Þjóðvakablaðið - 09.06.1995, Page 2

ÞJÓÐVAKI
2
ÞJÓÐVAKI
rödd fólksins
1. árgangur • 11. tölublað • 9. júní 1995
Sími ritstjórnar 552 81 00 • Aðalstræti 9 • Fax 562 7060
Útgáfustj.: Marías Sveinsson, Jonas Ástráðsson
Umsjón: Einar Örn Stefánsson • Ábm.: Katrín Theódórsdóttir
Hönnun og umbrot: Leturval • Prentun: ísafoldarprentsmiðja • Upplag: 10 þúsund elntök
Samtrygging
sérhagsmuna
Ríkisstjórnin leggur til að stofnaður verði sjóður í vörslu
Byggðastofnunar, sem úthluta á veiðiheimildum. Þannig er
pólitískt kjörinni stjórn, sem m.a. er skipuð alþingismönnum
með Egil Jónsson í broddi fylkingar, falið úthlutunarvaldið á
þessum veiðiheimildum, enda eru gárungar farnir að nefna
sjóðinn Seljavallasjóðinn. Hér er á subbulegan hátt verið að
blanda saman verkefnum framkvæmda- og löggjafarvalds.
Þetta er enn ein staðfestingin á því sem Þjóðvaki hefur hctld-
ið fram að gera þarf skýrari skil milli löggjafar- og fram-
kvæmdavalds og að þingmenn eigi ekki að sitja í stjórnum,
nefndum og ráðum sem hafa úthlutunarvald með höndum,
sem er vís leið til spillingar og hagsmunaárekstra í pólitík.
Fæddist lítil mús
Margir þingmenn stjórnarflokkanna höfðu uppi stór orð um
það að breyta þyrfti stefnunni í sjávarútvegsmálum. Hinir
tveir risar íslenskra stjórnmálaflokka, Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokkurinn, gerðu þó ekki meira en að fæða litla
mús, þegar þeir sýndu andlit sitt í sjávarútvegsmálum á Al-
þingi nú eftir kosningar. Auk þess sem efnt er í sukksjóð með
úthlutunarvaldi Byggðastofnunar á veiðiheimildum er meg-
inefni tillagna þeirra að gefa eigendum krókabáta val um
hvort þeir velja viðbótar banndaga eða aflahámark frá og
með næsta fiskveiðiári. Síðan eru uppi einhver óljós loforð
um að þegar sjávarútvegsráðherra telur það henta verði
teknir upp róðradagar, þannig að sjómenn hafi sjálfir val um
hvenær þeir róa í stað ákveðinna banndaga.
Satt best að segja hafa sjómenn nú á sjómannadaginn yfir
litlu að gleðjast með þessar tillögur.
Sjávarútvegsstefna Þjóðvaka er skýr og mun birtast við
meðferð þessa máls á Alþingi. Þjóðvaki telur forkastanlegt að
setja úthlutarvald á einhverjum veiðiheimildum til pólitískt
kjörinna fulltrúa í Byggðastofnun, jafnframt því að það er fyr-
irsláttur sem haldið er fram að það sé tæknilega ókleift að
taka þegar í stað upp róðradagakerfi. Trúr sinni stefnu mun
Þjóðvaki líka fylgja eftir sinni stefnu um að allur afli fciri í
gegnum fiskmcu'kað, sem er réttlátasta verðlagning sjávarafl-
ans og kemur í veg fyrir kvótabrask, jafnframt því sem Þjóð-
vaki mun leggja áherslu á að tekið verði upp veiðileyfagjald,
sem staðfestir að auðlindir sjávar séu ótvírætt þjóðareign.
Um leið og Þjóðvaki óskar sjómönnum um land allt til ham-
ingju með sjómannadaginn, tekur blaðið undir þá skoðun for-
manns Sjómannasambands íslands, Sævars Gunnarssonar,
að ekki sé hægt að treysta ríkisstjórninni eða binda vonir við
aðgerðir hennar í sjávarútvegsmálum.
Réttur okkar til veiða úr norsk-íslenska
síldarstofninum
Það má útaf fyrir sig deila um þann tonnafjölda sem samið
var um við Færeyinga og hvort niðurstaðan 250 þúsund tonn
hafi í raun fordæmisgildi varðandi frcimtíðcirskipan þessara
mála. Hvað sem því líður er rétt og eðlilegt, miðað við okkar
verndarstefnu í fiskveiðimálum, að gera þessa samninga um
veiðar úr norsk-íslenska síldarstofninum, því það er grund-
vallaratriði að við séum sjálfum okkur samkvæm í þessum
efnum, og að við verðum aldrei með rökum sökuð um
rányrkju. Segja má því að vísindalegar forsendur um veiðar
úr þessum stofni liggi að baki þessum Scimningi, en þær
kveða á um að stofninn þoli milli 960-970 þúsund tonn, en
sameiginlegar veiðar íslendinga, Færeyinga, Norðmanna og
Rússa úr stofninum er um 900 þúsund tonn. Hitt er svo ann-
að mál hvort þessi 250 þúsund tonn skapi fordæmisgildi
varðandi framtíðarskipan um veiði úr stofninum, en miðað
við sögulegan rétt okkar má með fullum rökum halda því
fram að við eigum rétt á því að veiða helminginn úr þessum
stofni, eða 450-470 þúsund tonn.
Sú spurning er líka áleitin hvort Norðmenn sjálfir umgang-
ist stofninn af þeirri ábyrgð sem þeim ber og hvort þeir með
einhverjum hætti reyni að hindra að síidin tciki upp sitt fyrra
hegðunarmynstur í okkar lögsögu, eins og var áður en ofveiði
hafði nær útrýmt þessum stofni fyrir 30 árum, sem var ekki
hvað síst um að kenna miklum veiðum Norðmanna sjálfra.
Sögulegur réttur okkar til veiða úr þessum stofni er þvf í
reynd mun meiri en Norðmanna.
Sjávarútvegur
er grundvölliiriim
Tengsl íslendinga við sjóinn
hafa eðli málsins samkvæmt
ætíð verið mjög mikil. Lega
landsins sem eylands, langt
frá öðrum þjóðum, hefur vita-
skuld mótað sögu okkar fram-
ar öðrum þáttum. Það er þó
umhugsunarvert að íslending-
ar urðu ekki sjávarútvegsþjóð
fyrr en á þessari öld.
Þjóðveldistíminn
Þótt sjávarfang hafi ávallt
skipt verulegu máli í fæðuöflun
landsmanna þá var landbúnað-
ur aðalatvinnuvegur okkar frá
landnámi í eitt þúsund ár.
Flestir landsmenn höfðu lífs-
viðurværi af landbúnaði.
Þótt oft sé getið um fiskveið-
cir í fornum sögum voru þetta
ætíð róðrar á litlum kænum
stutt frá landi og stundaðar af
fólki sem hafði landbúnað að
aðalstarfi. Allir bæir lands-
manna voru einangraðir í þeim
skilningi að engin þéttbýlis-
myndun átti sér stað. Innan-
landsverslun var stunduð á
þingum og við tilfcdlandi skipa-
komur frá útlöndum. Talið var
að íslendingar hafi verið um
50.000 í lok þjóðveldisaldar
árið 1264.
Þjóðveldistíminn einkennd-
ist af miklum viðskiptum við
útlönd eins og lesa má í Islend-
ingasögunum. Útflutningur
okkar hefur oftast verið fiskur í
einu eða öðru formi, fyrst hert-
ur og síðan saltaður. Jafnframt
voru ýmsar landbúnaðarafurð-
ir, svo sem húðir, fluttar út.
Stöðnun í fimm aldir
Eftir þjóðveldistímann varð
mikil hnignun í þjóðlífi okkar.
Verslun við útlönd dróst sam-
an og mannfjöldi var óbreyttur
eða um 50.000 manns í fimm
aldir eða fram til 1750. Þetta
var hörmungartími í sögu okk-
ar. Landið framfleytti einfald-
lega ekki fleiri íbúum.
Tíminn frá um 900 til 1500
var einnig að mörgu leyti
hnignunarskeið í Evrópu. Það
er ekki fyrr en upp úr landa-
fundunum miklu árið 1494 að
líf fór að færast í Evrópu. Þessi
auknu umsvif einkenndust
fyrst og fremst af aukinni versl-
un, t.d. við Ameríku og Asíu.
Veruleg umskipti urðu í ná-
grannalöndunum í kjölfar iðn-
byltingarinnar í lok 18. aldar.
Franska stjórnarþyltingin árið
1789 og umbrotatímarnir í kjöl-
far Napóleonsstyrjaldanna ger-
breyttu Evrópu. Borgarcistéttin
tók smátt og smátt öll völd af
aðalsmönnum, klerkum og
kóngum og borgir byggðust
hratt upp. Þessi þróun fór fram
hjá íslendingum langt fram á
19. öld. Sjálfstæðisbarátta okk-
cir á 19. öld tók mjög mið af
Ágúst
Einarsson
alþingismaður
skrifar
þeim straumum sem þá ríktu í
Evrópu.
Þéttbýlismyndun varð ekki á
íslandi þar sem sjávarútvegur
byggðist ekki upp við sjávar-
síðuna. Sárafátækt ríkti í land-
inu og einungis nokkrir stór-
bændur og hið danska vald
réðu öllu og áttu stærstan
hluta eigna landsmanna. Ald-
irnar fram að aldamótum 1800
einkenndust af hungursneyð-
um og einhæfni í atvinnuhátt-
um. Það varð einfaldlega nær
engin þjðfélagsbreyting öldum
saman. Það að sjávarútvegur
var hagkvæm atvinnugrein
sést best á því að erlendir aðil-
ar, Englendingar, Þjóðverjar og
Frakkar sóttu hingað sjó með
ærnum tilkostnaði.
Tækniþróun var á þessum
tíma nær engin innan sjávarút-
vegsins. Róið var á litlum ára-
bátum, afli lítill og mannskaðar
miklir. Einokunarverslunin dró
jafnframt mátt úr okkur.
Versluníu-frelsið sem við
fengið árið 1855 fyrir forgöngu
Jóns forseta lagði grundvöllinn
að bættum lífskjörum. Sjávar-
pláss hyggðust upp og sjávar-
útvegur varð sjálfstæð at-
vinnugrein, en ekki lengur hlið-
argrein hefðbundins landbún-
aðar.
Almennri menntun fleygði
fram á þessum árum og
óþreytandi dugnaður bciráttu-
mannanna fyrir sjálfstæðinu og
vilji þeirra að auka menntun og
þekkingu landsmanna bar
smátt og smátt árangur.
Það er einnig vert að hafa í
huga að samgöngur hafa ætíð
verið mjög erfiðar innanlands
og milli landa. Það dró úr sam-
skiptum manna og takmarkaði
verslun.
Vélbátabyltíngin
Atvinnubyltingin varð ekki
fyrr en í upphafi þesscu-ar aldar
með vélbátunum. Þá jókst afli
verulega og skipin stækkuðu
ört. Fyrstu skref okkar í útgerð
stórra skipa voru í samvinnu
við útlendinga.
Við höfðum um áratuga
skeið horft upp á stór, útlend
skip veiða hér við landsteinana
en ekki aðhafst neitt sjálf. Hér
munar mestu um að danskir
kaupmenn, sem réðu lögum og
Iofum f atvinnulífinu, höfðu
ekki áhuga á þessum atvinnu-
rekstri.
Þegar togaratíminn hófst á
fyrstu áratugum aldarinnar
breyttist þjóðlífið mjög skyndi-
lega. Útflutningur jókst, svo og
velmegun, og heilbrigðiskerfið
batnaði. Þetta leiddi til mikillar
fjölgunar íbúa, en Islendingar
voru um 50.000 árið 1820,
100.000 árið 1930, 200.000 árið
1970 og eru nú rúmlega
260.000.
Þessi þróun sem hófst hér í
upphafi þessarar aldar hafði
þá staðið í Evrópu frá byrjun
19. aldar. Þetta var því mjög ó-
venjuleg þróun miðað við ná-
grannalöndin.
Velmegun 20. aldarinnar hér-
lendis má að hluta til rekja til
heimsstyrjaldanna tveggja en
ekki síst til sífellt meiri umsvifa
í sjávarútvegi. Þetta leiddi m.a.
til stórfelldrar fækkunar í sveit-
um og þéttbýlismyndun varð
mikil, ekki síst á höfuðborgar-
svæðinu.
Islenskar sjávarvörur urðu
eftirsóttar á erlendum mörkuð-
um, einkum saltfiskur. Frystar
afurðir urðu markaðsvcLra upp
úr stríðinu og stórfelldar síld-
veiðar sköpuðu áður óþekkt
lífskjör.
Horfur á næstu öld
ísland varð sjávarútvegsland
í byrjun aldcu-innar en margt
bendir til þess að strax í byrjun
næstu aldar verði íslcmd þjón-
ustuland í sama skilningi og
önnur lönd í Evrópu hafa þegar
þróast í átt til.
Nú skilar alls konar þjónustu-
starfsemi mun meiri verðmæt-
um í þjóðarbúið en sjávarút-
vegur, þótt sjávarútvegur
gegni enn grundvallarhlutverki
við gjaldeyrisöflun. Um helm-
ingur gjaldeyristekna lands-
manna kemur nú frá sjávarút-
vegi.
Breytingar á íslandi hafa ver-
ið mestar á þessari öld. Það er
þó einkennileg tilhugsun að
e.t.v. mun ör tækniþróun og
aukin áhersla á upplýsinga-
tækni og þjónustu valda enn
meiri breytingum á næstu öld
en hafa verið á þessari.