAUP!!! Á „þarf að gera" listanum stendur: „kaupa strigaskó,
fara íBónus, borga dagheimilisgíróseðil/la, fara til tannlœknis, o.fl., o.fl. allir þessir dásamlegu hlutir sem, ef
nokkur kostur er á, verða að bíða af sér kaldan veturinn, vorið og fyrstu sumardagana, þangað tilfyrsti
launatékki sumarsins lítur dagsins Ijós. Um þessi mánaðamót dettur manni jafnvel í hug að fara í útilegu, í bíó
eða kaupa jafnvel dálítinn óþarfa.
En það er fleira sem dettur inn um bréfalúgu námsmannsins um þessi ánœgjulegu mánaðamót, dulítil sending
frá nemendaskrá Háskóla íslands, pappírssnepill sem lœtur lítið yfir sér en var þó til umrœðu á hinu háa Alþingi
vetur sem leið. Já, það er rukkun fyrir skrásetningargjöldum, segir ríkisstjórnin, skólagjöldum, segjum við. Upp-
hœðin, sem GuðniÁgústsson þingmaður Framsóknar kallaði svo hnyttilega „smápeninga" sem engan munaði um
og ríkisstjórnin festi í lög að námsmenn skyldu greiða til þess aðfá inngöngu íHáskólann, er 24.000 krónur.
24.000 krónur eru, til upplýsingar fyrir þá sem hafa áhuga á smámynt, ríflega þriðjungur af þeim tekjum sem
námsmanni er leyfilegt að hafa á mánuði yflr sumartímann áður en námslánin skerðast. Fyrir par í námi er
upphæðin sem þarf að greiða 48.000 krónur, sem er ansi hár skattur á heimili þar sem laun koma ekki inn nema
3 mánuði á ári. Pessar 24.000 krónur þarf að greiða í dag!
Pað verður að segjast að 1. júlí gleðin dofnar nokkuð þann 5. sama mánaðar þegar tölt er í bankann og helm-
ingur hýrunnar færður Háskóla íslands. Hún er köld sumarkveðjan sem námsmenn fá frá Birni Bjarnasyni,
Guðna Ágústssyni og allri ríkisstjórn Davíðs Oddssonar.
Sigþrúður Gunnarsdóttir formaður Drífandi, félags ungs Alþýðubandalagsfólks í Reykjavík.