Þjóðvakablaðið - 09.06.1995, Side 5

ÞJÓÐVAKI
5
Hræðslan við
fiskmarkaði er
óskilj anleg
- segir Logi Þormóðsson, stjórnarformaður
Fiskmarkaðar Suðurnesja
Logi Þormóðsson rekur
fiskvinnsluna Tros hf. í
Sandgerði og er stjómar-
formaður Fiskmarkaðar Suð-
umesja. Á Suðumesjum fer
yfir 50% af bolfiski á markað.
„Vegna kvótabrasks og fram-
sals fiskvinnslustöðva á kvóta
til báta hefur þorskurinn
minnkað tiltölulega á mörkuð-
um,“ segir Logi. „Það væri
kominn miklu stærri hluti afl-
ans á markaði ef kvótakerfið
væri ekki þess eðlis, að fisk-
vinnslur úti um allt land eiga
þorskkvóta, en hafa nýtt skip-
in til annarra veiða. Þessar
fiskvinnslur hafa notað þorsk-
heimildir til að láta veiða fyrir
sig gegn vægu gjaldi. Sá fiskur
fer ekki gegnum fiskmarkaði.
Það er margt sem hefur valdið
þvi að fiskmarkaðimir hafa
ekki þróast hraðar en raun ber
vitni."
Allan fisk á markað
Logi segist þeirrar skoðunar
að allur fiskur eigi að fara á
markað. „Það á kannski ekki að
gerast á einni nóttu, en það á að
vinna að því. Ég tel það hag-
kvæmast fyrir alla aðila og það
verða alltaf deilur og stríð í
kringum þetta, á meðan allur
fiskur fer ekki á fiskmarkaði.“
„Stundum þarf að lækka fisk-
verð og stundum er hægt að
borga hærra verð,“ segir hann.
“Fiskverðið kemur fram um leið
með þessum hætti. Auk þess
felst aðgangur að auðlindinni
ekki fyrst og fremst í því að
veiða - það geta ekki allir farið
og veitt. Eigendurnir komast
frekar að auðlindinni ef fiskur-
inn er til sölu. Þjóðarbúsverðið
á fiski er að mínu viti of lágt.
Þjóðarbúið er að fá lægra verð
fyrir fiskinn en það gæti fengið.
Þeir sem hafa yfirráð yfir afla-
heimildum og líka yfir fisk-
vinnslustöð eru ekkert endilega
að framleiða í dýrustu pakkn-
ingarnar. Þeir eru jafnvel að
framleiða alltof ferskan fisk í
frystingu eða salt, fisk sem
hægt væri að selja á mun hærra
verði í sérpakkningum eða sem
ferskan fisk á fiskmörkuðum.“
Logi segir að forsvarsmenn
sjómannasamtakanna hafi farið
fram á það við Samtök fisk-
vinnslustöðva án útgerðar, að
þau byðu í afla í fiskiskipum
sem væru í föstum viðskiptum.
Það var gert í nokkrum tilfellum
í vetur og engu tilboðanna var
tekið. „Sjómannasamtökin
hljóta að eiga þessar tölur, -
verðið sem boðið var í aflann
en var hafnað. Þessar tölur ætla
menn e.t.v. að nota til að styðja
kröfur um hærri laun.“
„Kristján Ragnarsson, for-
maður LÍÚ, hefur sagt að það
myndi valda mikilli byggða-
röskun, ef allur fiskur færi á
markað. Þetta er náttúrulega út
í hött. Ef fiskvinnslufyrirtæki á
einum stað gerir út togara þá
ræður það að sjálfsögðu hvar
landað er úr honum. Aflanum
verður alltaf landað í næstu
höfn, ef allur fiskur fer á fis-
markað hér á landi.“
Logi segir að kominn sé á-
kveðinn tollur á fiskinn, þ.e.
flutningsgjald. „Það kostar mig
10 kr. á kílóið að flytja fisk frá
ísafirði til Suðurnesja. Þar af
leiðandi þarf ég að borga 10 kr.
hærra verð á kíló en fiskverk-
andi á ísafirði. Hann er því kom-
inn með sjálfkrafa og réttláta
samkeppnismismunun, sem er
flutningsgjaldið. Þótt einn vinni
fisk fyrir 10 kr. lægra verð en
annar þá verður engin byggða-
röskun. Það hlýtur líka að vera
auðveldara að skipuleggja fisk-
vinnsluna með aðgang að allri
auðlindinni heldur en með að-
gangi að kvóta tveggja skipa."
Kostar lítið að koma upp
fiskmarkaði
„Útgerðarmenn hafa líka sagt
í þessari deilu, að það sé ekki
hægt að setja allan fisk á fisk-
markaði, því að markaðirnir
séu ekki tilbúnir til þess. Þetta
er fjarstæða. Úti um allt land
eru fiskmarkaðir. Norðurtang-
inn á ísafirði er með fiskmót-
töku, - sömuleiðis Útgerðarfé-
lag Akureyringa. Þeir geta ein-
faldlega sett upp fiskmarkað og
það kostar sama sem ekkert.
Allir þessir aðilar eiga tölvur og
síma. Og annað eins fjárfesting-
arbruðl hefur nú átt sér stað í
þessu þjóðfélagi og að fá sér
mótald til að geta samtengt
síma og tölvukerfi, þannig að
menn geti keypt og selt fisk.“
„Um leið og einhver höfn eða
bær úti á landi hefur tengst fisk-
markaðskerfunum, þá eru
komnir 2-300 kaupendur. Þeir
láta það ekki viðgangast að fisk-
ur sé seldur á 50 kall á Grenivík
á meðan hann er seldur á 100
kall á Suðurnesjum. Öll þessi
rök gegn fiskmarkaðskerfinu
ganga einfaldlega ekki upp.“
„Ég skil ekki þessa tregðu út-
gerðarmanna nema á einn veg,
að þeir sem hafa völdin láta þau
ekki af hendi, alveg sama hvað
á gengur, fyrr en í lengstu lög,
þó að nýtt kerfi sé miklu gáfu-
legra en hið gamla. Og þetta
gerist líka þó að þeir séu að
tapa á þessu kerfi, eins og þeir
eru að gera í dag. Og sérstak-
lega er þjóðarbúið að tapa.“
„Menn hafa fullyrt, að ef allur
fiskur færi á fiskmarkaði myndi
fiskverð lækka. Þetta er bull,
enginn getur fullyrt svona.“
Logi telur hugmyndina um úr-
skurðarnefndina, sem nú er
rætt um, lykta mjög af
hræðslupólitík. „Það er ekki
verið að semja, það er ekki ver-
ið að taka á málinu. Jú, það
verður friður, flotinn kemst á
sjó, en það verður enginn friður
strax. Málið er ekki nærri því
leyst. Þetta er þó kannski fyrsta
skrefið í einhverri þróun.“
„Þessi hræðsla við að kaupa
og selja á fiskmarkaði er hreint
óskiljanleg. Þetta hefur ekki í
för með sér neinar breytingar á
útgerðarháttum, það er hægt
að stjórna skipunum alveg eins
og áður. Samtök fiskvinnslu-
stöðva án útgerðar settu fram
mjög góðar tillögur, sem fyrsta
skref í þróuninni, þannig að
menn mættu semja um fast
verð til lengri tíma. Það væri þá
opinbert verð, þannig að báðir
aðilar kæmu að málinu.“
Skiptakjörin úr takt við
timann
„Það hefur ekkert vitrænt ver-
ið að gerast í þessum málum
allar götur síðan síðasta sjó-
mannaverkfall var. Útvegs-
menn og sjómenn vita ósköp
vel, að skiptakjörin eru ekki í
samræmi við nútímann. Þau
voru tekin upp fyrir mörgum
tugum ára, en henta ekki í dag.
Þessu þarf að taka á. Meðan
fiskverð er ekki komið upp á
borðið, þá gengur þetta ekki.
Áður en fiskmarkaðir komu til
sögu var samið við netabáta
um ákveðið verð. Síðan fékk út-
gerðin frí net, jafnvel fría fell-
ingu á netum. Á línunni voru
veiðarfærin sköffuð, jafnvel
beita og beitning. Þetta kom
ekki fram í fiskverðinu og kom
ekki til skipta, öðru vísi var ekki
hægt að gera þessa báta út á
þessum tíma. Ég get ekki séð
annað en það þurfi að endur-
skoða þetta allt, en til þess
þurfa þeir sem standa í samn-
ingagerðinni að geta talað sam-
an, náð trausti og trúnaði um
að það þurfi að laga þetta. Hlut-
irnir þurfa bæði að vera í lagi
hjá útgerðinni og sjómönnun-
um.“
- En er launakerfi sjómanna
ekki orðið allt of flókið?
„Jú, jú. Það eru t.d. samningar
um það að á mörgum tegund-
um útgerðar, eins og rækju og
humri, er samið um sex menn
um borð, en svo eru bara fimm,
og þá þarf að skipta því ein-
hvern veginn. Eins er þetta á
línunni. í gamla línusamningn-
um var þessu skipt í ellefu, sex
á sjó og fimm í landi. Alls konar
svona hlutir eru enn í gangi og
þetta þarf allt saman að laga.
Það kemst enginn friður á fyrr
en aftur myndast trúnaður milli
útgerðarmanna og sjómanna
svo þeir geti unnið af heilindum
í þessum málum og fært þau til
betri vegar.“
„Auðvitað er alltaf hægt að
gagnrýna ýmsa hluti,“ segir
Logi þegar hann er spurður um
galla og misjafna reynslu af fisk-
mörkuðum. „En menn eru oft
mjög ósanngjarnir. Það þýðir
ekkert fyrir framkvæmdastjóra
á fiskmarkaði að fara um borð í
bát og skamma skipshöfnina
fyrir það hvernig gengið er um
aflann. Þá fer báturinn annað
hvort á næsta fiskmarkað eða í
föst viðskipti og viðskiptum er
lokið á þessum stað. Hér vantar
klárt viðskiptaumhverfi."
„Við sem verslum bara á fisk-
mörkuðum göngum inn á mark-
að og þar eru kannski 10 tonn af
ákveðinni tegund. Og þetta er
akkúrat fiskur sem ég þarf að
kaupa, vegna þess að ég á við-
skipti við Þjóðverja. En þá er
bara mættur einhver frá fisk-
vinnslustöð sem er með afla-
heimildir og lætur ekki fiskinn
sinn á fiskmarkaði. Hann kaupir
allan fiskinn, hvað sem hann
kostar, vegna þess að hann
vantar fisk til vinnslu á þessu
augnabliki. Honum finnst ekki
mikið að taka 10 tonn, en þau
eru aftur á móti mitt lifibrauð."
Viðskiptasiðferðið er
ekkert
„Viðskiptasiðferði þeirra sem
eiga aflaheimildir er ekkert.
Þeir ætlast til þess að fá að
halda algerlega utan um allar
sínar aflaheimildir, en koma
svo inn á fiskmarkaði og kaupa
þegar þeim sýnist. Það er ekki
hægt að þróa neitt við þessar
aðstæður, þetta er þvílík mis-
munun. Svo senda þeir fisk í
gámum þegar þeim hentar, þó
að aðra vanti fisk. Þeir sigla
með fiskinn þegar þeim hentar.
Þetta viðskiptaumhverfi er því
engu líkt.“
„Það er verið að selja óveidd-
an fisk á rúmlega 90 krónar, yfir
meðalverði á veiddum fiski. Á-
stæðan er einfaldlega sú, að
meðan fiskurinn fer ekki á fisk-
markaði, þá er kvótavirðið
sama og fiskvinnsluvirðið. En ef
allur fiskur færi á markað, þá
gæti engin útgerð keypt kvót-
ann á 90 krónur til þess að selja
hann á fiskmarkaði á 80 krónur.
Þá hryndi kvótaverðið niður í
útgerðarvirði.
Arið 1984, þegar kvótakerfið
var sett á, var þetta aldrei inni í
myndinni. Nú er óveiddur fisk-
ur allt í einu orðin verðmæti.
Hann á ekki að vera nokkurs
virði. Veiðileyfið, þ.e. heimildin
til að róa til fiskjar, ætti frekar
að vera einhvers virði.
- Á þá að taka upp veiðileyfa-
gjald?
„Já, veiðileyfagjald á að nota
til þess að stýra sókninni. Ef við
þurfum að vernda einhvern
stofn sérstaklega, eins og
þorskinn, þá á að reyna að
beina sókninni frá honum, og
beita veiðileyfagjaldi þegar við
erum að nálgast hámark veiði-
þolsins.
Við sáum það á netavertíð-
inni í vetur, að sjómenn gátu
ekki sótt í ýsuna og ufsann
vegna „þorskmengunar," eins
og einn ágætur skipstjóri orð-
aði það. Það var svo mikill
þorskur í netunum, miklu meiri
en verið hafði undanfarin ár, og
þar af leiðandi sat ýsustofninn
eftir óveiddur og stór hluti
ufsastofnsins."
Logi segist aldrei hafa verið
hrifinn af kvótakerfinu, hann
segist vilja sóknarstýringu á
alla veiði. „Ég tel að mikið af
fiski sé staðbundinn og veiðist
bara á ákveðnu svæði. Það þarf
að kanna þessi mál vel og vand-
lega.
Þetta fer miklu meira eftir
átuskilyrðum, hitastigi og
straumum í sjónum heldur en
nokkur gerir sér grein fyrir. Við
sjáum það bara á hegðun síld-
arinnar núna, hún kemur ekki
vegna kuldastrengsins. Þetta
hefur áreiðanlega oft verið
skýringin hér áður fyrr á afla-
bresti á Íslandssíld, sem menn
vissu ekki þá.“