Vikublaðið - 30.09.1994, Blaðsíða 6

6
Útlönd
VTKUBLAÐIÐ 30. SEPTEMBER 1994
Bandaríkin
Ek
!
i kkert gerist fyrr en
Kastró fer eða fellur
ffrá. A meðan hann
heldur heilsu og völdum
breytist ekki neitt. Hann er
alvaldur á eynni og hefur
verið í háifan fjórða áratug,
ffá því hann var sjálfur rétt
rúmlega þrítugur. Vart er
hægt að lá honum að vilja
ekki á gamals aldri verða
vitni að miklum breyting-
um, hvað þá annarri bylt-
ingu. Annað mál er hins
vegar hvort ekki væri skyn-
samlegra og göfugra af
honum að láta aðra taka við
stjómartaumunum smám
saman og auðvelda alþýðu
landsins að bæta sinn hag
og lifa hfinu. Hann yrði
meiri maður fyrir vikið.
Landflótti
Ljóst er að tugir og jafn-
vel hundmð þúsunda íbúa
á Kúbu em reiðubúnar til
að hætta lífi sínu í því skyni
að komast burt úr land-
lægri eymd og fátækt, með
skömmtun á helstu nauð-
synjum, svo sem hrísgrjón-
um, rafmagni og vatni.
Kjöt er ekki fáaniegt,
kannski þó helst fyrir doll-
ara. Efnahagsástand virðist
versna dag ffá degi og er
svo komið að þorri lands-
manna hefur vart í sig og á,
en minnihlun forréttindafólks hefur
allt sem hann þarf. Kúbustjórn naut
mjög inikils stuðnings ffá Sovétríkjun-
um, en ffá árinu 1990 hafa viðskipti
við Rússland minnkað hröðum skref-
um og gerst æ óhagstæðari fyrir Kúbu.
Utflutningur ifá Kúbu einskorðast
orðið við sykur, nákvæmlega eins og
var fyrir byltinguna árið 1959. Upp-
gangur í lyfjarannsóknum og fleim
sem gaf góðar tekjur er í hættu vegna
skorts á tækjum og efnivið. Úreltur
tækjakostur og lágt verð hjálpast því að
við að halda útflutningstekjum niðri.
Erlendar fjárfestingar hafa reyndar
verið þónokkrar allra síðustu árin, en
fyrst og fremst í ferðaþjónustu, og
duga ekki til þess að halda í horfinu,
enn síður til að endurreisa skólakerfi
og heilsugæslu í landinu. Það er því úr
vöndu að ráða og lausnir fáar í sjón-
máh. Einar öfgamar væm að Kúbu-
stjórn gerði alls ekki neitt í málinu, en
aðrar væm að hún fetaði í fótspor aust-
antjaldsríkja og hreinlega gæfist upp.
Hvort tveggja er slæmur kostur fyrir
hana og alla hugsandi menn.
Bandarískir stjórnmálaskýrendur úr
öllum áttum em á einu máli um að
Kastró kæri sig ekki um að fara á eftir-
laun heima fyrir eða setjast í helgan
stein í Galisíu-héraði á Spáni, þar sem
faðir hans ólst upp, en boð um það
hefúr hann fengið ffá einkavini sínum,
spænska hægrimanninum og fyllds-
stjóranum Manuel Fraga. Það sem
Kastró þylrir líklegastur til að vilja er
eins óbreytt ástand og hægt er að
hugsa sér og halda við. Hann veit að
hann hefur lítið sem ekkert að óttast af
hálfu almennings í landinu, því þeir
sem vettlingi geta valdið vilja ffekar
yfirgefa landið en bjóða honum byrg-
inn. Með því að leyfa álidegum fjölda
fólks að fara, líkt og nú í sumar, gefúr
hann þeirri hugmynd undir fótinn að
hægt sé að komast burt í stað þess að
ffeista þess að breyta einhverju innan-
lands. Þar að auki era býsna margir í-
búar Kúbu, einkum þeir fátækustu
sem mikið til era þeldökkir, Iítt
spenntir að fá nýja valdhafa inn í land-
ið, sem allir yrðu hvítir, ríkir og síðast
en ekki síst undirgefnir stjóminni í
Washington. Jafnffamt er afar ólíklegt
að ráðamenn í hernum taki mark á til-
og Kúba
lögum kúbverskra áhrifamanna í
Florida um að steypa Kastró og stjórna
landinu þangað til hægt verður að efna
til þingkosninga. Kastró veit líka að
hvað sem öðra líður berast frá Florida
peningar og varningur fyrir andvirði
30 milljarða íslenskra króna árlega ffá
údögum og afkomendum þeirra til
ættingja og vina á Kúbu. Þetta fé skipt-
ir sköpum, enda gerðist það um leið
og slíkar sendingar vora bannaðar
síðla sumars að lögregla tók við sér og
hótaði að meina svonefndum balseros
eða flekafólki að leggja frá landi.
Vítahringur í samskiptum
Snemma á 19. öld vildu ýmsir á-
hrifamenn á Kúbu sjálfstæði ffá Spáni
og boðuðu nánari tengsl við Bandarík-
in. Bandarískum stjórnmálamönnum
gast ekki að hugmyndinni og þótti ó-
tækt að taka við spænskumælandi
fólki. Undir lok aldarinnar öðlaðist
Kúba sjálfstæði og var frelsistríðið að
miklu leyti íjármagnað af kúbverskum
údögum í Florida, en bandarískir her-
menn tóku virkan þátt í bardögum.
Kúba varð þó ekki nýlenda Bandaríkj-
anna líkt og Puerto Rico og Filippseyj-
ar, en á fyrstu áram þessarar aldar
neyddu Bandaríkin samt Kúbustjórn
til að fallast á óskoraðan rétt þeirra til
afskipta af innanrílrismálum Kúbu.
Þann rétt nýttu þau tvívegis næsm þrjá
áratugina. Einnig kvörmðu kúbversldr
athafnamenn sáran undan því að
Bandaríkin hækkuðu tolla á sykri að
vild, en gátu ekki unnt Kúbu þess að
vernda sinn iðnað með svipuðum að-
gerðum. Eftir síðari heimsstyrjöld
varð umkvörtunarefnið ffekar á þá leið
að Kúba hefði gleymst og athygli
Bandaríkjanna beindist einungis að því
að byggja upp í Evrópu og verjast
heimskommúnismanum, sem reyndar
var ædast til að Kúba legði lið við á al-
þjóðavettvangi. Þannig mótaðist sú af-
staða að Bandaríkin æduðust til að
Kúba gerði það sem hún var beðin um
eftír því hvernig stefinur lágu og
straumar í Bandaríkjunum. Kúba affur
á móti dáði allt sem bandarískt var og
vildi þóknast, en gramdist um leið
meðferðin á sér og virðingarleysi fyrir
eigin sjónarmiðum.
Effir byltinguna þróaðist þetta upp í
gagnkvæmt hatur, sem ekkert fær sef-
að og enginn virðist beinlínis vilja
draga úr. A Kúbu urðu Bandaríkin
upphaf alls ills, en í Bandaríkjunum
taldist Kúba ekki eiga neitt gott slrilið.
Kúbustjórn lagði hald á eignir Banda-
ríkjamanna á eynni og árið 1962 bann-
aði Bandaríkjastjórn þegnum sínum að
skipta við Kúbu. Þetta viðsldptabann
er enn í gildi og telst raunar horn-
steinn bandarískrar stefnu gagnvart
Kúbu. Það hefur haft gríðarleg áhrif á
efhahagsstefnu Kúbustjórnar, kannski
ekki endilega vegna þess eins að bein
viðskipti við Bandarílrin era bönnuð,
heldur vegna þess að fyrirtækjum um
allan heim er meinað að selja til Kúbu
vörar og tæki sem að einhverjum hluta
eru bandarísk ffamleiðsla. Má sem
dæmi um það nefna tölvubúnað. Þar
að auld mega fyrirtæki sem komast í
eigu Bandaríkjamanna ekki skipta við
Kúbu og má sem dæmi nefna innflutn-
ing á bókum í læknisffæði ffá Spáni,
sem tekið var fyrir þegar bandarískt
útgáfufyrirtæki keypti hið spænska.
Viðskiptabannið er því lykillinn að
lausn þessarar deilu - eða kannski
ffekar lásinn sem kemur í veg fyrir að
hægt sé að leysa hana. Kastró notar
bannið sem allsherjar útskýringu á ó-
ffemdarástandi í efnahagsmálum
Kúbu. Afnám þess er að hans mati for-
senda og skilyrði þess að stjórnarhátt-
um verði breytt. A hinn bóginn segja
Clinton Bandaríkjaforseti og aðrir
bandarískir ráðhafar að ekki komi til
greina að afnema það eða draga úr því
nema efht verði til lýðræðislegra kosn-
inga fyrst. Við það situr og ekki er enn
vitað hvað geti hugsanlega orðið til
þess að höggva á hnútinn. Affur á móti
þyldr víst að ólíklegt er að það verði í
bráð.
Innanríkismál eða utan-
ríkismál?
Ein milljón manna hefur flúið Kúbu
til Bandaríkjanna frá því Kastró komst
til valda og var álitlegur hópur
Kúbverja fyrir í landinu. I Bandaríkj-
unum teljast nú tæpar tvær milljónir
vera það sem nefnt er „Cuban-Amer-
icans“. Meirihluti þessa fólks býr á
suðurodda Florida-skaga og ræður
mjög miklu í borginni Miami og næsta
Már
Jónsson
nágrenni. Afkoman er yfirleitt góð,
enda dugnaður annálaður. Meirihluti
kúbverskra Bandaríkjamanna tilheyrir
því millistétt, ólíkt innflytjendum ffá
öðram löndum Latnesku Ameríku,
sem flestir eru fátækir. Kúbverskir
Bandaríkjamenn hafa ekki aðlagast
bandarísku samfélagi nema að litlu
leyti og halda vitund sinni við sem
samherjar gegn Kastró, þótt eitthvað
sé hún farin að dofna meðal yngra
fólks. Flesta dreymir um að Kastró
hverfi frá völdum, þótt aðeins fjórð-
ungur segist mundu vilja flytjast aftur
til Kúbu yrði komið á lýðræði og ffjáls
viðskipti við umheiminn tryggð. Áhrif
þessa fólks á bandarísk þjóðmál era
töluverð í gegnum báða stjómamála-
flokkana og er helsta baráttumálið að
hvika ekki ffá viðslriptabanninu, sem
talið er að muni verða til þess á endan-
um að Kastró hrökklist ffá völdum.
Frekar er stefnt að því að herða á
banninu, sem tókst fyrir tveimur árarn
og verður áreiðanlega reynt aftur fljót-
lega. A meðan höfðingjar kúbverskra
Bandaríkjamanna halda í þessa stefnu
stinga bandarískir stjórnmálamenn
ekki upp á breytingum, allra síst þegar
kjörtímabil forsetans er hálfnað og
milljón atkvæði að veði. Repúblikanar
og Demókratar era því vísir til að
styðja viðskiptabannið með ráðum og
dáð næstu mánuði og ár. Að því leyti
eru deilurnar við Kúbu miklu ffekar
innanríkismál heldur en spuming um
stefnu í utanríkismálum. Harkan í af-
stöðu Bandaríkjastjórnar er líka í al-
gjöra ósamræmi við ákafa hennar að
ljúka kalda stríðinu og styðja breyting-
ar í fyrrverandi ríkjum kommúnista,
að ekki sé talað um linkind gagnvart
Kína allra síðustu mánuði. Það er til að
mynda með ólíkindum að Bandaríkja-
stjórn skuli hafa vikið ffá stefhu sinni
að hleypa öllum Kúbverjum inn í
landið og þess í stað setja
upp eins konar fangabúðir í
herstöðinni í Guantánamo
á Kúbu. Þær þúsundir sem
hættu lífi sínu við að kom-
ast úr landi eiga því á hættu
að vera sendar heim eða
dúsa þarna um aldur og
ævi. Itrekaðar heræfingar
Bandaríkjanna í Karíbahafi
hafa líka ógnað Kúbu
nokkrum sinnum á síðustu
áram, eins hernaðarlegt
myndmál bandarískra
ráðamanna, þar á meðal
Clintons, og stuðningur
við áróðursútvarp
kúbverskra Bandaríkja-
manna á Florida, að ekki sé
talað um sívaxandi umsvif
bandarísku leyniþjónust-
unnar á Kúbu.
Kúba eftir Kastró
Best væri auðvitað að
sættir tækjust úm vinsam-
legri samskipti Bandaríkj-
anna og Kúbu og bættan
hag Kúbverja. Viðskipta-
bannið yrði þá afhumið og
stjórnarfar á Kúbu fært í
lýðræðisátt. Eins og sakir
standa er það hins vegar
sameiginlegur hagur allra
þátttakanda í deilunni að
ekkert róttækt verði gert,
heldur verði deilan látin
malla og hlutirnir látnir
gerast af sjálfu sér. Kastró
vill deyja sóttdauða í rúmi
sínu í Havana og heldur áreiðanlega á-
ffam að lofa hinu og þessu eða breyta
einu og öðra til að halda leiknum
gangandi, en hefur vonandi rænu á því
að búa svo í haginn að eftirmenn hans
verði fúsir til málamiðlana og vilji
hefja samninga við stjórnarandstæð-
inga á Kúbu og við Bandaríkjastjórn,
en eklri síður við kúbverska íbúa í Mi-
ami og nágrenni, því án þeirra verður
ekki hægt að endurreisa hagkerfi
Kúbu. Sá dugmikli hópur hefur líka
hag af því að allt gerist í ró og næði,
þótt margir innan hans boði innrás og
vilji endurheimta eignir flóttafólks
sem gerðar voru upptækar, því
Kúbverjar sjálfir eru tortryggnir í garð
þessa fólks og myndu aldrei láta sér
líka skyndilega og algjöra yfirtöku þess
á stjórnkerfi og hagkerfi landsins; þá
væri eins gott að breyta engu. Síðast
en ekki síst hefur Bandaríkjastjórn hag
af því að Kastró haldi velli. Leggi hún
of hart að honum gæti hann gripið til
þess að einangra Kúbu algjörlega,
svipað því sem var gert í Kambódíu.
Yrði það enn til að auka á ánauð lands-
manna, jafnffamt því sem stuðningur
almennings við hann myndi aukast
þegar landinu væri ógnað utan ffá enn
eina ferðina. Hvernig eiga Kúbverjar
hka að fullvissa sig um að kapítalískt
kerfi sé nokkra betra, samanber ó-
fremdarástand í ríkjum Austur-Evr-
ópu? Of skyndilegar breytingar, til
dæmis vegna innrásar Bandaríkjahers
eða borgarastríðs á Kúbu, myndu líka
leiða til óviðráðanlegs flóttamanna-
straums til Bandaríkjanna og jafhffamt
gjörspilla valdajafnvægi í Karíbahafi,
og er það nógu viðkvæmt nú þegar
vegna ástandsins á Haiti. Suðurhluti
Florida gæti meira að segja breyst í
vígvöll, þvf þar era nú þegar vopnaðar
sveitir útlaga sem Kúbuher gæti ekki
látið óáreittar ef til átaka kæmi. Til-
hugsunin um slík ósköp verður til þess
að Clinton og aðrir, jafnvel æstustu
andstæðingar Kastrós, hljóta að halda
að sér höndum og ákveða að vænlegra
sé að viðhalda hóflegri spennu og
nokkurri óvissu um ffamvindu mála -
og láta hverjum degi nægja sína þján-
ingu.