Frjáls þjóð - 21.05.1960, Blaðsíða 3

frjáls þjóö
Útgefandi: Þjóövarnarflokkur Islands.
Ritstjórn annast: Jón úr Vör Jónsson, ábm.
Gils Guömundsson.
Framkvæmdastjóri: Ingiberg J. Hannesson.
Aígreiðsla: Ingólfsstræti 8. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Askriftargj. kr. 12,00 á mán. Árgj. kr. 144,00, i lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Leigjandinn mikli
■¥-^ó að ákaflega mikið hafi á það skort, að íslendingar
kynnu að fara vel og skynsamlega með alla þá tiltölu-
lega miklu fjármuni, sem þeir hafa fengið upp í hendur á
síðari árum, sjást þess ýmsar varanlegar menjar, að þjóð-
artekjurnar hafa stórum vaxið. Eitt af því, sem tekið hefur
ákaflega miklum stakkaskiptum á skömmum tíma, er
húsakostur landsmanna. ByggingaframkvEsmdir hafa verið
ákaflega örar, enda vantar nú lítið meira en herzlumuninn
til þess að þjóðin búi við sómasamlegan híbýlakost. Að vísu
er þeim gæðum, eins og mörgum öðrum, ærið misskipt, en
umskiptin hafa þó orðið .mikil og ánægjuleg. Fjöldi litt
efnum búinna manna hefur raunar orðið að leggja mjög
hart að sér til þess að eignast sómasamlegt þak yfir höfuðið,
en með atorku hefur mörgum tekizt það.
A uk íbúðarhúsa hefur á undanförnum áratugum verið
reist hvert stórhýsið á fætur öðru undir margvislegan
rekstur og starfsemi. Fyrirtæki og einstaklingar hafa kostað
kapps um að byggja vel og myndarlega. En á þessum
miklu byggingatímum, þegar nálega hver ' bílaverzlun,
skyrtugerð og fatasaumastofa hefur komið sér upp glæstum
salarkynnum, lætur íslenzka ríkið algerlega reka á reiðan-
um í þessu efni, og vistar æ fleiri stofnanir sínar í mis-
jafnlega hentugu en einatt rándýru leiguhúsnæði. Hefur
sú saga endurtekið sig hvað eftir annað á undanförnum
árum, að stórhuga einstaklingar, sem áttu í örðugieikum
við að ljúka mikils háttar byggingum eða voru komnir með
þær gersamlega í strand, björguðu öllu við með því að
leigja opinberri stofnun hluta húsnæðisins um margra ára
skeið og fá drjúgan hluta leigunnar greiddan fyrirfram.
Með þessu móti hefur hið opinbera staðið straum af furðu
miklum byggingaframkvæmdum fyrir einstaklinga, og af-
leiðingarnar eru þær, að tiltölulega fáar ríkisstofnanir eiga
sjáifar þak yfir starfsemi sína. Af slíkum ákafa hefur þessi
leigupólitík verið rekin, að stofnanir eins og Ríkisútvarpið,
Áfengisverzlunin og fleiri, sem vel gátu byggt fyrir eigið
fé, fengu ekki leyfi til þess. Um stjórnarráðið sjálft er það
að segja, að trúlega væri það r.ú leigjandi hjá Agli Vil-
hjálmssyni eða í Morgunblaðshöllinni, hefði ekki stjórr^,
Tryggva Þórhallssonar látið reisa Arnarhvol fyrir 30 árum
og Danir byggt hér stæðilegt tukthús á oíanverðri 18. öld.
Stofnanir þær, sem fræðslu- og menntamál heyra undir,
hafa sætt svipuðum örlögum um húsakost og þorri
annara ríkisstofnana. Fræðslumálaskrifstofan hefur að vísit
verið til húsa í Arnarhvoli, en búið við mikil óþægindi af
völdum þrengsla. Ríkisútgáfa námsbóka býr við óhentugt
leiguhúsnæði i Hafnarstræti. Menntamálaráð og Bókaútgáfa
Menningarsjóðs hafa átt griðland í félagsheimili prentara.
Kennslukvikmyndasafnið hefur fengið irtni til bráðabirgða
í gömlu húsi við Laufásveg. Nú mun talið óhjákvæmilegt,
að Fræðslumálaskrifstofan rými bráðlega úr Arnarhvoli og
fái aukið húsrými. Það myndi vera í íullu samræmi við
þá stefnu, sem ríkt hefur í þessum málum, ef fyrrgreind
rikisstofnun tæki nú á leigu húsnæði hjá framtakssömum
húsbyggjanda, sem hefði þannig lag á að láta ríkið hjálpa
sér til að koma upp stórhýsi. Ganga og sögur um, að
slík lausn málsins sé þegar í athugun.
T7'n er nú ekki mál til kómið að breyta hér um stefnu?
Verður það ekki betra og hagkvæmara, þegar til
lengdar Iætur, að opinberar stofnanir komi sér smám saman
sjálfar upp eigin húsnæði, svo að ríkið þurfi ekki um
ófyrirsjáanlega framtíð að vera langstærsti leigjandinn?
Nú stendur svo á, að ein fyrrnefndra stofnana á sviði menn-
ingarmála, sem aðsetur hefur í leiguhúsnæði, á stóra og
góða byggingarlóð, en skortir að svo stöddu nægilegt fjár-
magn til að hefjast handa um framkvæmdir. Væri hins
vegar vaknaður skilningur stjórnarvalda á því, að tíma-
bært myndi að hverfa frá leiguhúsnæðisstefnunni, ættu
fyrrgreindar stofnanir á sviði fræðslu- og menningarmála
í sameiningu að reisa þar hús yfir starfsemi sína. Til þess
þyrfti að sjálfsögðu nokkra fyrirgreiðslu af hálfu ríkisvalds
og alþingis, en enginn vafi er á því, að slík lausn á hús-
næðisþörf ríkisstofnana er hin eina rétta. Rikið á að byggja
sjalft yfir starfsemi sína, ekki íbui'ðarmiklar hallir, þar sem
forild og ráðleysi setja svip á hverja framkvæmd, heldur
sómasamleg hús og hagkvæm. Ættu þau þó að geta orðið
sfnekkleg, enda er einfaldleikimi oftast feguri'i en prjálið.
Heimir Þorleifsson Síðari grein
LAOS, land og þjóð
Laosbúar hafa ætíð búið
að sínu og látið hveráum degi
nægja sína þjáning. Þeir eru
jafnlyndir og engir fram-
taksmenn, fresta því gjarnan
til morguns, sem gera má í
dag. Hvorki sér á þeim sorg
né gleði hversdagslega, en vel
kunna þeir að halda hátíðir.
Einkum er orðlögð frjósemi-
hátíðin Bang Fai, sem haldin
ei', áður en regntíminn geng-
ur í garð. Þá er gleði mikil,
flugeldum skotið og bumbur
barðar, enda mikið kneifað af
samsku, sem er brennivíns-
tegund ein, brugguð úr rís.
Laosbúar eru ljósari á hör-
und og að sumra dómi mynd-
arlegri en aðrir íbúar Aust-
ur-Indlandsskagans. Einkum
hefur ferðamönnum litizt vel
á kvenþjóðina, því að fæstir
hafa verið sama sinnis og
ferðalangur nokkur hollenzk-
ur, er um landið fór á 17. öld,
en hann mátti sig eigi úr
húsi hræra eftir sólsetur,
svo mjög óx honum í augum
gjálífi innfæddra. Evudætur
landsins eru smávaxnar,
dökkhærðar og sagðar allra
kvenna mittisgrennstar.
Nær allir Laotanar eru
Búddhatrúar, og halda þeir
fast við upphaflegar kenning-
ar meistara síns. Er sú grein
Buddhatrúarinnar nefnd
Hinayana, en það merkir
hinn þröngi vegur. Megin-
atriði hennar er, að allir séu
bræður og eigi að ástunda
kærleik til alls, sem lifir.
Þessi jafnréttishugmynd hef-
ur haft þau áhrif, að stétta-
skipting er ekki eins mikil og
t. d. í Brahmatrúarlöndum. í
hverju þorpi og hverri~sveit
er musteri helgað Buddha.
Að sjálfsögðu eru þau mis-
munandi að ytri sem innri
glæsileik eftir ríkidæmi
þeirra, er þangað sækja, en
li höfuðdráttum svipar þeim
öllum saman. Þetta eru opnar
byggingar, nær allar úr tré,
nema gólfið undir altarinu,
sem er úr steini. Þakið eða
öllu heldur þökin, því að þau
eru oft þrjú, hvert upp af
öðru, eru borin uppi af
nokkrum teaksúlum, skraut-
lega máluðum. Á gafla eí-u
dregnar myndir ýmissa
kynjavera drekakyns, og eru
þær greyptar marglitum
steinum. Engir stólar eru í
musterinu, því að pregtur
og söfnuður sitja einfaldlega
á gólfinu við helgiathafnir.
Við enda hússins gegnt inn-
gangi er altarið og á því
líkneski af Buddha í venju-
legri hvíldarstellingu, sitj-
andi með krosslagða fætur.
Líkneskið er ýmist úr tré
eða steini, gyllt og með perlu-
móðuskeljar fyrir augu.
Hinir frumstæðu þjóð-
flokkar til fjalla eru hluta-
og andadýrkendur og trúa
því jafnvel sumir, að þeir séu
varúlfar. Þeir gæta þess
vandlega að bláðka „phiana“,
en það eru dulai'fullir og oft-
ast illir andar himins og jarð-
ar, og ,,nagana“, s em eru
drekar, er 1 ám búa.
Landbúnaður er langmik-
ilvægasti atvinnuvegur
landsmanna, enda er talið, að
um 90 af hundraði þeirra fá-
ist við búskap í einhverri
mynd. Mest er ræktað af rís
og vex hann á rökustu svæð-
unum, einkum niður við árn-
ar. Rísinn er aðalfæðutegund
landsbúa, og er nær öll fram-
leiðslan notuð í landinu
sjálfu. Þar sem hærra ber,
vex kaffi og te, einkum í hér-
aðinu Bassac syðst í land-
inu. Maís er önnur aðalkorn-
tegundin, en einnig eru rækt-
aðir ávextir og gúmmí á
plantekrum. Kínín, karde-
mommur og ópíum fæst og
frá Laos. Ræktunaraðferðir
eru víðast frumstæðar og ný-
tízku tækni þekkist varla.
Undirbúningur að jarðrækt-
inni hefst um þurrkatímann,
og er þá brenndur allur skóg-
ur á svæði því, sem rækta
skal. Askan myndar áburð,
er berst ofan í jarðveginn,
þegar rigna tekur. Ekki þarf
að plægja, en sæðinu er
stungið ofan í jarðveginn,
þegar rigna tekur. Eftir eina
eða í mesta lagi tvær upp-
skerur hefur illgresi kæft
nytjaplönturnar, og er þá
hætt við svæðið, sem brátt
vex skógi á ný. Aðferð þessi
hefur þann kost, að hvorki
er þörf verkfæra né dráttar-
dýra. Þá er og lítil hætta á
uppblæstri, því að askan
myndar bráðabirgða áburð,
sem eykur gróður og bindur
þannig landið. Á hinn bóg-
inn krefst þessi ræktunarað-
ferð mikils mannafla og land-
rýmis. Þá eyðist og mikið af
verðmætum skógi. Kvikfjár-
rækt er nokkur, og eru helztu
nytjadýrin nautgripir, buffl-
ar og svín, en fílar eru not-
aðir til að draga trjástofna
úr skógunum niður að ánum.
Einnig eru þeir notaðir til
reiðai', einkum á torfærum
svæðum, þar sem öðrum far-
artækjum verður ekki við
komið.
Handiðnaður hefur lengi
verið stundaður, einkum
silkivefnaður, leirkeragerð.
leður- og silfurvinnsla. Ný-
tízku sögunarmyllur og korn-
mölunarstöðvar eru til, en
efalaust mætti auka timbur-
iðnaðinn mjög mikið, ef
fjármagn og kunnátta væri
fyrir hendi, því að auður
skóganna má heita ótæm-
andi. Tin er unnið úr einni
námu, og einnig finnst anti-
mon og gull.
Vatnaleiðir hafa frá fornu
fari verið aðalsamgönguæðar
landsins, en fossar og flúðir
torvelda víða siglingar. Árn-
ar eru hins vegar vel fallnar
til timburflutninga. Á síðustu
árum hafa fáeinir flugvellir
verið gerðir og vegir lagðir,
en stundum hafa annarleg
sjónarmið ráðið framkvæmd-
um. T. d. er sagt, að aðalveg-
urinn frá Vientane, höfuð-
borg ríkisins, sé aðeins stein-
lagður að tennisvelli her-
málaráðherrans. Flugfélag,
sem að minnsta kosti að
nafninu til er innlent, held-
ur uppi samgöngum við höf-
uðborgir nágrannaríkjanna,
Saigon í Viet-Nam og Bang-
kok ií Síam. Einnig eru bein-
ar flugsamgöngur milli Hong
Kong og Vientane. Þjóðvegur
liggur eftir landinu endi-
löngu allt til Saigon, en út
frá honum hliðarvegir til
helztu héraða, en þau eru 12
alls. Einnig er vegasamband
við Bangkok, sem er aðal
inn- og útf lutningshöfn Laos-
búa. Það háir mjög samgöng-
um á landi, að allir vegir
verða illfærir, er regntíminn
gengur í garð.
Borgir í þeirri merkingu,
sem venjulega er lögð í það
orð, eru ekki til í landinu.
Stjórnarsetrið Vientane, sem
stendur við Mekong, hefur
aðeins um 30 þúsund íbúa og
er lítið annað en samsafn
bambuskofa, auk nokkurra
opinberra bygginga. Sama
má segja um konungssetrið
Luang Prabang, Paksí og
Savannakhet, en þessir bæir
hafa allir færri en 10 þúsund
íbúa.
Þingbundin konungsstjórn
er í ríkinu, og er konungur
æðsti yfirmaður hersins og
trúarleiðtogi. Hann getur rof-
ið þingið, ef honum sýnist
svo, og lýst yfir neyðar-
ástandi í landinu. Þetta var
gert í sumar, er óeirðir urður
og litlu seinna lét hinn aldní
konungur Sisavang Vong af
völdurn, en við tók krón-
prinsinn Savang Vatthana.
Þingið er skipað 59 fulltrú-
um, sem kosnir eru til f jög-
urra ára í senn, með al-
mennri atkvæðagreiðslu.
Flokkar eru margir, og hafa
samsteypustjórnir farið mc9
völd.
Dómsstig eru tvö, en kon-
ungur hefur æðsta dómsvald,.
og verður úrskurðum hans
ekki áfrýjað. Alþýðumennt-
un er á lágu stigi og háskóli
enginn, en þó eru um 600
barna- og unglingaskólar £
landinu með yfir 40 þúsund
nemendum, og fer kennsla £
Frh. á 6. síðu.
Frjáls ;þjó6 — Laugardagirm 21. mal 1960
3