Frjáls þjóð - 26.03.1960, Qupperneq 3

frjáls þjóö
Útgefandi: ÞjóSvarnarflokkur íslands.
Ritstjórn annast: Jón úr Vör Jónsson, ábm.
Gils Guömundsson.
Framkvæmastjóri: Ingiberg J. Hannesson.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Áskriftarg. kr. 9.00 á mán. Árgj. kr. 108, í lausas. kr. 3.00.
Félagspœntsmiðjan h.f.
Samvizkuspurning
Liðið er nú á annan mánuð síðan hér bar gest að garði,
langt að kominn og í sérstæðum erindagerðum. Hinn
framandi gestur lagði þá spurningu fyrir litla þjóð
og ríkisstjórn sextán ára gamals lýðveldis á norðurhjara
heims, hvort þaðan væri að vænta stuðnings við frelsis-
baráttu lítillar þjóðar suður í heimi. Þetta var samvizku-
spurning. Hingað var leitað sakir þess, að fulltrúar sjálf-
stæðishreyfingar Njassamanna í Afríku þekktu það til
íslenzkrar sögu, að hér hafði smáþjóð öldum saman barizt
fyrir íilveru sinni undirokuð og þrúguð af erlendu valdi,
en risið upp að lokum og öðlast langþráð frelsi. Þess var
því að vænta, að þjóð, er ætti slíka sögu, bæri hlýjar til-
finningar í brjósti og hefði djúpan skilning til að bera
gagnvart baráttu, sem aðrir heyja gegn kúgunarvaldi. Full-
yrða má, að meginþorri íslendinga hafi fundið í brjósti sér
hvert væri rétta svarið við ákalli slíku sem því, er hingað
barst frá Njassalandi. Margir hafa þegar látið í ljós skoðun
sína. En íslenzka ríkisstjórnin þegir. Því er nú spurt: Ætlar
hún að hunza þau tilmæli, sem henni bárust og virða þar
með að vettugi vilja íslenzkrar þjóðar?
Til glöggvunar skulu rifjuð upp meginatriði þessa máls.
Beiðni fulltrúa þjóðernissamtaka Njassalands var á
þá lund, að íslenzka ríkisstjórnin kæri ríkisstjórn Bretlands
fyrir Mannréttindanefndinni vegna ólögmætrar fangelsunar
dr. Hastings Banda, aðalleiðtoga þjóðernishreyfingar Njassa-
manna. Þar sem ekki er unnt fyrir aðra en aðildarríki
Mannréttindanefndarinnar að bera slíkar kærur fram, er
Njassamönnum meinað að hreyfa málinu á umræddum
vettvangi. Hins vegar er skylt að taka þar fyrir kærur, sem
eitt aðildarríki kann að flytja á hendur öðru.
Fyrir rösku ári lýsti landstjóri Breta í Njassalandi yfir
neyðarástandi í landinu, þar eð hann staðhæfði, að þjóð-
frelsishreyfingin hefði ákveðið íjöldamorð á Evrópumönn-
um, er þar voru búsettir. Var dr. Hastings Banda þá varpað
í fangelsi ásamt rúmlega 1300 Afríkumönnum öðrum. Að-
farir þessar vöktu heimsathygli. Meðal annars gerðu brezkir
jafnaðarmenn harða hrið að nýlendumálaráðherra Breta
í neðri málstofu þingsins. Var þá gripið til þess ráðs að
.skipa nefnd undir forystu víðkunns dómara, er Devlin heitir,
til að kynna sér af eigin raun ástandið í Njassalandi og
flytja brezka þinginu skýrslu um það.
Nefnd þessi skilaði áliti í sumar er leið. Nefndarskýrslan
.sannaði ljóslega, að þjóðfrelsishreyfingin hafði ekki hvatt
til neinnaHjölda>morða. Þá upplýstist einnig', að dr. Banda
hafði jafnan barizt af mikilli prúðmennsku og fremur varað
við ofbeldisaðgerðum en eggjað til þeirra. Loks sannaðist,
að yfirgnæfandi meirihluti Njassamanna er algerlega and-
vígur aðild lands síns að Mið-Afríku-bandalaginu svo-
nefnda þar sem hvítir landnemar ráða öllu og leitazt við
með harðri hendi að halda blökkumönnum niðri, neita
þeim um hin frumstæðustu mannréttindi.
Freisishreyfing Njassamanna berst fyrir því, að land
þeirra verði ekki gert að vígvelli með grimmúðlegri
kynþáttalöggjöf, eins og nú er reyndin í Suður-Afríku,
með þeim afleiðingum sem daglega berast slíkar fréttir
af, að allur siðaður heimur er furðu lostinn. í annan stað
berjast Njassamenn fyrir frelsi lands síns úr kúgarahönd-
um Breta.
Þetta eru helztu staðreyndir þess máls, sem hér um
ræðir. Mun vandfundinn sá íslendingur, sem ekki er þess
fýsandi, að þjóð hans leggi Njassalendingum lið í baráttu
þeirra, sé þess nokkur kostur. Það er einnig ljóst, að við
getum sýnt vilja okkar í verki og vakið að nýju athygli
alls heims á þeim hróplegu þrælatökum sem' íhaldsstjórnin
í Bretlandi beitir gagnvart Afríkuþjóð.
En rikisstjórn íslands þegir þunnu hljóði. Haldinn hefur
verið einn fundur í utanríkismálanefnd um tilmæli Njassa-
manna. Að öðru leyti er ekki kunnugt um meðferð málsins
á svonefndum æðri stöðum. Er ætlunin að stynga því
svefnþorn? — Látum ráðamönnum ekki haldast slíkt uppi.
Hér er um réttlætismál að ræða, sem íslendingum ber
skylda til að taka upp, eftir að hðsinnis þeirra hefur verið
leitað.
Frjáls þjóð — Laugardaginn 26. marz 1960
Gneistar af brotasilfri sögunnar
í nálega 1000 ár hefur íslendingum verið hugstœð sagan af því, er Egill
karlinn Skallagrímsson sökkti i mýrarfen í Mosfellssveit kistunum tveim, er
Aðalsteinn konungur hafði gefið honum fullar af ensku silfri. Margir hafa
leitað þeirra, en enginn fundið. Þótt vér getum ekki vœnzt þess, íslendingar, að
jörð vor geymi ,gnótt fólginna fjársjóða á borð við það, sem búast má við hjá
margfalt fjölmennari þjóðum, sem búið hafa miklu lengur í landi sínu, megum.
vér engu að siður hafa augun opin með fullri aðgát hvarvetna, þar sem jörð er
raskað. Glöggt dœmi þess, hvað í Ijós getur komið öldungis óvœnt, er fundur
rómversku peninganna í Bragðavöllum. — Greinin er þýdd úr Reynolds News,
vikublaði brezkra samvinnumanna.
t Kastalasafninu í Norwick
* stendur yfir einstæð sýning,
þar sem saxneskir silfurpeningar
fossa fram úr brotnu leirkeri.
Þetta eru 718 peningar og kost-
uðu safnið til jafnaðar 42 shill-
inga hver eða 1500 pund samtals.
Þetta er ævintýralegt, en það
var ekki ævintýraleg vinna, sem
tveir verkamenn störfuðu að á
háskólalóðinni í Morley St. Pet-
er, tíu milur frá Norwick. Þeir
voru að grafa skólpræsaskurði.
Það var þá, sem þeir fundu
lukkupottinn, sem grafinn hafði
verið fyrir 1500 árum. British
Museum kallaði þetta merkasta
fornleifafund aldarinnar, en
safninu í Norwick tókst að
hremma sinn hlut.
Hæstu fundarlaunin.
J5 ldrei höfðu verkamennirnir
unnið sér annað eins
inn á einum degi. Þeim var borg-
uð stærsta fúlga, sem nokkru
sinni hafði verið greidd fyrir
fundna forngripi: 2700 pund.
Margir stórkostlegir fjársjóðir
fyrri tíma hafa fundizt á Bret-
landi á síðustu árum.
Ef til vill finnur þú auð fjár,
er þú átt sveitasetur með rórækt-
uðum garði eða ætlar að fara að
rækta land, sem aldrei hefur ver-
ið brotið.
Dýrgripir geta meira að segja
bókstaflega stokkið upp í hend-
urnar á þér.
Mótekjumaður nokkur var að
kasta hnaus upp úr mógröf og
fékk þá framan í sig þungan,
snúinn málmhlut, sem skoppaði,
þegar hann kom niður. Þetta var
hringur úr gull- og silfurblend-
ingi, skartgripur til að bera um
hálsinn eða á armi, gerður úr
eðalmálmi, snúinn eins og kað-
all og lagður saman í hring.
Með honum voru þrír pálstaf-
ir (axarblöð). Allt var þetta
meira en 2000 ára, og hringurinn
er nú talinn ómetanlegur. Hann
er í British Museum.
Fyrir 100 árum var skozkur
piltur að plægja, en stanzaði
i skyndilega, þegar plógurinn velti
upp geysimikilli hrúgu af álíl?a
hringum frá því fyrir daga Róm-
yerja á Englandi. Hann valdi úr
40 fagi’a armbauga, sem nú eru
i þjóðminjasafninu i Edinborg.
„Alls staðar, þar sem fólk hef-
ur búið, má eiga þess von að
finna gneista af brotasilfri sög-
unnar,“ segir Kenneth Marsliall
safnvörður í Passmoi’e Edwards-
safni í Austur-London.
Algengust og auðþekkjanleg-
legust eru brot af krítarpípum
fi’á 16. öld.
Koparpeningar finnast tiltölu-
lega oft, einkum frá tímum Ge-
orgs þriðja, en þá fór skipti-
mynd fyrst að verða algeng.
Kona nokkur frá Sheffield var
á sunnudagsgöngu með sjó fram
og fann þá stóran gullpening,
sem sleginn hafði verið fyrir El-
ísabetu fyrstu. Hann er nú 30
sinnum verðmætari en hann var
í upphafi, næstum því eins skír
og logagylltur og hann var fyrir
fjórum öldum.
Gömlu mennii’nir segja, að
einu sinni hafi seglskip með dýr-
mætum farmi strandað á strönd-
inni ögn norðar, rétt hjá Hems-
by. En sjórinn brýtur landið á
þessum slóðum, og forngripir,
sem finnast þar, kunna að vera
úr gröfnum fjársjóðum.
Silfurkanna.
|f inu er ekki að leyna, að fiski-
maður þar á næstu grösum
fékk í net sitt 90 gullpeninga.
Hann keypti sér nýjan bát.
Heimildir eru um 400 peninga-
fundi á Bretlandseyjum. Bænd-
ur, húsasmiðir, grjótkarlar, graf-
arar, jafnvel veiðiþjófar í kan-
ínuleit hafa grafið þá upp.
Rithöfundurinn Regínal Arkell
fiskaði upp drykkjukönnu úr
silfri frá 18. öld, þegar hann var
að hreinsa silungapollinn i garð-
inum sínum.
Tækni vori'a tíma hefur flýtt
geysilega fyrir fornleifafundun-
um. í fyrsta lagi eru grafnir ó-
teljandi húsgrunnar í bygginga-
kapphlaupinu, í öðru lagi skera
véldi’egnir plógar helmingi dýpra
en hestplóparnir nokkurn tíma
gátu.
Á bóndabæ.
Bóndi nokkur i Austur-Angelíu,
® sem lét djúpplægja akur
sinn hérna um árið, rakst á kyn-
lega leirkrús, þegar hann var að
hlúa að sykuri'ófum 1954. 1 krús-
ina hafði verið troðið rúmlega
300 peningum úr silfui'blendingi.
Þá höfðu hinir fornu Bretar
slegið, sennilega á dögum Krists.
Seint á síðastliðnu ári voru
plægðir upp 460 silfur- og gull-
peningar á öðrum bæ, hjá Lak-
enheath i Suffolk. Þeir eru nærri
2000 ára, smáir og hvelfir og
hafa ekki verið metnir. Sérfræð-
ingar segja, að þeir kunni ef til
vill að segja okkur eitthvað
meira um það land, sem Boadi-
cea réð fyrir.
Einhver myndarlegasta pen-
ingahrúgan fannst fyrir daga
dráttarvélarinnar, fyrir 80 árum,
á aki’i nokkrum i Sussex. Ein-
hver aðsjáll Saxi hafði látið 2—3
þúsund engilsaxnesk penný i
skinnskjóðu, komið henni fyrir
í járnkatli og grafið allt saman.
Hann ætlaði að vitja auðæfa
sinna aftur, en dauðinn varð
fyrri til, og er þetta gömul saga
I í mannheimi. — Það hefði geng-
| ið fi’am af honum, ef hann hefði
vitað, hvað átti fyrir auðæfum
hans að liggja. Sá, sem fann pen-
ingana, hélt, að þeir væru verð-
merki, sem bændurnir þar í hér-
aðinu notuðu sín á milli.
Finnendur bera oft lítið skyn-
bragð á það sem þeir finna. Ái'-
ið 1948 valt alls konar gullskraut
úr plógfari, forngripir frá þvi
löngu fyrir Krists burð. Þeir
lágu dögum saman i hirðuleysi á
akrinum, áður en menn rönkuðu
við sér. Einu sinni fann vinnu-
maður í Yorkshire hring og batt
hann i hálsband hundsins sins.
Safnari nokkur sá hann og
komst að raun um, að hann átti
engan sinn líka. Áletrun á hon-
um benti til systur Alfreðs kong-
ungs.
„Látún“.
|\ýrustu skyssuna gerði þó Sidn-
** ey Ford, sem var annar
þeirra marina, er fundu hinn ó-
viðjafnanlega Mildenhall-fjár-
sjóð árið 1942. Ford var landbún-
aðarverkfræðingur og var ásamt
Gordon Butcher að brjóta nýtt
land með véldregnum plógi. Hér
og hvar voru gamlir eikarstofn-
ar í jörðu niðri, og þess vegna
höfðu þeir milli dráttarvélarinn-
ar og plógsins spýtu, sem brotn-
aði og gaf merki, ef eitthvað sak-
næmt var fyrh’.
Tvisvar brotnaði spýtan á sama
stað, og plógurinn kom við eitt-
hvað.
„Ég rakst á eitthvað," sagði
Butcher og sótti reku.
Hann gróf upp hrúgu af ómet-
anlegum silfurmunum. Ofan á
sýndist honum liggja bakki á
hvolfi, meira en 60 sm. í þver-
mál. „Stóra fatið“, sem nú er
kallað, er skreytt með heilli hers-
ingu af myndum frá víndýrkun-
unarhátíð, og helmingurinn af
fólkinu er léttklæddar dansmeyj-
ar. Þeir, sem vit höfðu á, töldu
fatið meira en 1500 ára gamalt.
— Þarna voru undurfagi’ar
skeiðar með höfrungsmynduðu
skafti, diskar, bikarar og margs
konar annar dýrindis borðbúnað-
ur.
Sidney Foi’d hélt, að þettá
væri úr látúni. Þetta var á stríðs-
tímum og söfnin lokuð. Enginn
skynbær maður á þessa hluti
fékk sagt, hvað þetta í raun
réttri var. Hann vissi ekki einu
sinni, að skylt er að skýra frá
fornleifafundum. Hann geymdi
di’aslið i skúffu í fjögur ár.
Lög um fornminjar.
pord og Butcher fengu 1000
“ punda laun hvor þegar vitað
, varð um verðmæti þessara muna
1946. Butcher er nú dáinn. En
Ford gengur enn með böggum
hildar, að þeir skyldu ekki fá
Framh. á 7. síðu. j
3

4

m