Frjáls þjóð - 17.12.1960, Blaðsíða 3

Fremur málaflutningsmaður en sagnritari.
Á árunum 1950 og 1952 kom út mikið rit á veg-
um Iðunnarútgáfunnar, alls 985 blaðsíður, og heitir
„Úr fylgsnum fyrri aldar“. Séra Jón Guðnason gaf
rit þetta út með sinni alkunnu kostgæfni og vand-
virkni. „Úr fylgsnum fyrri aldar“ er rituð af séra
Friðrik Eggerz og er ævisaga hans, foður hans, séra
Eggerts Jónssonar á Ballará, og forföður, Bjarna
Péturssonar á Skarði. í þessu riti kennir mjög hins
sérkennilega og persónulega stíls séra Friðriks. En
þótt rit þetta sé jafnstórt og fyrr er getið, er varð-
veitt mjög mikið af heimildum í frumgögnum, er
varpa öðru og skýrara ljósi á ýmsa þætti í sagna-
xiti séra Friðriks. Hann ritar sögu þeirra feðga
sem málaflutningsmaður, en ekki sem efnistrúr
sagnaritari og fer höndum um heimildir með hlið-
sjón af því. '
Ætlan-mín með frásögn þeirri, sem hér fer á eftir,
er að skýra einn þátt í lífi séra Friðriks Eggerz
*• ■ 4 4<1*.. -. • C« •• x-
;*.í.-.’íi•*l íí'.'í ir ' v/íf.:: n >íí v< ;* • ö?
Lúövik Kristjánsson:
Heimasæturnar
í Akureyjum
Frásögn af séra Friörik Eggerz og biðlum dætra hans
byggðan á heimildum, sem til eru í frumgögnum.
Þær eru skýrar og afdráttarlausar og rekja sig
svo sjálfar, að ekki gerist þörf að setja utap um
þær þykka málrófshesju. Mér þótti eðlilegast að
færa stafsetningu til nútímaháttar. Styttingar all-
ar óg skammstafanir eru leystar upp án þess að
greint sé og latína er íslenzkuð í svigum. Heim-
ildanna er að leita i Lbs. 241 fol., Lbs. 255a fol.
og Lbs. 256a, fol. Á örfáum stöðum er vitnað til
ævisögu séra Friðriks og verður það auðséð öllum,
þótt ekki sé sérstaklega getið hverju sinni.
Engin stúlka er sym hans hentugn —— —
Jón Pétursson hóf bréfaskriftir við séra Friðrik
Eggerz 1847, en kunnugir hafa þeir verið orðnir áð-
ur og er sennilegt, að með þeim hafi fyrst tekizt
persónuleg kynni, þá er Jón var sýslumaður
Strandamanna og var til heimilis að Prestsbakka
hjá séra Búa Jónssyni, en milli Prestsbakkaheim-
iiisins og Akureyjarheimilisins lágu gagnvegir. Jón
varð 2. yfirdómari í landsyfirréttinum sumarið
1850 og settist þá að í Reykjavík. Kona Jóns var
Jóhanná, dóttir Boga Benediktssonar bónda og
fræðimanns á Staðarfelli. — Þann 9. ágúst 1852
ritar Jón séra Friðrik, er þá var bóndi í Akureyj-
um og embættislaus, langt bréf, og hefur þá meðal
annars þetta að segja:
,, ... Það er víst um það, að án efa held ég að
bezta lífið sé að vera efnagóður og vel menntaður
bóndi, bæði sem þér nú eruð og eins og tengda-
faðir minn sálaði var, og ef ég ætti dætur þá vildi
ég helzt gefa slíkum mönnum dætur mínar. — Ég
veit ekki, hvort þér þekkið Jón Thorarensen i Víði-
dalstungu. Hann er stúdent og á Víðidalstungu-
eignirnai' allar. Hann á tvö börn, eina dóttur, sem
er gift séra Jóni Sigurðssyni á Breiðabólsstað í
Vesturhópi og einn son, sem heitir Páll Vídalín og
sem er stúdent eins og faðirinn. Jón hefur ætlað
sér að láta hann sigla til að studera jur., en tímdi
ekki að sjá af honum, þegar til kom, með því að
það er vilji hans, að hann setjist að á Víðidalstung-
unni eftir sig. Páll fær bezta orð, og þáð er víst um
það, að ef hann líkist föður sínum, þá verður það
duglegur maður, með því hann hefur og séð nóg
forstand hjá honum og foreldrum sínum fyrir sér.
Hvað ætluð þér munduð nú segja, ef Páll færi
á leit við einhverja dóttur yðar? En það ætti þá
að vera sú, sem hvað helzt væri gefin fyrir bú-
skap, ef þau gætu fellt sig hvort við annað, þegar
þau sæjust. Það er annars of djarft fyrir mig að
vera að spyrja yður að þessu, en bæði hafið þér
sýnt mér slíkan velvilpa, að ég vona, að þér ekki
misvirðið þetta við mig, eins og þeir feðgar og ekki'
hafa misvirt við mig, þó ég hafi stungið upp á
þessu við þá. Ég hefi Jóni Thorarensen mjog margt
gott upp að unna. Ég veit að sönnu, að hann er
ekki í þröng með að útvega syni sínum gott kvon-
fang, en ég' álít nú samt enga stúlku syni hans
hentugri en einhverja dóttur yðar, eins og ég og
hefi hugsað, að skaplyndi yðar væri svo, að þér eins
vel vilduð dætrum yðar vel menntaða ríka bænd-
ur sem embættismenn fátæka, er ekkert hafa við
að styðjast nema laun sín. Hvort það væri nú gagn-
stætt vilja yðar að gefa Páli einhverja dætra yðar,
er hann vildi helzt fara á leit við og sem ekki væri
fjarlæg að taka honum, ætla ég að biðja yður lofa
mér að vita með fyrstu vissri ferð, sem þér fáið.“
„Þér spyrjið mig um dætur mínar-----------
Þessu bréfi Jóns svarar Friðrik Eggerz hálfum
mánuði síðar, eða 28. ógúst 1852 og þá á þessa leið:
„Nú kem ég að seinasta atriðinu í bréfi yðar og
dreg í milli —.
Þér álítið bezta lífið í landi okkar að vera efna-
góður og vel menntaður bóndi — af lítilli reynslu
er ég yður samþykkur í því. Ævi fátækra presta
hefir oftar orðið langvesæl þreytu- og ámælisfull.
— Um hærri stöndin tala ég minna. Bóndastandið
verður ábyrgðarminna og rólegast, en til þess að
geta átt jafn- eða góð keypi eða svo vel fari, hvort
sem er við það stand eða önnur, útheimtist, að
maðurinn, sem við er keypt sé vænn, heilsugóður,
vel kynjaður, hafi gáfur, góð efni og dugnað. Áð-
ur taldist ættgöfgi og rdkidæmi stuðlar þeir, sem
héldu ætt manna saman. Nú sýnist þar á móti, að
það séu einasta gáfur og meðhald, sem geti komið
mönnum upp, enda af mesta óhræsis fólki — já, ég
tryði því, að tíðinni vinnist jafnvel að troða biskup
út af Axlar-Birni og Sveini skotta. Nú, þó svo
falli, verður oftast hætt við að rætist málshátturinn:
„Kippir hverjum í kyn sitt“. Ég veit dæmi til. að
álitlegustu menn og stúlkur hafa aðhyllzt þenna
skaðlega socialismum að taka eitthvað, sem væri
hendi næst, þegar þörfin kallaði, og binda forlög sín
við það. En betra er að fylgja dæmi hans í mörgu
öðru.
Af þessu sjáið þér, að mikið er ég fastur við
gömlu trúna. Þó viðurkenni ég, að vænn og vel
menntaður maður af góðri ætt, þó hann sé biáfá-
tækur, er tíu sinnum betri en sterkefnaður maður af1!
óknytta- eða illu fólki. Að vera vænn maður, vef
menntaður og vel kynjaður er bezta auðlegð í bráð
og lengd, sem engar jarðir og engir peningar geta
jafnast við. Ég verð nú að víkja frá þessu.
Þér spyajið mig um dætur rnínar og skylt væri,
að ég reyndi að segja yður satt um þær, þó mér
sé skylt málið. — Þær eru 3. Þá elztu, Sigþrúði,
hafið þér séð. Ailar hafa þær verið okkur auðveld-
ar, eru heilsugóðar það frekast ég veit — ekki ald-
ar ,upp viðtimóð — viðurkennum hann ekki. En þar
á móti held ég, íað þær standi ekki að baki annarra,
hvað dugnað við SVeitabúskap snerfir, ög óvart
kemur mér, ef mér væri sagt, að þær væru ósið-
aðar í orðum eða illa innrættar.
Sú elzta vill ekki giftast að svo komnu, og ég
held ekki eiga nema embættismann, og hefur hún
þó neitað presti og sýslumönnum. Svona eru hugir
unglinganna. — Önnur heitir Guðrún eftir móður
minni sálugu. Hún er hvað duglegust til búskapav.
— Sú þriðja er Elinborg, óráðinn unglingur. Guðrún
hefði átt kost á að giftast presti eða ríkum bónda-
manni. En sitthvað hefur okkur þótt að því og ekki
gefið þess kost.
Þér hafið heyrt nefndan gullsmið Rögnvald.
Hann er sömu ættar og ég, vel efnaður innan stokks.
Á að mestu leyti Innri-Fagradal, 40 hundraða væna
jörð, og Hrúteyjar, 12 hundraða, allvænar eyjar.
Hann er talinn vænn maður og okkur kunnugur,
þar hann er á næsta bæ. Hann hefur oft farið fram
á að fá Guðrúnar, en hún ekki viljað taka honum.
— Ég læt mér líka hægt um það, því flest skyldfólk
mitt hér, að undanteknum hjónunum á Ballará,
hefur reynzt mér svo þungt í skauti og öfundsríkt,
að annars staðar vildi ég heldur að börn mín og
efni, ef nokkur væru, lentu en hjá því. — Þetta eru
nú náttúrlegar fylgjur af því, þegar margt af skyld-
fólki býr hvað innanum annað.
Nú hefi ég óbundið og með einlægni skrifað yð-
ur um þetta, og sjáið þér af kringumstæðunum, að
ekki getur verið spursmálið nema um Guðrúnu.
Af því ég hefi alltíð reynt dyggð yðar og hrein-
skilni mér til handa, og trúi yður, að ekki munduð
segja manninn vænan heldur þegja um það, ef öðru
vísi væri. En ég að öðru leyti þekki nokkuð ætt
hans á báðar hliðar — þá viljum við hjónin taka
vel undir þetta,' ef að Guðrúnu og honum sýnist
vel hverju um annað þá þau sæjust. En af því að
aðrir, sem ég hefi nú látið yður ráða í, vilja eiga
, lík erindi hingað, þó þau séu öldungis þýðingarlaus
til þessa, þá væri manninum betra, ef þetta væri
alvara, að koma hið fyrsta í lraust, áður ísar korna á
sjóinn, og geta þau þá séð hvort annað, og eftir
kringumstæðum yrði þá fremur um það talað.
Bezt mundi honum þá að gjöra það yfirbragð á
ferðinni, að hann ætli vestur í Flatey og fá þangað
flutning héðan, og haga ferðinni svo, að hann fari
um á Prestsbakka og Kollsá, máske, að Guðmundur
Einarsson, sem er vel kunnugur veginum, slæist þá
í ferðina. Vegurinn liggur að Innri-Fagradal, þar
væri að biðja um flutninginn, því Rögnvaldurj er
formaður góður, kunnugur til eyjanna og ólatur.
Ef að sami vrði nú hugur mannsins, þá hingað
kæmi, vænti ég eftir, að hann hefði meðferðis bréf
frá föður sínum þessu viðvikjandi, og eins og ég
hefi nú viljað vera góðviljaður og hreinskilinn í
þessu, svo vona ég líka hins sama og treysti yð-
ur í þessu, sem þekkið fólkið. En eg er þvi öld-
ungis ókunnugur — á því ríður okkur á allar hlið-
ar., — Með elsku og virðingu vil ég alltíð mega
teljast yðar hreinskilinn vinur.
Eggerz.“
Árni prestur kemur til sögu. :
Sýslumenn þeir, sem Friðrik Eggerz segir að leií-
að hafi kvonfangs í Akureyjum og fengið synjun,
voru Brynjólíur Svenzon og Jón Thoroddsen, en
þeir voru báðir sýslumenn Barðstrendinga. Þeir
koma ekki framar við þessa frásögn. Presturinn,
sem Friðrik minnist á, er séra Árni Böðvarsson, sem
þá hafði Nesþing og bjó á Sveinsstöðum utan
Framh. á 5. siðu.
Frjáls þjóð - Laugardaginn 17. desember 1960
3