Frjáls þjóð - 28.01.1961, Blaðsíða 5

Karl Or Veri skrifar um
Vandamál útvegsins
geystu hríðarveðri. Undir
morgun slotaði hríðinni og
komst Lárus þá bráðlega til
bæjar og sagði sínar farir
ekki sléttar. En ekkert hafði
hann sakað útilegan. Þótti
hann hafa tekið þessari hrak-
xeisu hið karlmannlegasta.
Nokkru síðar kom hann á
heimili mitt og var hinn
hressasti. Sagði hann okkur
þá frá útilegu sinni, stuttur
i spuna og snöggur, án mála-
lenginga, eins og honum var
lagið. Mér þótti saga hans
þess verð að geymast í höíuð-
dráttum í visum nokkrum,
er ég setti saman síðar. Færði
ég þá efnið nokkuð í stílinn,
t. d. lét söguhetjuna leika
listir í hríðinni, svo sem fara
á handahlaupum og kveða
bardagavísur með raust. Þeg-
ar Lárus kom næst las ég
braginn fyrir hann og gaf
honum hann siðan. Gat ég
Fáein miitn’mgabrot
óh. Örji Jónsson, lengi bóndi
tliðið haust. Hann var Jands-
. út ritin ,,Sagnabli>ð“ og
mun Iiafa látið eftir sig all-
jg þjóðsagna.
þá Varla varizt brosi meðan
%g var að þylja þetta. En
Lárusi stökk aldrei bros með-
an ég lét dæluna ganga. Síð-
an fékk ég honum blaðið og
stakk hann því í vasabók
sína. Ég hef gleymt flestöll-
um vísunum, sem jafngott er.
Svona er ein:
Þrevtti handahlaupin snar
hlyn'ur branda líka«
Var sem fjandinn flygi þar
á fítonsgandi um slétturnar.
"IT'inu sinni spurði ég Lárus
að því, hvort það væri
satt,' sem ég hafði heyrt, að
honum hefði verið skammt-
aður á hlemmi heill hross-
haus — með hári og öllu
saman — á heimili nokkru
þar sem hann átti þá heima.
— Ojá, sagði Lárus, ég
held nú það. — Hvað gerð- ■
irðu svo við hausinn? sagði
ég. — Ég rogaðist með hann
út ó hlað og kastaði honum
frairi af hlaðvarpanum. —
Hundarnir hafa svo etið
hann, sagði ég. Ónei, anzaði
Lárus. Þeir snertu ekki við
honum. — Því ekki? sagði ég.
— Nú, hann var svo úldinn,
anzaði Lárus.
Ég tók litla filmumynd af
Lárusi.og líka aí Guðjóni fé-
lága hans. Þetta var ekki
augnabliksmynd því að vél-
in hafði ekki nægan kraft til
þess. Ekki var ég vel ánægð-
ur rneð hana, en þó var hún
betri en engin. Filman glat-
aðist hjá mér síðar á flæk-
Frjáls þjóð
ingi mínum og einnig ein
mynd sem ég átti eftir henni.
En jafnvel þótt Lárus og
Guðjón hafi fengið sína
myndina hvor, er alveg und-
ir hælinn Jagt að þær sé nú
nokkurs staðar að finna eftir
30—40 ár. Og vissulega gaf
ég þeim sjálfa sig upp mál-
aða, því að ekki mátti það
minna vera fyrir skemmtun-
ina. Ekki man ég eftir að ég
heyrði þess getið að Lárus
ætti skepnu, nema hundinn
Neró, sem áður er minnzt á.
— Um það var óvissa, hvort
Lárus væri læs og skal ekk-
ert um það sagt. En það man
ég að hann bauð í og hreppti
bækur og bæklinga á upp-
boði, þar sem ég var staddur,
og var ein þeirra með gotn-
esku letri. Þykir mér ólík-
legt að hann liafi ekki verið
stautfær, þó að sumir vildu
halda öðru fram. Hann mun
hafa haft dálítil auraráð, því
eitthvað var honum þægt
fyrir stai'f það sem hann
innti af höndum, ýmist í
fatnaði eða peningum, eftir
samkomulagi. Hann var eng-
inn skartsmaður i klæða-
bui'ði, en furðu hreinn og
þokkalegur þegar þess er
gætt að mykju- og skít-
mokstur anna’r var oftast að-
alatvinna hans og hef ég fyr-
ir satt að hann hafi verið
þrifnaðarmaður og efalaust
alinn upp við; þrifnað, nýtni
og spai’semi. Hafi hann notað
tóbak, sem ég man ekki fyr-
ir víst, hefur það vei'ið munn-
tóbak og þá óvenju lítið. Ég
heyrði sagt að Lárus hefði
vei'ið matmaður mikill og
því fengið hrosshausinn, sem
áður er sagt; en ég held
að það hafi verið rangt, því
að ég sá hann nokkrum sinn-
um matast og ætíð án allrar
græðgi og með fyllstu kurt-
eisi og hófsemi.
Lárus hvarf úr Tungu-
sveit yfir í Blönduhlíð og
dvaldist þar siðan til ævi-
loka. Eftir það hvarf hann
mér algerlega að sjón og
heyrn og líka afspuim allri.
Hann varð ekki gamall mað-
ur og mun hafa dáið í Djúpa-
dal.
Um Lái'us var m. a. þetta
kveðið:
Lárus galar Ijóðaski'á
lífs um reynsludaga.
Hann er kalinn kvistur frá
kraftastofni Braga.
II.
Guðjón Jónsson var fædd-
ur um 1878. Hann var
sunnlenzkur í föðurætt, en
skagfirzkur í móðurkyn, al-
inn upp í Sölvanesi og löng-
um við þann bæ kenndur.
Móðir hans var Sæunn
Kristjánsdóttir, en hennar
móðir var Sigriður Bene-
diktsdóttir Pálssonar á
Steinsstöðum, Sveinssonar
prests í Goðdölum, af Stóru-
Brekkuætt. — Faðir Guðjóns
hét Jón, mig minnjr Eiríks-
son, og vai'- frá Moldastöðum
á Seltjarnai'nesi. Var hann
því vitanlega auknefndur
Moldi að þéirra tima sið.
Vafaláust var hann fátækur,
en óheimskur mun hann hafa
verið. Alsystur átti Guðjón
og mun hún hafa alizt upp og
gifzt syðra, eða a. m. k. eign-
azt barn eða böi-n, að því er
hann sagði. — Einhvern tíma
hittust þeir, Jón Moldi og
Sigurður nokkui', sem kall-
aður var hallinkjammi, sá er
Símon Dálaskáld gerir að
kappa rhiklum í Aronsrimu.
Vildi Sigurður þá stríða Jóni
og sagði svo viðstaddir
heyi’ðu: — En hvað moldin
getur rokið hátt í logninu,
piltar! — Eklti stóð á svari
Jóns: — Hallaðu þá til höfð-
inu, lagsi, svo húrt rjúki ekki
framan í þig! — Barst þetta
viða og þótti vel svarað.
Það sem ég heyrði fyrst frá
Guðjóni Jónssyni sagt, var,
að þegar hann var innan við
fenningu gekk hann ásamt
öðrum böi’num sóknarinnar
til spurninga að Goðdölum.
Það mun hafa verið í tíð sr.
Zophoníasar Halldórssonar.
Er ekki annars getið en að
Guðjón hafi staðið sig hið
bezta í hvívetna. Einhverju
sinni vildi prestur prófa
reikningsgáfu hans og spurði
hann hvað margar klaufir
væru á Goðdalakúnum sam-
tals; en Guðjón vissi um tölu
kúnna. Guðjón hefur viljað
hafa vaðið fyrir neðan sig og
skoðað málið frá tveim sjón-
armiðum. Því sagði hann: —
Á að telja lagklaufirnar með?
Ekki var getið um svar
prests. En svar Guðjóns eða
öllu heldur varnaglinn sem
hann sló, þótti sniðugur og
var í minnum hafður. Og
vafalaust hefur hann komið
með rétta klaufatölu, því að
hann var um margt vel gef-
inn, en ijafnframt sérkenni-
legur á sumá lund, einkum
þó í útliti.
Guðjón var i hærra meðal-
lagi, en grannur og tenglu-
legur, boginn í baki og axla-
siginn. Andlitið var langt og
mjótt og mjög holdskarpt;
augu grá og nokkuð stór og
mátti kallast bereygður. Nef-
ið var mjög þunnt og nasir
alveg saman klemmdar.
Mátti segja að nefið væri
svipað sem á lunda og vakti
það sérstaka athygli. Hann
var svartur á hár og slétt-
hærður. Stundum hafði hann
aðeins yfirskegg jarpleitt, en
stundum alskegg móalótt og
heldur rytjulegt með köflum.
ó að Guðjón væri býsna
vel viti borinn kom hann
oft skrítilega fyrir. Hann
var barnalegur og mjög trú-
gjarn í aðra röndina, og mun
hafa ætlað öllum gott að
fyrra bragði. Á hinn bóginn
var hann ekki laus við sjálfs-
álit og gat verið rogginn
nokkuð. Var sern hann
reyndi þannig að hrista af
sér vanmátt og umkomuleysi.
Hann var þægðarmaður og
vildi engum miska gera. Eigi
að síður fór hann ekki var-
hluta af glettni surnra gár-
unga í orðum og athöfnum.
í orðum fór hann ekki iiall-
oka, en frekar í átökum, því
að hann var víst varla kven-
sterkur og heldur lintækur.
Samt -seiglaðist hann furðan-
lega við verk, og vitanlega
frekar af vilja en mætti.
Hann vandi sig á að binda
einn t. d. votaband, og skák-
aði þar sumum, sem þóttust
honum meiri verkmenn.
Honum tókst að koma upp þó
Frh. á 6. síðu.
Enn endurtekur það sig,
áð fiskifloti landsmanna þarf
að tefjast vegna þess,
að samningar um kaup og
kjör eru ekki fyrir hendi.
Það er tilfinnanlegt tjón fyr-
ir þjóð, sem á næstum öll út-
flutningsverðmæti sin undir
sijávaraflanum, ef frátafir
verða fyrir deilur um skipt-
ingu aflans milli útgerðar-
manna og sjómanna. Og það
er alvarlegast, hve næst-
um árvissar þessar vinnu-
deilur eru, þó með örfáum
undantekningum.
Sjónarmið útvegsmanna er
að þeir séu ekki færir um að
inna af höndum stærri
hundraðstölu til sjómanna af
aflanum, en sjómenn geta
ekki skilið, hve lítið er gefið
fyrir fiskinn, miðað við það,
sem fréttist af fiskverði
erlendis frá. Og síðasta
raunasaga Haralds Böðvars-
sonar á Akranesi bætir þar
sízt um. Sjómönnum verður
spurn, hvernig getur það ver-
ið að erlendis sé liægt að fá
hærra verð fýrir þriða flokks
vöru á frjálsum markaði,
heldur en hægt er að fá fyrir
fyrsta flokks vöru á veg-
um Sölumiðstöðvar hrað-
frj'stihúsanna. En það kemur
margt til. í fyrsta lagi var
búið að selja svo mikið magn
fyrirfram,- sem ekki hafði
verið hægt að afskipa, að
þegar fiskverðið hækkaði al-
mennt á heimsmarkaðnum,
nutu íslenzkir framleiðendur
þess ekki. í öðru lagi er það
of mikið markmið sölu-
manns SH, að selja mikið
magn í einu lagi, og gefa þá
jaínvel „quantum-rabbat“, í
staðinn fyrir að selja beint til
þeirra, sem við dreifinguna
fást á markaðnum.
Gleypugangur sölumanns
SH er of mikill. Hann vill
selja bæði vestan hafs og
aust'an, sem kannski er von,
þegar 'mikils er að vænta í
aðra hönd fyrir eigin vasa,
þegar mikið er selt, án þess
að tími sé til að plægja mark-
aðinn ofan í kjölinn.
Starfsemi söluhringanna
ailra þarf að endurskoða með
tilliti til þess, að hægt sé að
gefa hærra verð fyrir fiskinn..
T. d. er SH svo dýrt bálvn, að
frystihúsin hafa ekki efni á
að standa undir rekstri þess.
Niðurstaða á slíkri endur-
skoðun yrði vafalaust sú að
gefa útflutningsverzlunina
frjálsa, eins og bezt ætti að
henta lýðræðisþjóðfélagi
voru, enda kemur það mörg-
um spánskt fyrir sjónir að
flokkur núverandi forsætis-
ráðherra skuli vera á móti
slíkri lausn, flokkur, sem
hefur það æðst sinna hug-
sjóna, að frjálst framtak skuli
starfa. á fiijálsum grund-
velli. En því miður ráða
einkahagsmunirnir á kostn-
að hinna vinnandi manna.
Alþýða manna getur ekki
skilið þann sparnað, sem for-
kólfarnir predika, þegar
þeir sjálfir sóa meir í veizlu-
liöld en nokkru sinni. fyrr.
Alls konar snobb er látið'
sitja í fyrirrúmi, á meðan at-
vinnuvegirnir eru greiðslu-
þrota. Ef núverandi ráðherrar
telja það nauðsyn, að alþýða.
manna spari og stilli í hói'
kröfum sínum, verða þeir
sjálfir að hætta að senda bíl-
stjóra sína á 250 þúsund
króna bílum í bakari til að‘
kaupa tvíbökur, eins og sézt
hefur. Sparnaðarviðleitnin.
verður að koma ofan frá.
Raddirnar um að afurða-
sölumálin séu ekki á þeim
grundvelli rekin, sem heilla-
vænlegast sé fyrir þjóðarbú-
ið í heild, eru svo liáværar
orðnar, að ríkisstjórnin get-
ur ekki lengur þverskallazt:
við að endurskipuleggjá
þau, ef ske kynni, að þar-
væri sú meinsemd, sem burtiu
þyrfti að skera. Dæmin umt
mistök einokunarhringanna,.
sem kostað hafa landsmenn £
heild milljónir króna, eru svo-
mýmörg, sem og koma m. a.
fram í of lágu fiskverði tilí
útgerðarmanna og sjómanna..
Má rétt nefna sem dæmii
sölu á 00 þúsund tunnuiru
af saltsíld til Rússlands, semi
seld var fyrirfram f vor fyr-
ir fast verð. Svo þegar síld-
arverð liækkaði í sumar á
heimsmarkaði, urðu fram-
leiðendur að láta sér lynda að*
afhenda framleiðslu sína á
sama verði og fyrr, þegar
allar aðrar þjóðir gátu hækk-
að vei'ð á framleiðslu sinni-
m. a. Norðnicnn, og er það m,.;
a. skýringin á hinu vniklut
hærra síldarvei'ði hjá N«rð-
mönnum, sem menn voru að*
furða sig á sl. sumar. Þetta.
eru verk Síldarútvegsnefnd-
ar.
Sams konár mistök gerðú
herra Jón Gunnarsson fyrir
hönd SH í Þýzkalandi varð-
andi sölu á freðsíld, en þessi
er ekki að vænta, að hann
biðjist afsökunar, bví hann
trúir þvf jafnvel sjálfur, að
það geti enginn selt fisk nemm
hann.
Hvernig vilja t. tl. SÍF-
menn útsltýra þá staðreynd,.
að þeir seldu á sl. ári stóran
hluta af fiskframleiðslu sinni
á lægra verði til Portúgal,.
heldur en hægt var að fá á
Italíu, fyrir að minnsta kostú "
liluta framleiðslunnar. ^
Eða hvað á það að þýða hjá
Samlagi skreiðarframleið-
enda að gefa stórfelldan af-
slátt á’ Nígeríumarkaðinum
að ástæðulausu, að bví er
bezt verður séð? Eru það>
kamyski ekki réttir aðilar..
sem gátu keypt skreiðina á
fullu verði?
Vinnufriði verður ekki
haldið við sjómenn, fyrr en.
sýnt er að þeir beri sann-
gjarnan hluta aflaverðmæt-
isins frá borði. Þjóðin hefur
ekki efni á að borga skaða-
bætur fyrir handvömm, né
að hljóta -of lágt verð fyrir
þekkingarleysi, eða fyrir þaé'
- að hinir innlendu milliliðir
séu of gráðugir fyrir eiginni
vasa.
I-
- Laug'ardaginn 28. janúar 1961