Frjáls þjóð - 27.08.1960, Blaðsíða 5

brennandi krafti og sannfær-
ingarþ'unga. ' - : •
. í októtser 1896 var starf-
semi Hjálpræðishersins haf-
in á ísafirði og hefur Herinn
starfað þar í bæ óslitið síðan.
Annars fóru foringjar
Hjálpræðishersins fótgang-
andi til_ ýmissa staða í ná-
grenni Reykjavíkur og héldu
samkomur á fyrstu árunum,
svo sem til Hafnarfjarðar,
Kálfatjarnar, Njarðvíkur,
Keflavíkur, Gerða, Eyrar-
bakka og Stokkseyrar.
Statskaptajn Bojsen og frú
hans, sem tóku við yfir-
stjórninni 1897, hófu rekst-
ur gistihúss í Herkastalan-
um, þar sem aðkomumenn
gátu fengið ódýra gistingu og
fæði.
Segja má að Hjálpræðis-
herinn hafi verið kominn yf-
ir helztu byrjunarerfiðleik-
ana um aldamótin, og Heróp-
ið frá þeim tímum skýrir frá
því að pállurinn í Reykjavík
hafi verið fullur af her-
mönnum og herkonum.
Um aldamótin voru fyrstu
innlendu foringjar Hjálp-
ræðishersins á íslandi farnir
að láta talsvert til sín taka,
t. d. Sigurþiörn Sveinsson,
sem lengi var foringi í Hjálp-
•ræðishernum og hefur samið
marga af beztu sálmum hans.
í sveit einni í Dalasýslu,
Fellsströnd, hófst andleg
vakning upp úr aldamótun-
um. Bóndi nokkur þar í sveit,
Matthías Ólafsson á Orrahóli,
var staddur hér í Reykjavík,
í þeim erindum að reyna að
klekkja á nágranna sínum,
þeir áttu í landámerkja-
þrætum, nágrannarnir. En
Matthías kom af tilviljun á
samkomu hjá Hjálpræðis-
n 65 ára
Fyrir framan gamla
herkastalann.
: 1Æ..' rJ
hernum, og þá breyttist.lífs-
viðhorf hans. Hann fór heim
til sín aftur, sættist við ná-
granna sinn og svo kom upp
andleg vakning í byggðar-
laginu. í maí Herópinu 1901
eru vitnisburðir 28 manna og
kvenna á Fellsströnd og
Skarðsströnd.
í októbermánuði 1902 létu
þau Stabskaptajn og frú
Bojsen af stjórn Hjálpræðis-
hersins á íslandi, en við tóku
þau hjónin Adjutant og frú
Pedersen, en undir þeirra
stjórn var líknarstarfsemi
Hjálpræðishersins aukin og
efld til mikilla muna. Til
dæmis var hafizt handa um
það að safna notuðum fatn-
aði meðai almennings sem
herkonur síðan lagfærðu til
úthlutunar á meðal fátækl-
inga í Reyk,]avík.
Snemma byrjaði Hjálpræð-
isherinn á því að halda jóla-
tréshátíðar fyrir fátæk börn,
gamalmenni o. fl. og heíur
því verið haldið við fram á
þennan dag, og jólapottar
Hjálpræðishersins hafa verið
mjög vinsælir á meðal bæj-
arbúa, bæði hér í Reykjavík
og eins annars staðar á ís-
landi, því menn hafa vitað,
að það sem í þá hefur runn-
ið, hefur verið notað á rétt-
an hátt.
30. maí 1904 hóf Hjálp-
ræðisherinn starfsemi síná í
höfuðstað Norðurlands, Ak-
ureyri. Brautryðjendur starf-
semi Hjálpræðishersins þar
voru þau Kapteinn Sigur-
björn Sveinsson og Hóim-
fríður kona hans. Hefur
Hjálpræðisherinn starfað ó-
slitið síðan á Akureyri.
í ágústmánuði 1907 tóku
norskir foringjar við yfir-
stjórninni, þau Adjutant og
frú Hj. Hansen, en íslands-
deildin tilheyrði þó ennþá
Danmörku um margra ára
skeið. Adijutant og frú Han-
sen voru dugandi foringjar
og efldist starfsemin mjög
undir þeirra stjórn. Sérstök
áherzla var lögð á útgáfu-
starfsemi. Herópið var aukið,
og ný söngbók gefin út. Hjálp
ræðisherinn hóf útgáfu á
blaði fyrir börn og æskulýð,
sem nefndist „Ungi-Hermað-
urinn“ og ýmsar bækur og
smárit gefin út á vegum for-
lagsbókaverzlunar Hjálpræð-
ishersins, en Ajutant Hansen
starfrækti smá-prentsmiðju
á vegum Hjálpræðishersins.
í júlímánuði 1908 var líkn-
arstarfsemi Fljálpræðishers-
ins mikið efld, þannig, að
sérstakur foringi var skipað-
ur til þess að annast um hús-
vitjanir hjá fátækum og
sjúkum. Hef ég í Herópi frá
þeim tíma skýrslu um starf
þessa eina foringja á einu
ári, og get þess hér til fróð-
leiks að t. d. var 531 heimili
veitt einhvers konar gjöf,294
sjúklingum var hjúkrað og
372 fátæk heimili aðstoðuð
með húshjálp og allt var
þetta gjört ókeypis með að-
stoð fórnfúsra gefenda.
Sumarið 1908 hóf Hjálp-
. ræðisherinn starfsemi á
Siglufirði á meðal hinna
mörgu sjómanna sem þar
voru við síldveiðar. Fyrstu
sumurin voru samkomurnar
haldnar í stóru tjaldi sem
foringjarnir fluttu með sér
þangað norður, en síðar meir
byggði Hjálpræðisherinn hús
á Siglufirði fyrir starfseml
sína, og þó að starfsemin þar
í bæ hafi stundum legið niðri,
hefur Hjálpræðisherinn rek-
ið fasta starfsemi þar hin
síðari ár.
Stabskaptajn og frú Graus-
lund tóku við stjórn íslands-
deildarinnar í júlímánuði
1914, og má segja að nýr kafli
hefjist þá í sögu Hjálpræðis-
hersins á íslandi, því að á
þeim 10 árum sem Grauslund
hafði stjórnina á hendi voru
hin miklu gesta- og sió-
mannaheimili Hfálpræðis-
hersins byggð.
Árið 1916 váí’ háfizt handa
um það að rífa gamla Her-
kastalann í Reykjavík, sem
hafði verið aðsetur starfsemi
Hjálpræðishersins um rúm-
Frh. á 6. síðu.
nd
það, sem fram fór. Þeir, sem
aðhyllast þessa stefnu, telja
NATO mikilvægt samband
lýðræðisþjóða gegn veldi
þeirra ríkja, sem aðhvllast
kommúnisma annaðhvort af
fúsum vilja eða af illri nauð-
syn. Meðal þessa fólks gætir
þó nokkurs uggs í sambandi
við herstöðvar Bandaríkja-
manna á Bretlandi, sem
margir óttast að geti orðið
þjóðinni hættulegar. Ástæð-
an til þess að þessi mál voru
svo mjög á dagskrá var sú,
að Rússar skutu niður banda-
ríska flugvél, sem kom frá
Bretlandi og höfðu í hótun-
um við Breta.
Gegn þeirri skoðun, sem
nú hefur verið lýst, rís all-
mikill hluti Breta, sem telja
að herstöðvar Bandaríkja-
manna geti leitt tortímingu
yfir brezku þjóðina ef til
kjarnoi'kustyrjaldar kæmi.
Rök þeirra eru þessi: Rússar
og Bandaríkjamenn búa í svo
víðáttumiklum löndum, að
jafnvel í kjarnorkustyrjöld
er ekki loku skotið fyrir, að
einhver hluti þessarra þjóða
muni lifa að stríði loknu.
Bretlandseyjar eru hins veg-
ar svo litlar, að öruggt má
telja, að hver einasti Breti
myndi láta lífið. Þessari
hættu telja fylgjendur þess-
arar stefnu bandarísku her-
stöðvarnar bjóða heim til
Bretiands.
Ég hef nefnt þessar mis-
munandi skoðanir Breta á
gildi bandarískra herstöðva
fyrir þjóðina vegna þess, að í
þeirn felst í raun og veru hin
tvíbenta afstaða Breta til
allra heimsmála og hið tví-
benta mat þjóðarinnar á
sjálfri sér.
Bretar hafa öldum saman
litið á sjálfa sig sem forustu-
þjóð heimsins. Þetta hefur
m. a. komið fram í því, að
hvar sem Breti hefur ferð-
azt um heiminn, er hann
aldrei útlendingur. Þeir, sem
fyrir eru, eru í hans augum
útlendingar.
Þeir, sem ferðast um Bret-
land og bera afgreiðslu á
gisti- og veitingahhúsum
saman við sambærilega þjón-
ustu t. d. í Hollandi og Norð-
urlöndum, munu fljótlega
finna, að þar er um .mikinn
mun að ræða. Ég á þar ekki
aðeins við það, að herbergi
á gistihúsum eru um það bil
helmingi dýrari en á Norð-
urlöndum, yfirleitt verr búin
að húsgögnum og óhreinni,
heldur hitt, að fjölda Breta,
sem við rekstur- gistihúsa og
önnur ferðamál fást, virð-
ist alls ekki sýnt um neitt,
sem kallast megi þjónusta.
Það er ekki óalgengt,. að
ferðaskrifstofur telji tor-
merki á að taka við ferða-
ávísun, sem gefin er út af
enskum banka og brezku
járnbrautirnar taka alls ekki
við greiðslu í slíkum ávísun-
um.
Þegar hringt er til gisti-
húsa í úthverfum London og
spurzt fyrir um herbergi,
getur maður átt á hættu, að
spurt sé um hvaða áhrifa-
menn maður þekki í þeim
borgarhluta og hvort maður
geti komið með nokkurra'
daga fyrirvara og greitt fyr-
ir herbergið. Smásálarskap-
ur brezkra tollgæzlumanna
er nánast barnalegur í sam-
anburði við það, sem annars
staðar gerist. Matur á veit-
ingahúsum er dýr og sjald-
an góður, borið saman við
mat á meginlandinu, og
kaffi má heita ódrekkandi.
Varla þarf að fara í neinar
grafgötur með það, að hin
lélega þjónusta á brezkum
veitingastöðum á rætur sín-
ar að rekja til þess, að þjóð-
in er vanari að skipa fyrir
en þjóna. í augum fjölda
fólks á Englandi er fólk, sem
ekki er brezkt, annars flokks
fólk, jafnvel þótt móðurmál
þess sé enska. Það er þó bót
í máli ef „útlendingurinn“ á
nóg af dollurum.
Hins vegar skilja margir
Englendingar, að þeir hafa
misst af strætisvagninum á
sumum sviðum og þurfa að
leita sér fyrirmynda utan-
lands. Á tæknisviðinu eink-
um í Ameríku, í félagsmál-
um einkum á Norðurlöndum.
Eins og í sambandi við
stjórnmálin kemur tvíbent
afstaða þjóðarinnar einnig
U-.Í-V.
fram í afstöðunni til þess,
hvort allt sé bezt, sem er
brezkt eða hvort eitthvað s.é
hægt að læra af öðrum.
Stéttamismunur er afar-
mikill á Englandi, en fer þó
minnkandi. Verðlag á nauð-
synjavörum er svo hátt, að
illmögulegt er fyrir verka-
menn að leggja nokkuð til
hliðar og hafi þeir ekki eft-
irvinnu megi þeir þykjast
góðir, ef þeir komast af. —
Óiðnlærður verkamaður hef-
ur um 10 pund á viku-, eða
um 1060 ísl. krónur. Nauð-
synjavörurnar, sem hann
þarf að kaupa, kosta hér urn
bil sem hér segir:
Mjólk tæpar 7 krónur lítri,
sykur 8,60 kr. kílóið, hálft
kílóið af brauði kr. 12, egg
24.75 kr., eitt kíló frosinn
fiskur 55 krónur og eitt kíló
af kjöti 35—-55 krónur. Einn
pakki af sígarettum kostar
22—23 krónur og góður vind-
ill um 70 krónur. Rafmagn
er mjög dýrt en gas er ódýrt.
Föt eru ódýrari en matur.
Kvensokkar kosta 55—110
krónur, kvenkjóll úr ullar-
efni 500 krónur og meira,
ef um sérstaklega vandaðarp
Framh. á 6. síðu.
Frjáls þjó’S — Laugardaginn 27. ágúst 1960