Frjáls þjóð - 16.01.1960, Blaðsíða 4

oCauýarJaginn 16. janúar 1960 — FRJÁLS ÞJOO
n
Þá held ég þú hefðir hlegið../7
TTm miðbik nítjándu aldar var
í Fljótum norður maður sá,
sem hét Baldvin Guðmundsson.
Enginn var hann garpur og
3ikt á komið um andlegt og lík-
amlegt atgei'vi, bæði fávís og
burðasrhár, þó stautandi á bók
og kallaðist vinriumaður á ýms-
um bæjum þar í Fljótum. Eink-
*
um var hann þó smali á sumr-
um, eins og titt var um þá, sem
ekki voru miklir fyrir sér né
cú'kumenn til annarra verka.
Eermingu hafði Baldvin hlotið,
þegar hann var sextán ára, með
ekki afleitum vitnisburði, og
þægðarbarn hafði hann þótt.
Baldvin þessi var sonur Guð-
mundar Árnasonar, sem bjó á
Fyrirbarði, þegar hér var kom-
íð sögu, og fyrri konu hans,
Bjargar Þórðardóttur. Hafði
hann alizt upp í föðurgarði
á Steinavöllum, einum hinna
innstu bæja í Flókadal, en síð-
an farið í vistir hér og þar, er
hann hafði aldur til, þótt
þroskalitill væri.
Guðmundur bóndi var allvel
að sér á vísu þeirrar tíðar, þótti
greiðamaður og hinn ráðvand-
asti í hvívetna, en kallaður
„lundskarpur", er mun eiga að
tákna, að hann hafi verið skap-
harður, er því var að skipta.
Mjög var misskipt, hversu börn
hans voru að sér ger. Steinn,
bróðir Baldvins, sem. bjó að
Lambanesi, var til dæmis flest-
um betur að sér í þessum sókn-
um. Nokkuð mun hann þó hafa
yerið hjátrúarfullur, eins og
margir samtíðarmenn hans.
Oumarið 1859 var Baldvin
^ Guðmundsson í vist á
Brúnastöðum hjá Jóni bónda
Jónssyni, og hafði hann þar
þann starfa, sem hann var
vanastur: Hann gætti kvíaánna
dag hvern. Þá var hann kom-
inn hátt á fertugsaldur.
Fljótin eru fannakista hin
mesta og talin einhver snjó-
þyngsta sveit á íslandi. Þetta
sumar hefur snjó tekið seint
upp, því að hafis var fyrir
Norðurlandi fram eftir öllu
sumri. En þótt fönn leysi oft
seint í Fljótunum, er sú bót í
máli, að jörð kemur að jafnaði
græn undan snjónum og gras-
vöxtur er furðulega hraður, svo
að aðkomufólki þykir undrum
sæta. Fannafeldurinn hlífir
jörðinni að vetrarlagi og skil-i
ar henni rakri og grænni, þíðri
og ferskri, þegar vorhretin eru
um garð gengin og sumartíð
komin.
Enda þótt seint sumraði
þetta ár, var úthagi oi'ðinn svo
sprottinn í fjórtándu eða
fimmtándu viku sumars, að
bændur tóku að heyja. Tún
þóttu þá ekki svo komin til, að
vallarsláttur gæti hafizt.
i Helgustöðum, bæ austan
Fljótaár, ekki langt frá
Brúnastöðum, sem eru suð-
austan Miklavatns, bjó um þess-
ar mundir annar Jón Jónsson,
roskinn maður. Hann var far-
inn að heyja með fólki sínu í
isvonefndum Helgustaðahnjúk,
og kom Baldvin daglega við
hjá Helgustaðamönnum, þegar
hann fór að smala kvíaánum,
skrafaði við þá og þáði hjá
þeim inátarbita. Virðist Bald-
vin hafa verið matgefinn, eins
og fleiri menn, sem lífið hossaði
ekki hátt á þeirri öld, einkum
ef feitmeti var í boði.
Tveir synir Jóns á Helgu-
stöðum voru með honum á engj-
unum, og var þó annar þeirra
kaupamaður að hálfu í Lamba-
nesi hjá Steini Guðmundssyni,
bróður Baldvins, og var hann
sína vikuna á hvorúm stað, þar
og heima. Enn var fjói'ði maður
við heyskapinn, Bjarni nokkur
Þorkelsson, ungur maður, ný-
kominn í Fljót frá Hólkoti í
Ólafsfii’ði. Virðist hann þó hafa
heyjað út af fyrir sig handa
nokkrum kindum, sem hann átti
sjálfur. Bjarni þessi var hesta-
ÚTBOÐ
Leigutilboð óskast í Garðyrkjustöðina í Reykjahlíð.
Útboðslýsing liggur frammi í ski’ifstofu bæjarverk-
fræðings í Skúlatúni 2. Tilboðum skal skilað þang-
að fyrir kl. 11 fimmtudaginn 21. janúar n.k. og vei'ða
þau þá opnuð að viðstöddum bjóðendum.
Borgarstjóraskrifstofan í Reykjavík.
Frá Skrifstofu ríkisspítalanna.
Þeir aðilar, kaupmenn, kaupféiög, iðnaðarmenn o. fl.,
sem eiga eftir að senda reikninga á i'ikisspítalanna
vegna ái'sins 1959, eru hér með góðfúslega minntir
á að hraða afgreiðslu þeirra, svo að ijúka megi upp-
gjöri þessara viðskipta sem fyrst.
Reykjavík, 6. jan. 1960.
Skrifstofa ríkisspítalanna.
maður, og hafði Jón á Brúna-
stöðum fenginn hann til þess að
temja fyi'ir sig fola, en á því
var hann þó ekki byi'jaður, þeg-
ar heyskapurinn í Heigustaða-
hnjúki hófst.
T^riðjudaginn í fjórtándu eða
fimmtándu viku fór Bald-
vin að vanda að leita kvíaánna
að áliðnum degi. Segir ekki af
för hans, nema hvað hann kom
venju fremur seint heim, og
vantaði þá margt hjá honum.
Ekkert sagði hann þó sérlegra
tíðinda úr ferð sinni þennan
dag, en það heyi'ði fólk, að
hann stundi mjög í rúmi sínu
um nóttina. Að morgni kvart-
aði hann um, að sér væri illt í
fæti, en ekki gat hann þess, að
hann hefði neitt meitt sig.
Fótarmein hans batnaði ekki,
og hina næstu daga var hann
lítt fær. Var honum þá fenginn
hestur til þess að riða á að
Hraunum á fund gi’æðara, sem
þar átti heima, Björns Pálsson-
ar.
Á heimleiðinni settist hann
upp hjá Steini, bróður sínum, í
Lambanesi. Var þá hægri fót-
urinn mjög bólginn upp fyi'ir
ökla og helblár og tvær stói'ar
blöðrur á honum, önnur utan
fótar, en hin innan. Stakk
Steinn á annarri blöðrunni, og
rann þá út dökkleitur vökvi.
T>aldvm sat um kyrrt í
Lambanesi á aðra viku.
Hann skreiddist að vísu í föt og
hökti út; og inn, en gat ekki á
sér heiltim tekið og kvartaði
um vesöld í höfði. Ekki gat
hann þó ;um neina orsök eymd-
ar sinnar — sagði aðeins, að
sigið hefði á fótinn.
j. Loks fór hann þó heim að
Brúnastöðum, en var engu
messai'i en áður. Hann var mjög
i|innulítill, gat ekki gengið að
IJé né staðið við rakstur í
Meytu. Þegar leið á sumarið,
^Sr hann að kvai'ta um tak.
íoks lagðist hann alveg í rúm-
ip. Svo dó hann eftir ekki langa
tegu, nokkru fyi'ir jólaföstuna.
" Þetta haust gekk skæð tauga-
veiki i Fljótum og fram á næsta
ár. Varð hún mörgu fólki að
aldurtila. Séra Jón Norðmann
á Barði jarðaði smalann frá
Bxúnastöðum fáum dögum eft-
ií’ andlát hans og skráði í
þrestsþjónustubókina, að hann
hefði dáið úr taugaveiki, eins
ög hitt fólkið, sem hafði sín
siðustu vistaskipti um þetta
Ieyti.
T7' vis var þó fyrir nokkru
komið á um banamein
Baldvins, er hann geispaði gol-
unni.
Að Hraunum bjó ungur
bóndi, Guðmundur Jónsson að
nafni, er litlu síðar fluttist til
Siglufjarðar. Hann fékk fyrst-
ur manna bendingu um það,
hvað komið hafði fyrir Bald-
vin. Hann var um haustið stadd-
ur í Lambanesi, og var þar
heima við rauð hryssa, sem
Jóhann bóndi Bjarnason á 111-
ugastöðum átti. Fældist Rauðka
á Lambanestúninu, og fór
drengur þar að elta hana. Guð-
mundur á Hraunum horfði á
og hló að pratahætti hryssunn-
ar. Jóhann á Helgustöðum,. sem
verið hafði kaupamaður í
Lambanesi að nokkru, eins og
áður er sagt, var einnig nær-
staddur. Hann vék sér að Guð-
mundi og mælti: ,,Þá held ég
þú hefðir hlegið, hefðirðu séð,
þegar þéir bundu hann Bald-
vin á Brúnastöðum aftan í
taglið á henni, og hún hljóp
með hann út og ofan mýrarnar,
svo rokurnar gengu yfir hann.“
Guðmundur spurði, hverjir
það hefðu' gert, en Jóhann
svaraði út í hött: „Það voru ein-
hverjir.“
• Féll svo tálið niður.
Framh.
Það er hlustað bæði á
Islandi og ■ Irak
• Útvarpið í Hollandi þykir
ékki gefið fyrir það að tefla á
fvær hættur. Þar rikir gætni
og festa. Margir hristu því höf-
uðið, þegar forráðamenn þess
ákváðu fyrir þremur árum að
fitja upp á óvanalegri ný-
breytni. En svo fór, að þessi
nýbreytni gafst vel og hefur
víða vakið athygli.
. Hvaða nýjung var þetta svó?
Jú — það er eins konar list-
námskeið. Á hverjum mánu-'
degi tekur einhver viðurkennd-
ur listfræðingur eða listamað-
ur Hollendinga til máls og tal-'
ar þar í tiu minútur við hina
•ósýnilegu nemendur. Þeim,
sem vildu njóta þessara nám-
skeiða, var gefinn kostur á
því gegn ákveðnu gjaldi, og
voru þeim þá sendar endur-r
prentanir af allmörgum lista-
verkum, er þeir áttu að hafa
fyrir augunum á meðan þeir
hlustuðu.
Þegar þessi útvarpsþáttuí
hófst, höfðu fjörutíu þúsuncf
skráð sig og greitt gjald sittj
Það var snotur hópur, að þeinj
þótti í Hollandi, en þó ekki
stór. En nú eru þeir orðnir 110
þúsund, og því fer fjarri, að
það séu allt Hollendingar. Sumí
ir eiga heima í löndum í mikj
Framh. á 7. siða i
Patrekur og framíag vísindanná:
írskur hljóðbylgjusendir
og þýzk fiskdæla
Patrekur var í fyrndinni nafn
heilags manns á írlandi. Nú
bera margir írar heiti hins
forna dýrðlings, en þeir eru
ekki allir helgir menn. Einn
þeirra er rafmagnsverkfræð-
ingur, og er hann nú að sögn í
þann veginn að geta sér hinn
mesta orðstír fyrir agnarlitinn
hljóðbylgjusendi, sem hann hef-
ur fundið upp. Þessi hljóð-
bylgjusendir getur nefnilega
haft stórkostlega þýðingu við
fiskirannsóknir, ef satt er það,
sgm um hann er sagt.
Hann sendir nefnilega frá
sér merki tvisvar á sekúndu, og’
þeim á að vera hægt að ná i
margra sjömilna fjarlægð. —
Tækinu á að koma fyrir í eða
á fiski, en síðan skráir sérstakt
móttökutæki allar hreyfingar
fisksins í sjó eða vatni á sér-
stakt kort. Segir í fregninni, að
með þessu tæki muni unnt að
svipta hulunni af mörgu, sem
enn er ekki vitað um háttsemi
fiska, til dæmis hvernig varið
er ferðum lax og göngusilungs.
Enn sem komið er getur tæki
Patreks uppfinningamanns þó
ekki sent merki sín nema eina
viku, en hann eygir möguleika
til þess að búa til í það raf-
geymi, sem hleðst sjálfkrafa
ýið hreyfingar fisksins 1 vatn-
inu eða sjónum. Sérfræðingum
þykir þetta að sönnu hljóma
ævintýralega og vilja ekki
hrópa húrra fyrir Patreki á al-
mannafæri, fyrr en þeir hafa
haft meiri kynni af galdratækj-
um hans.
Sú hugmynd að festa smá-
sendi á ugga fisks eða koma
honum fyrir í maga hans, er
ekki ný af nálinni. En vandinn
hefur ekki þótt auðleystur.
Hljóðbylgjur eru fyrir löngu.
teknar í notkun við siglingar og
fiskveiðar, svo sem allir vita,.
og væri til dæmis hægt aS búa
til asdikk-tæki á stærð við eldí
spýtnastokk, þyrfti írinn Pat-
rekur ekki að velta svo mjög
vöngum yfir vandamálinu. Eii
hafi honum í raun og veru tekr
izt að búa til örsmæðarsendi,
er gefi frá sér merki, sem ná-
anleg séu í mikilli fjarlægð,
verður frægð hans mikil og
langæ. Slíkt yrði til hinna
mestu nota við fiskirannsóknir.
Jafnhliða þessu berast frá
Þýzkalandi mikilvægar fréttir
um notkun rafmagns við fisk-
veiðar. Þaðan er nefnilega til-
kynnt, að þýzkt fyrirtæki
muni bráðlega senda á markað
nýjan rafbúnað til fiskveiða.
Það er aflmikil dæla, sem sog-
ar að sér fiskitorfur, sem áður
hafa verið deyfðar með raf-
straumi. Þessi búnaður hefur
verið fundinn upp í Hamborg
og reyndar á Atlantshafi, og
þar kvað hafa komið á daginn,
að þessi dæla getur ekki ein-
ungis gleypt í sig smálest af
fiski á mínútu, heldur einnig
valið fiskinn eftir stærð. Skipið|
leitar uppi torfur með aðstoð
bergmálsmæla og rennir síðaij
í sjóinn rafbúnaði, sem deyfir
fiskinn. Með temprun á raf-
straumnum er hægt að stillar
svo til, að það sé aðeins stóit
fiskur, sem sogast í dæluna, en
ungviðíð syndi burt óhindrað.