Frjáls þjóð - 08.10.1960, Qupperneq 5

Sást, að maður einn á bláum,
ga'pandi samfesting gekk öðr-
uAi betur fram og hafði
stjórn á hlutunum. Það var
réttarstjórinn sjálfur, Guð-
ráður í Nesi, maður grann-
vaxinn og nokkuð rauður í
andliti, röggsamur og hávær
með hása rödd, sem skár' sig
vel úr öðrum gauragangi. —•
Þégar fækkaði í réttinni kall-
aði hann til liðs við sig stór-
an hóp nianna að króa þær
rollur af, sem - eftir voru.
Sumir aumingjar eins og
fréttamaður blaðsins sátu
kýrrir á- réttarveggnum og
hlýddu ekki kallinu. Guðráð-
ur í Nesi bölvaði .slíkum let-
ingjum.
Aftan við réttina geymdu
bændur hesta sína, bæði reið-
hesta og stóðhesta, enda var
þetta ekki aðeins fjárrétt,
heldur stóðrétt að auki. Við
gengum inn í hestahópinn og
komum þar, sem skari af
börnum og unglingum stóðu
kringum • gráan reiðhest.
Okkur var tjáð, að hestur-
inn væri veikur, enda var
engum blöðum um það að
fletta, hann vildi ekki
standa á fætur og var alltaf
að velta sér. Nú var eigand-
inn sóttur, og nokkrir menn
komu með honum að skoða
klárinn.
Þetta ei*. hross^sótt, sagði
einhver.
Látum hann drekka oní
sig, sagði annar.
Svo var klárinn dreginn á
fætur og tveir menn glenntu
upp kjaftinn á honum. Eig-
andinn tók fram vasahnif og
strauk af breiðu blaðinu með
fingrunum, tók í neðri vör
á hestinum og rak hnífsblað-
ið á kaf upp í efri góminn
aftan við tennurnar. Hestur-
inn kipptist við út úr hönd-
um mannanna og börnin tóku
andköf. Klárinn stóð kyrr og
álútur, blóðið vætlaði út um
varirnar. Svo fór hann að
súpa blóðið.
Þetta er ekki nóg, strákar,
sagði eigandinn. Látum hann
drekka meira.
Og hesturinn var aftur
tekinn og hnífurinn rekinn á
kaf upp í góminn. Börnin
grettu sig og eigandinn
strauk blóðið af blaðinu.
Hesturinn lagðist á jörðina
og saup blóðstrauminn. Þetta
var sem sagt hrossalækning.
Við gengum niður að rétt-
inni og einhver viðstaddur
sló því fram, að hesturinn
hefði ekkert fundið til. Það
vildum við ekki samþykkja,
sögðum að fiskur með kalt
blóð væri kannski dálítið tii-
finningasljór, en hesturinn
fyndi mikið til.
Nei, nei. Blessaður vertu.
Þeir finna ekkert til, sagði
lítill karl dökkhærður með
fjörleg augu. Fáðu þér sopa,
sagði hann við okkur, gretti
sig óg otaðr -vásapelanum
framan í viðstadda.
Við fengúm okkur einn og
dæstum á efíir eins og góðra
manna er siður, þegar hitn-
ar inni fyrir. Við skildum,
að hestar hafa tilfinningu,
mikla tilfinningu, en það er
óþarfi að hafa hátt um það,
þegar þeir eiga ' að éta
blóðið sitt og læknast af
magakvilla.
Ætli séu ekki fáir með
pelá með sér? spurðum við.
Allt of fáir,' sagði bóndi.
Heimur versnandi fer. Menn
eru alveg hættir að vera full-
ir i réttunum.
Þú ert þó trúr við gamlan
sið?
Þetta er nú svo sem ekk-
ert, sem ég hef. Rétt til að
hlýja manni að innan. Fáðu
þér annan.
En boðið var afþakkað.
Þessi ferð upp í Borgarfjörð
var ekki farin til að drekka
‘brennivínið frá bændum þar
um slóðir.
Við gengum niður að rétt-
inni og sáum, að almenning-
urinn var tómur og búið að
draga safnið í dilka. Réttar-
stjórinn stöð upp á vegg og
stjórnaði umferðinni, þeir
voru að hleypa úr hólfun-
um.
Eruð þið til, Reykdæla-
menn? hrópaði hann hárri
röddu og nokkrir Reykdæla-
menn komu ríðandi að taka
á móti fé sínu. Viljið þið
standa þarna einhverjir í
hliðinu, hrópaði réttarstjór-
inn. Hver þremillinn, það er
bara kvenfólk eftir, sagði
hann svo, því að nú var
karlmönnum farið að fækka í
réttinni og margir rekstrar
horfnir bak við leiti. Viljið
þið standa þarna í hliðinu,
stúlkur mínar. Þetta eru
indælar stúlkur.
Kvenfólkið raðaði sér í
hJiðið og féð kom æðandi &
móti þeim, vildi.fá að sléppa
úr þessarj prísund og var illð.
haldið af innilokunarkennd.
Nokkrar rollur sluppu strax:
i gegnum hindrunina, þá datt
hliðgrindin og safnið rann út.
úr réttinni fram hjá kven-
fólkinu.
Gerir ekkert til, hrópaði
Guðráður í Nesi, enda voru
nú Reykdælamenn tilbúnir
að taka á móti þeim.
Stóðréttin hófst um leið og
seinasti reksturinn hvarf
sjónum. Það reyndist ekki
sannleikanum samkvæmt, að
eingöngu kvenfólk væri eftir
i réttinni. Stóðréttin er sem
sé karlmannsverk og þar
duga engin vettlingatök. Þeir
voru ekki margir að glima.
við hrossin, en voru furðu
fljótir að tæma almenning-
inn. Sumir fóru að hestun-
um með lagni, mjökuðu þeim.
upp að hólfinu, opnuðu dyrn-
ar og slógu í, aðrir voru
fljótvirkari og réðust á hross-
in af dirfsku og ákveðni,
gripu upp i kjaftinn á þeim.
og þröngvuðu þeir með afli
að nálgast hólfin. Þá urðu
oft ferleg slagsmál, hestarn-
ir prjónuðu og mennirnir
lágu flatir í drullunni.
En slagurinn stóð ekki:
lengi. Brátt voru svo fá hross
eftir i réttinni, að mátti reka.
þau inn í hólfinu. Við geng-
um á brott. Framan við rétt-
ina var ungur bóndi að setja.
trukkinn sinn í gang. Far-
þegarnir í bílnum horfðu á.
okkur með sauðasvip gegn-
um bílrúðuna. Þrjár rollur
stóðu i aftursætinu og sú
fjórða við hlið bílstjórans —
allar óvanar að sitja í bíl.
Það er mikill munur að þurfa.
ekki að hlaupa marga lúló-
metra heirn til sín efcir svo1
erfiðan dag. Eigandinn nýtir
sér tæknina og ekur þeim
heim eins og fínu fólki.
RA

!:í:
erum, af eigin raun, hvernig:
Bretar fóru að því að.varð-
veita sögulega réttinn sinn á
íslandsmiðum fyrir og um
síðustu aldamót. En afar
okkar gátu sagt okkur þá
sögu. Og hún er geymd en
ekki gleymd, svo falleg sem
hún er. Heimildirnar hafa
varðveitzt. Hann er ekki
myrkur í máli sjómaðurinn
af Akranesi, sem letrar þessi
orð á blað sumarið 1896:
-— Það er ömurleg sjón fyr-
ir bláfátæka fiskimenn, sem
að öllu leyti eiga lífsfram-
færi sitt og sinna undir því,
að einhver fiskafli fáist, að
sjá aðra menn sér miklu
sterkari að öllum útbúnaði,
yfirgangsmenn frá öðrum
löndum, koma hópum saman
til að láta greipar sópa upp
að landsteinum allan fisk,
smáan og' stóran, svo þar er
ekkert eftir af. Þannig hefur
það verið í vetur og vor, að
ensk gufuskip hafa svifið dag
og nótt með botnvörpur um
mið Faxaflóa. Þessi voðalegi
óaldarflokkur hefur valdið
því, að íslenzkir menn hafa
engan fisk fcngið. Og það er
■ ekki" einungis að allör fisk-"
4 tegundir séu gjörsópaðar,
Y drepnar og svo fleygt því,
sem þessir prakkarar- ekki
vilja hirða, heldur draga þeir
uþp og* sökkva eða stela
þorsknetum og lóðum, ef ein-
hver hefur verið svo áræð-
inn að leggja þessi veiðigögn
á hinar vanalegu fiskislóðir.
Þessa gjöreyðandi veiðiað-
ferð má ímynda sér líkasta
því, þar sem óvinaherfyik-
ingar fara yfir. Þar er öllu
spillt, engu hlift, yfirgang-
urinn og járnið eyða þar
öllu.
Og sjómaðurinn á Akranesi
heldur áfram að festa hug-
leiðingar sínar á pappírinn:
— Hvað skal nú gera?
Flýja eignir og óðul og'
hverfa til annarra landa,
þangað sem lögin tryggja
betur atvinnu íbúanna, svo
hún fær að vera kfriði? Nei,
hinu skulum vér treysta, að
stjórn vor vilji og geti bægt
botnvörpu-illþýðinu frá og
fiskurinn komi þá aftur og
sæki á sínár stöðvar og vér
megum leita atvinnu vorrar
J friði fyrir þessum útlendu
vörgum. —
Þannig 'gætí ég haldið á-
fram allt til kvölds, og enda
lerigur, að. vitna í lýsingar
forfeðra okkar á aðferðum
Breta við að tryggja séi-
„hinn sögulega rétt“, sem
þeir eru svo brjóstheilir að
vitna til. Nei, brezku samn-
ingamenn: Við þekkjum hina
sögulegu hlið þessa máls. Við
vitum, að forfeður okkar
hafa átt í harðri og tvísýnni
baráttu um líf sitt. Við vit-
um, að hér hefur hvað eftir
annað legið við landauðn,
meðal annars- af völdum
brezkrar ágengni. Við segj-
um ykkur blákaldan sann-
leikann: Afstaða íslendinga
hefur fyrr og síðar verið hin
-sama - og sjómannsins frá
Akranesi, sem. vitnað var til
áðan: Þeir kusu að þrauka í
Þeirri von, að hægt yrði nð
bægja ránshöndinni frá; þá
kæmi fiskurinn aftur á sín-
ar fornu slóðir, þá væri á ný'
hægt að lifa mannsæmandi
lífi á íslandi.
Þeir tala um fleira en
sögulegan rétt, Bretarnir,
þeir tala líka um siðferðileg-
an rétt. Já, ekki finnst þeim
mikið á það skorta, að sið-
ferðið sé í lagi. Þeir hafa lát-
ið hafa það eftir sér á al-
þjóðaþingum og víðar, að
annars vegar í Bretlandi, sé
um að ræða hagsmuni 50
milljóna manna, hins vegar,
á íslandi aðeins 150 eðá 160
þúsunda. 'Hvílíkur málflutn-
ingur! Það er satt, íslenzka
þjóðin er fámenn. En ættum
við ekki fiskimiðin umhverf-
is landið, væri hér engin
þjóð. 90% allrar útflutnings-
framleiðslu okkar eru sjáv-
arafurðir. S'amkvæmt skýrsl-
um Breta sjálfra hafa þeir
-fiskað hér á . íslandsmiðum
fyrir 9 milljónir sterlings-
punda árlega, þar af eftir
eigin áætlun, um 40% innan
tólf mílna markanna, áður
en fiskveiðireglugerðin var
sett. Það myndi nema að
aflaverðmæti 3,6 milljónum
sterlingspunda á ári. Bretar
flytja árlega út vörur fyrir
um' 3500 milljónir sterlings-
punda. Útkoman úr dæ'minu
er þá þessi: Annars vegar ís-
land með 90 af hundraði
útflutningsframleiðslunnar
sjávarafurðir, hins vegar
Bretland með þúsundasta
part, eitt pro mill,' sem þó er
ósýnt að .lækkaði nokkuð
verulega þótt þeir færðu
skip sín á aðrar fiskislóðir.
— Svona er nú siðferðis-
grundvöllurinn traustur, þeg-
ar litið er á þessa hlið máls-
ins.
Nei, við íslendingar höfum
ekki gert það áf ráðríki eða
meinbægni að vísa erlendum.
fiskiskipum burt af þeim.
hluta íslandsmiða, sem náest
eru landinu. Við höfum gert
það af brýnni nauðsyn — lífs-
nauðsyn. Við höfum taliS
skyldu okkar að stiga þetta.
skref. Við höfum h'aft til
þess fullan rétt. Við höfum;
vænzt þess, að aðrar þjóðir
virtu rétt okkar og nauðsyn.
Það hafa þær líka gert í
vérki, allar, nema ein. Ein.
var sú þjóð, eða þó öllu held-
ur ríkisstjórn — stjóm
brezku lávarðanna — sem
svaraði með því að sendá
hingað vígdreka sína. Nú eru
fulltrúar þessarar ríkisstjórn-
ar komnir hingað til við-
ræðna og segjast vera bjart-
sýnir um árangur. Þeir á-
ætla, Bretarnir, að samninga- .
gerðin taki tíu daga. Þá.
hyggjast þeir fljúga heim, er-
indi fegnir. Það er undir al-
menningi á íslandi komið, ‘
hvort “svo verður. Ofstopa-
og æsirigalaust, en- með al-
vöru. og festu, verður þjóðin.
að gera ríkisstjórninni ljóst,
að undanhald kemur ekki til
mála. Baráttunni má ekki
linna fyrr en landgrunniðt
allt lýtur íslenzkri lögsögu.
vf' - W }
Prjáls þjéð —Laugardaginn 8. o!
1960