Frjáls þjóð - 29.10.1960, Blaðsíða 5

ggnað kaupmanni með því,
að hann skyldi -beita sér fyr-
ir stofnun lyfjabúðar á Ak-
ureyri, og er að sjá, að þeir
hafi slitið tali sínu með tals-
verðri þykkju.
Um þetta leyti lá skip með
fögru nafni innarlega á Ak-
ureyrarpolli. Það hét Friður
& Eining. Þetta skip var á
vegum verzlunar Lynges og
átti að feirna það kjöti og
sláturáfurðum. Nokkur
stuggur stóð mönnum af
þessu skipi, sem hét svo vel.
A því var nefnilega maður,
sem sagður var veikur af
sárasótt, en Akui'eyringar
höfðu tveimur áratugum áð-
ur fengið slæma reynslu af
þeim sjúkdómi. Lynge kaup-
inaður hafði sjálfur tjáð Jóni
Jakobssyni sýslumanni,
hversu ástatt var.
Nú hefði virzt eðlilegt, að
Ari læknir, sem staddur var
/J r
a'Akureyri, væri fenginn til
þess að sinna sjúklingnum
eða Jón Pétursson að öðrum
;ureyri á fyrra hluta 19. aldar.
kosti sóttur vestur í Skaga-
fjörð. En Lynge kaupmaður
var stórreiður hinum lærðu
læknum og vildi engin af-
skipti þeirra af málum, sem
hann snertu. Þess vegna fékk
hann komið ár sinni svo fyrir
borð hjá Jóni sýslumanni
Jakobssyni, er hann var í
pnldu vinfengi við, að Grím-
ur græðari var kvaddur til
þess að fara út í Frið & Ein-
ingu til þess að skoða pilt-
inn og gera viðeigandi ráð-
§tafanir, áður en Ari hefði
spurnir af málinu. Átti hann
áð hafa með sér tvo votta við
skoðunina, svo að lögfullar
sannanir yrðu færðar á allt,
sem gerðist, en með því að
hraðan þurfti að hafa á, voru
vottarnir teknir úr hópi
þeirra, sem voru við slátur-
störf á blóðvelli verzlunar-
innar.
JL ‘ . .
( Ari, lækpir rhafði .gistingu
hjá öðrum kaupmanni á Ak-
ureyri, og ívétti liann þégar
ura’ icvöldið af athöfnum
Gríxns og Lynges. Þótti hort-
tr
um skörin farin að færast
upp i bekkinn, er Grímur
græðari var tekinn fram yfir
hann áf sjálfum sýslumann-
inum við rannsókn kynsjúk-
dóma, endá bjóst hann við,
að þekking Gríms á því sviði
væri í minnsta lagi. Er sýni-
legt, að Ari hefur orðið
ofsareiður yfir þessari
ósvífni.
Ekki.bætti úr.skák, hvern-
ig ferð Gríms hafði tekizt.
Var Ara sagt, að hann hefði
tekið slátrarana frá gálgan-
um eins og þeir stóðu, blóð-
uga og goruga, og haldið
með þá til skips. Þegar hann
kom upp á skipið með þessa
förunauta sína, hefði hann
heimtað, að sjúklingurinn
sýndi sig umsvifalaust uppi
á þilfari fýrir allra augum,
en við þessa aðför græðar-
ans og síátraranna hefði
hann orðið svo hræddur, að
hanh gekk nær af vitinu.
Ari hafðist þó ekki að fyrr
en morguninn eftir. Þá skrif-
aði hann Grími bréf og
krafðist tafarlaust sagna um
ýmis atriði. Vildi hann'fá að
vita, hvenær sýslumanns-
skipunin hefði verið.dagsett,
hvort maðurinn hefði verið
sjúkur og mikil brögð hefðu
verið að veikindum hans,
hvernig rannsókninni hefði
verið hagað, hver væru
kennimerki sárasóttar og á
hverju Grímur þekkti hana
frá öðrum meinsemdum og
loks hversu háttað væri
lækningaleyfi senctimanns-
ins.
Grímur var heppinn að því
leyti, að hann gat komizt hjá
þvi að gera grein fyrir rann-
sókn sinni. Hann kvaðst hafa
komið á skipið og farið þess
á leit, að hann mætti tala
við sjúklinginn í einrúmi, en
• það hefði hann ekki fengið
■ fyrir skipstjóranum, er hann
varð þess áskynja, að sjúkl-
ingnum var það nauðugt.
Sagði hann og, að sjúkling-
■ urinn hefði líka þegar orðið
óður og ær og tekið upp
hnif, er náðist þó af honum .
um. síðir, Mejra , varð ekki
úr rannsókninni. Þó lét
Grímur fylgja syolátandi
- lýsingu á manninum: •
„Andlitsfarfi hans var mó-
grár,- óþrútinn. •• Grannleitur
var hann í andliti, -friskur
- var hann að sjá á fæti, og
eins var hann sagður við allt
erfiði“.
' • Sýslumannsskipunina kvað
hann hafa verið dagsetta
sáma dag og hann fór í
skipið.
Loks klykkti hann út með
lýsingu á sárasótt og ein-
kennum hennar, en Ari kvað
hana orðrétta þýðingu úr
danskri lækningabók, er
Lynge kaupmaður hafði lán-
að Grími, áður en hann skrif-
aði bréfið.
V.
Ari vildi ekki láta þetta
mál niður falla. Að fáum
dögum liðnum skrifaði hann
landlækni kæru á Lynge
kaupmann fyrir óviður-
kvæmilega og hættulega
lyfjasölú, og í öðru bréfi
kærði hann Grím Magnús-
son fyrir óleyfilegar skottu-
lækningar. Kvað hann Grím
stinga á fólki, ef honum
byði svo við að horfa, og fást
við sjúkdóma, er hann yrði
sjálfur að játa, að hann bæri
ekki skyn á. Tjáði Ari land-
lækni, að hann færðist með
öllu undan að taka við dauð-
vona sjúklingum, sem Grím-
ur hefði haft undir höndum
og gengið frá, þegar í óefni
væri komið.
Eitt dæmi um lækningar
Gríms færði Ari sérstaklega
fram. Haustið 1795 var hann
kvaddur til sjúklings, sem
var lamaður. Lét Grímur
sem hann myndi geta lækn-
að hann og ætlaði, að hann
væri ormaveikur. Gaf hann
honum síðan sterk uppsölu-
lyf dag eftir dag og kvaðst,
að sögn Ara, sjá ormana færa
sig upp eftir manninum.
Batinn kom þó ekki, og greip
þá Grímur til kröftugs úr-
ræðis. Hann gaf manninum
vænan uppsöluskammt og
setti honum jafnhliða stól-
pipu svo rösklega, að stól-
pípulúturinn gekk fram af
vitum sjúklingsins. Eftir
þessa meðferð var maðurinn
meðvitundarlaus daglangt
og hafði ekki eðlilegar hægð-
ir upp frá því.
Um veturinn var Ara vit,j-
að. Var maðurinn þá svo
langt leiddur, að hann fékk
vart mælt, en kona hans
lýsti aðförum Gríms við
lækninguna. Játti sjúkling-
urinn því, að satt væri frá.
skýrt. Litlu síðar dó hann,
og virðist Ara ekki grun-
laust um, að honum hafi
verið hallmælt fyrir það, að
maðurinn skyldi deyja í
höndum hans, en Grímur
uppskórið aukna tiltrú al-
mennings.
VI.
Jón Sveinsson landlæknir •
sendi’þéssar kærur áfram til
■ stiftamtmanns, -sem leitaði
umsagnar Stefáns amtmanns
Þórárinssonar. Af svari amt-
manns má ráða, að hann var
hlynntur. þeim báðum, Lynge -
Franth. á 3. síðu.
Það má með sanni segja,
að sjaldan hefur verið eins
dökkt í álinn og nú, að því
er varðar sjávarútveginn,
enda eru útgerðarmenn ekki
bjartir á brún. Enn eru ekki
allir útvegsmenn búnir að
gera upp að fullu aflahluti
sjómanna sinna frá sumrinu,
og það kemur ekki af mann-
vonzku þeirra, sem gera út
skipin, heldur hreinlega af
getuleysi, alvarlegra getu-
leysi heldur en nokkru sinni
fyrr. Það er svo sem ekki ný
bóla, að útgerðarmenn séu
,,blankir“ í landi voru, en nú
mun ástandið hvað alvarleg-
así.
Margir vilja kenna um
aflaleysi á síðustu vertíð og
verðfalli á fiskimjöli, og svo
aftur aflaleysi r sumar á
síldveiðunum, en það er ekki
hin beina orsök, þar eð marg-
ir þeir sem fengu yfir 800
tonna meðalafla, gátu ekki
náð endum saman, þegar
upp var staðið í vertíðarlok-
in. Hið sama er að segja um
sumarsíldveiðarnar, afla-
hæstu skipin geta ekki greitt
að fullu reikninga sína, hvað
þá vátryggingariðgjöld eða
afborgun af láni Fiskveiða-
sjóðs, sem fellur hjá flest-
um 1. nóv. Yfirleitt má ekki
reikna með að vertíðarafli
verði nokkru sinni betri en
hann var á s.l. vertíð.
Vandamál útvegsins verða
því ekki eingöngu kennd við
aflatregðu og verðfall á er-
lendum markaði, heldur til
þess grundvallar, sem hann
er rekinn á, þótt það megi
einkennilegt heita eftir svo
róttækar aðgerðir, sem voru
gerðar í febrúar s.l. Sann-
leikurinn er sá, að þeir menn,
sem um þessi mál fjölluðu,
höfðu alls ekki skilning á
þörfum útvegsins. Síðan
voru samtök útvegsmanna
sniðgengin, þar til um sein-
an, en fengnir þrír menn
til ráðuneytis, valdir eftir
pólitískum lit, í stað þess að
fá menn, sem þekktu inn á
•útgerðarmál. Eftir að L.Í.Ú.
hafði fengið uppkastið að
„viðreisninni“, sáu forkólfar
þess strax marga og augljósa
galla, en of seint, frumvarp-
ið varð að hespa í gegn, enda
vertíð þegar byrjuð. Hins
vegar klöppuðu siiálfstæðis-
mennirnir i ríkisstjórn
flokksbræðrum • sínum í
stjórn L.Í.Ú. á öxlina og
sögðu, að þetta yrði allt lag-
að, þegar meira jafnvægi
væri komið á, en þetta jafn-
vægi hefur aldrei fengizt,
vegna þess að reiknings-
skekkjan var of stór. Mis-
reiknunin liggur í því að
hækkanir á öllum tilkostn-
aði og þjónustu, sem útveg-
urmn verður að kaupa, urðu
miklu meiri en gert vár ráð
fyrir.
"- Nú má segja að.í sjávarút-
veginum ríki neyðarástand,
en-forystumehn í Lahdssam-
tf bandi íslehzkra útvegsmanna
sitji uppi algjörlega ráða-
lausir, því að það er ekki
auðvelt að deila á sína eig-
in stjórn. Aðgerðir L.Í.Ú.
hafa verið að fá ríkisstjórn.
til að greiða vátryggingarið-
gjöldin fyrir yfirstandandi.
ár, að fá Hlutatryggingai'sjóð
til að greiða út nú þegar;
vegna síldveiðanna, að veití:
verði lán út á síldarnætur til
lengri tíma, t. d. 3—5 ár.
Hins vegar hefur sjávarút-
vegsmálaráðherra algjörlegss
neitað hingað til að greiða.
vátryggingariðgjöldin;' þar
sem með því væri brotinn.
kjarni viðreisnarlaganna, að>
útvegurinn eigi að standa á;
eigin fótum. Til þess að>
Hlutatryggingars/jóður fáisti
til að greiða út vegna síld-
veiðanna, þarf að breyta lög-
um sjóðsins. Allar tölur í
reglum sjóðsins eru allt ’of!
lágar vegna margra gengis-
fellinga. Bankarnir þykjast!
skilja að útgerðarmenn;
þurfi lán út á nætur sínar,
en svarið er einfalt, svo mik-
ið fé sem til þarf, hafa við-
skiptabankarnir ekki undir*
höndum. Sá „kvóti“ sem
seðlabankinn skammtar við-
skiptabönkunum er löngu.
uppurinn, en „yfirdráttinn***
verður að greiða með 16%
vöxtum til Seðlabankans..
Þetta er regla sem Alþjóða-
bankinn setti í sambandi við*
stóra lánið, sem tekið var eft->
ir síðustu áramót, um leið og;
„viðreisnin" var sett á Ir.gg-
irnar. :
Þó að þessi þrjú atriði
yrðu leyst, sem minnzt er á.
hér á undan, er það aðeins
til að leysa sárustu neyðina.
Allan kostnað við yfirdrættii
og aukin lán getur útgerðin.
ekki borið til lengdar. Það>
er rekstrargrundvöllurinn,
sem verður að bæta, en sann—
leikurinn er sá að það vant-
ar meira á nú að grundvöll—
ur sé fyrir útgerð, heldur er>.
á síðustu vertíð.
Nú þurfa forvígismenni
L.Í.Ú. að leggja niður inn-
flutnings-,,bissnessinn“ át
vegum samtakanna um.
stund, og fá sína beztu menn,
án tillits til í hvaða flokki.
þeir standa, eða jafnvel þ6
þeir væru ópólitískir, til að*'
leggja á ráðin og gera til-
lögur til bóta.
Mál sjávarútvegsins er mál
allrar þjóðarinnar, svo að!
þau mál verður að leysa át
farsælan hátt. Greiðsluvand-
ræði útvegsins eru keðju-
verkandi, ekki einungis fyr-
ir sjómennina, sem ekki fú
hluti sína greidda, heldur
fyrir . allt annað vinnandi-
fólk í þjóðfélaginu. Enda
höfum við þegar fengi6'
smjörþefinn, þvi að fjöld*
fyrirtækja er í hættulegunx
grejðsluvandræðum, sem át
einn eða / anhan hátt
rekja til vandkvæða sjávar-
útveg$ips. . ......
Karl úf veri. 5
Frjála þjóí — Laugardaginn 29éoktób«jr W60