Frjáls þjóð - 28.01.1961, Síða 4

frjáls þjóö
XJtgeíanái:^Þjoövaniq}:ílokkur Istyids. w ,, "»
Ritstjóri: yiagnús'.>Bjarnfre6sson, ábui.
*, V Framkvæmdastjóri: Rristmáhn Eiösson.
Afgreiðsla: Laugavegi 31. — Sími 19985. — Pósthólf 1419.
Áskriftargj. kr. 12,00 á mán. Árg. kr. 144,00, í lausas. kr. 4,00.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Kaupdeilur og fiskverð
A llar horfur eru á ,að kaup- og kjaradeilur setji veru-
■^*- legan svip á það ár, sem nú er nýbyrjað. Gæti það haft
ófyrirsjáanlegar afleiðingar fýrir hag þjóðarheildarinnar
ef langvinn verkföll eða verkbönn næðu að lama athafna-
lífið á hávertiðinni. Verður því að gera þá kröfu til aðila,
að þeir leiti allra tiltækra úrræða til að koma í veg fyrir
slíkan voða sem illvígt stéttastríð hlyti að hafa í för með
sér. Mitt blandast að vísu engum sanngjörnum manni hug-
ur um, að kaup verkamanna og margra annarra launþega
er nú svo lágt orðið, miðað við hið háa verðlag í landinu,
að ekki verður af því lifað mannsæmandi lífi. Þeir einir,
sem notið hafa verulegrar eftir- eða aukavinnu, hafa getað
bjargazt nokkurn veginn, en jafnskjótt og úr henni dregur,
gerast afkomuskilyrðin með öllu óviðunandi.
TAeilur sjómanna og útgerðarmanna um skiptingu aflans
á bátaflotanum virðast nú að nokkru leystar, þótt
ekki gildi það enn sem komið er nema sums staðar á land-
inu. Hafa sjómenn fengið kjör sín allverulega bætt. Má bú-
ast við að verkalýðsfélög, sem nú hafa sagt upp samning-
um og mörg boðað vinnustöðvun ef samkomulag næst ekki,
vitni til kjarabóta sjómanna og telji óhjákvæmilegt, að
verkafólk í landi hljóti svipaða leiðréttingu sinna mála. En
þá vaknar óhjákvæmilega sú spurning, hvernig útvegur-
inn sé undir það búinn að taka á sig auknar byrðar til sjóðs
og Iands. Verður tæplega sagt að þar sé til gildra sjóða
að grípa, verði ekki gerðar sérstakar ráðstafanir í því sam-
bandi. Mun þá margur spyrja: Hverjar eru þær ráðstafanir,
sem þar koma helzt til greina?
TTér í blaðinu hafa hvað eftir annað verið birtar harðar
og rökstuddar ádeilur á fiskeinokunarhringana, sem
fengið hafa að leika lausum hala og skammta sjómönnum
og útvegsmönnum fiskverð, sem er svo lágt að undrun
sætir. Margsinnis hefur verið bent á þá staðreynd, að verð
það.- sem norskir aðilar greiða fyrir fisk, er miklu hærra
en það sem íslenzkir fiskútflytjendur þykjast geta borgað.
Munar hér svo gífurlegum upphæðum, að furðulegt má
heita. Mismunurinn er svo mikill, að væri um sama fisk-
verð að ræða í báðum löndunum gæti íslenzkur sjávarút-
vegur mætt öllum sanngcörnum kaupkröfum og staðið þó
á traustari rekstrargrundvelli eftir en áður.
Oíðustu fréttir frá Noregi eru þær, að fiskverð fari þar
^ enn heldur hækkandi. Hér virðist aftur á móti allt
eiga að sitja i hinu sama fari. Útvegsmenn telja sig að-
þrengda og leitast við að færa að því margvísleg rök að
reksturinn megi sízt við auknum útgjöldum. Sjómanna-
samtökin knýja fram allverulegar kjarabætur. Verkalýðs-
samtökin leggja fram ótvíræðar sannanir fyrir því, að kaup-
gjald alþýðustéttanna sé svo lágt miðað við verðlag, að
ekki verði af því lifað. Verkföll standa fyrir dyrum, Af-
leiðingarnar fyrir þjóðarheildina geta orðið geigvænlegar.
Þrátt fyrir þetta verður ekki séð að stjórnarvöld ætli að
hreyfa hönd eða fót til að rannsaka framferði Sölumið-
stöðvar hraðfrystihúsanna og annarra fiskeinokunarhringa,
svo að í ljós komi hvernig stendur á hinum gífurlega mun
á íslenzku og norsku fiskverði.
Ologlegur gjaldeyrir
T fyrravetur var frá þvi skýrt, að einn kunnasti og valda-
-*• mesti hagfræðingur landsins hefði talið öll rök hníga
að því, að ólöglegar bankainnstæður íslenzkra aðila er-
lendis næmu á annað þúsund milljónum króna. FRJÁLS
ÞJOÐ hefur oftar en einu sinni krafizt þess, að stjórnar-
völd fyrirskipi gagngera rannsókn málsins og geri síðan
fullnægjandi ráðstafanir til að rikið öðlist umráð þessa
mikla gjaldeyris.
Nú er svo ástatt, að harðvítugar kaupdeilur eru yfir-
vofandi. Talið er, að helzta framlag ríkisstjórnarinnar til
„lausnar“ þeim sé að hafa í hótunum við atvinnurekendur
ef þeir dirfist að ljá máls á samningum um bætt kjör verka-
manna. Nú ber almenningi í landinu að taka hiklaust und-
ir þá kröfu, að allra tiltækilegra ráða sé leitað til að koma
í veg fyrir langvinna framleiðslustöðvun og harðvítugt
stéttastríð. Tvenns konar ráðstafanir myndu í því efni vera
mikilvirkari en nokkrar aðrar. Afnám útflutningseinokun-
ar fiskafurða og hagnýting ólöglegra gjaldeyrisinnstæðna
íslenzkra fyrirtækja og einstaklinga erlendis.
I.
árus Lárusson frá Holta-
staðakoti í Langadal
mun hafa verið yngstur
systkina sinna. Hann var
sonur Lárusar bónda Er-
lendssonar og konu hans Sig-
ríðar, dóttur Bólu-Hjálmars
skálds. Mörg voru þau systk-
in og flest mikilhæf, þar á
meðal Pálmi, sem ungur
maður fór til Vesturheims,
hinn merkasti maður, á lífi
til næsta skamms tíma. Ingi-
björg húsfreyja, síðast á
Blönduósi, fjölhæf gáfukona
og rithöfundur, og Jón Lár-
usson, landskunnur söng-
maður og kvæðamaður, sem
ég hef heyrt að hafi verið
bóndi í Hlíð á Vatnsnesi.
Hann var vel hagmæltur,
sem vitni ber lítill ritlingur
eftir hann, sem hefur að
geyma m. a. 200 örnefnavís-
ur er hann orti. Þykir mér
rétt að minnast þessa, því að
Jón Aðalsteinn Jónsson var
með vangaveltur í útvarpi
um part úr einni vísunni og
heppnaðist að fá mynd af
henni einhvers staðar austur
á fjörðum. Þar með taldi
hann víst að vísan væri aust-
firzk. Ritling Jóns sá ég fyr-
ir mörgum áratugum. Hann
var prentaður í prentverki
Odds Björnssonar á Akur-
eyri, og mun hafa verið 16
bls. í átta blaða broti. Mun
það litla kver því hafa við-
ast átt skamman aldur. Ótal-
inn er enn Hjálmar mynd-
listarmaður, albróðir þessara
systkina, sem líka hafði ver-
ið skáldmæltur vel. Öll munu
þessi systkin nú látin, nema
ef vera skyldi Pálmi.
Þá vil ég hverfa aftur og
minnast Lárusar bróður
þeirra, sem var hinn eini er
ég sá af systkinum þessum.
En hann var talinn þeirra
minnstur fyrir sér að öllu
atgervi. Svo var sagt, að Lár-
us hefði ungur verið efnileg-
ur, en fengið heilabólgu og
orðið upp úr því andlega
vankaður, eða vantað í
hann, eins og komizt var að
orði. —
Lárus hafðist við um tíma
í Lýtingsstaðahreppi í Skaga-
firði. Var þar á ýmsum basj-
um sem þarfakarl við ýmis
stöi'f, einkum þau sem erf-
ið voru, svo sem útstungu
taðs, torfristu og síðast en
ekki sízt akstur skarns á
hóla í htjólbörum. Þetta voru
hans venjulegu verk með
öðrum verkum, t. d. vatns-
burði, því að þá voru vatns-
leiðslur í bæi óvíða, hv’að þá
í gripahús. Hygg ég að Lár-
us hafi verið þybbinn og öt-
ull við verk, þó að. aldrei sæi
ég hann við vinnu. Hann
kom stöku sinnum á heimili
mitt um þessar mundir,
stundum með Guðjóni frá
Sölvanesi, sem þá var laus-
ingi og slóst í för með Lárusi.
Minnist ég hans síðar betur.
Báðir höfðu þeir gaman af
söng og kveðskap og spöruðu
ekki rgddfærin. Lárus var
raddsterkur en víst ekki
mjög lagviss og mun Guðjón
hafa háft þar yfirburði. Þeir
munu hafa verið á likum
aldri og höfðu báðir sameig-
inlegt að vera heldur oln-
bogabörn þjóðfélagsins og
utanveltu í lífinu. Hneigðust
þeir því hver að öðrum inn-
an vissra marka. Báðir áttu
þeir að sjálfsögðu sín hugðar-
mál, sem þeir duldu að .öll-
um (jafnaði. Báðir höfðu þeir
jafnan verið konum óháðir
og þá farnir að eldast. En
Jóh. ðrrt Jónsson:
þess minnist ég þegar imprað
var á kvenfólki við Lárus,
að hann lét þau orð falla, að
náttúru til kvenna hefði
hann fyrst kennt, er hann
var 50 ára.
Lárus var lágur vexti,
heldur hálsstuttur, beinn í
baki, en hokinn í lendum og
sýndist því leggjastyttri en
ella. Hann var þétthærður
og siétthærður. Hárið svart.
Alskegg jarpt og. ræktarlegt,
en stutt. Hann hafði fi’ekar
lágt enni og bjartan hörunds-
lit. Augun dökkgrá, föst og
harðleg. Mátti heita vel far-
inn í andliti. Skýrmæltur og
snöggur í tali. Dálítið íbygg-
inn og drjúgur með sjálfan
sig. Var þó enginn málskrafs-
maður að mér fannst. Löng-
um alvörugefinn, svo ekki
minnist ég þess, að ég sæi
honum stökkva bros. Þrátt
fyrir það má vel vera að
hann hafi stundum brugðið
á glens í gárungahópi. Hann
dáði Hjálmar afa sinn og
taldi sig líkan honum i kveð-
skap. Ég hafði heyrt að Lár-
us væri leirskáld nokkurt og
hefði lagt fyrir sið þá grein
kveðskapar, sem nú þykir fín
og kallast atomljóð, en í þá
daga var jafnað við aumasta
rugl eða leirburð. En þegar
ég kynntist Lárusi vildi hann
ekkert tala um þá fram-
leiðslu sína, enda ól ég lítt
á því við hann. Þó kom á
gang ein slik ,,vísa“, sem
Lárus átti að hafa ort um
þessar mundir; hún er svona:
Guðjón fór í biðilstúr
til stúlkunnar í Móum.
Allir ui;ðu hissa,
sem nærstaddir voru.
. Má vera, að fleira slíkt
haíi verið eignað honum, en
þá er ég buinn að gleyma
því.
Um þesssr mundir var
annað, sem Lárus hafði á-
huga á. Það var að láta
menn yrkja um sjálfan sig.
Urðu margir til þess að gefa
honum vísu eða vísur, jafn-
vel sumir sem áður voru lítt
eða ekki kunnir að hag-
mælsku. Lárus átti vasabók,
sem hann lét menn ' skrifa
‘vísurnar í, og man ég ekki
betur en hún væri orðin út-
skrifuð. Bókina bar hann í
brjóstvasa sínum. Flest
munu þetta hafa verið lofyís-
ur um Lárus, meira og minna
kryddaðar með tvíræðum
glósum. Ég Ieit litið eitt í
bókina, en lærði aðeins eina
vísu, sem var eftir Stefán
bónda á Efra-Koti. Lárus
átti hund, sem hann kallaði
Neró og fylgdi honum trú-
lega. Því isagði Stefán:
Höfundur þessarar frásagnar,
á Steðja á Þelamörk, andaðist síði
kunnur fróðleiksmaður, gaf m
„Sagnablöð hin nýju“. — Jóh. Öi
tnikið safn óprentaðra sagnaþátta
Neró, Lalli og Ijóðafjöld
labba um Skagafjörðinn.
Svona líður ár og öld,
eldast skötubörðin.
'T'inu sinni að vetri til kom
Lárus framan úr Vest-
urdal og ætlaði út i Tungu-
sveit. — Þegar hann kom að
Dalkoti utan við Goðdali var
veður í uppgöngu og stórhríð
í aðsigi. Lárus hitti þarna
Halldór Jónsson, fjármann
frá Goðdölum er var við
gegningar á beitarhúsunum
og kom að máli við hann að
fylgja sér út að Tunguhálsi,
sem er alllöng leið. Halldór
þóttist hafa ærið að starfa og
neitaði bón hans eindregið.
Skildu þeir síðan og fór Lár-
us leiö sína i hálfgerðu fússi.
Litlu síðar gerði sortakafald
og fór Lárus bráðum villur
vegar, enda var hann þarna
lítt kunnugur. Samt flæmdist
hann eitthvað áfram lengi,
unz hann staðnæmdist við
kennileiti nokkurt. Man ég
ekki hvort það var tóftabrot
nokkurt, sem hann þekkti þó
ekki, eða steintröll, • sem
stendur í mýrarsundi, ekki
alllangt frá Tunguhálsi. Varð
•nú ráð Lárusar að halda þar
kyrru fyrir um sinn, heldur
en flana kannski í -opinn
dauðann. Þarna hélt hann svo
kyrru íyrir um nóttina og
barði sér sem ákafast öðru
hvoru þegar kuldi sótti: á
hann, enda var þetta á ber-
svæði. Er auðsætt að þetta
var þrekraun ærin í all*
Tvö kuldastra
Frjáls þjóð r~ Laugardaginn 28. janúar löé*