Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.2005, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 19. febrúar 2005
!
Ég gapi og eitthvað deyr innra
með mér. Hef ég lent í tíma-
beyglu? Er ekki árið 2005? Ég
píri augun og reyni að fókusera
á millifyrirsögnina:
„Samkvæmt nýju deiliskipu-
lagi er heimilað að rífa 25 hús
sem byggð voru fyrir 1918 við
Laugaveg í Reykjavík. Hefur steinbærinn
Laugavegur 22A frá árinu 1892 þegar ver-
ið rifinn.“
Kaldur sviti sprettur út, ég finn hjartað
herpast saman og hendurnar titra. Ég
verð að gera eitthvað! Get ég hlaupið nið-
ur eftir og hlekkjað mig við … nei. Það
væri fáránlegt. Höldum sönsum.
Ókei, kalt mat; hvað þýðir „heimilað“?
Það „má“… – býst
ég við. Það er sem-
sagt eitthvert fólk
sem segir að það
„megi“ rífa þessi hús. Það má tæta í sund-
ur hryggsúlu Reykjavíkurborgar …! Ekki
að það „eigi“, heldur „megi“.
Maður „á“ ekki að rífa úr sér framtenn-
urnar, en maður „má“ það.
Hvað er að mér? hugsa ég og fletti
áfram. Þetta verður stöðvað. Við lifum á
upplýstum tímum velmegunar og vænt-
umþykju. Ég hef ekki tíma til að pæla í
þessu.
Þetta er sennilega einhvers konar
hrelli-pólítík. Það eru kynnt til sögunnar
hræðileg áform, þannig að fólki finnist það
hálfa vera nóg. Og málamiðlunin verður
að rífa örfá hús og allir eru sáttir. Auðvit-
að á ekki að fara að rífa öll þessi hús. Þetta
er bara til að stuða okkur. Til að fá við-
brögð. Guði sé lof.
Það eru nefnilega stundum uppi alls
konar áform á pappírunum sem ekki
verða að veruleika. Til dæmis eru til
teikningar af umhverfi Tjarnarinnar, með
háhýsum allan hringinn. Í þá daga vildi
einhver athafnamaðurinn láta rífa alla
trékumbaldana umhverfis Tjörnina og
gera þetta almennilegt. Eins og í útlönd-
um.
Eins voru uppi hugmyndir um að gera
almennilega breiðgötu frá Túngötu og
upp á Snorrabraut. Það fól að vísu í sér að
það hefði þurft að rífa öll hús öðru hvoru
megin við Grettisgötu og Amtmannsstíg,
fyrir utan öll önnur hús sem voru í veg-
inum …
En nú eru liðnir nokkrir dagar frá því
að ég las þessa frétt – og enn er ég ekki
farinn að sjá nein viðbrögð. Ég glugga aft-
ur í greinina: „Mikið átaksverkefni varð-
andi deiliskipulag á Laugavegi sem tryggi
nauðsynlegt jafnvægi verndunar og upp-
byggingar.“
Ég skrifa niður númer húsanna sem má
rífa og geng niður Laugaveginn. Stendur
heima; öll gömlu fallegu húsin mega fjúka
– og ljótu nýju húsin eiga að fá að standa.
Eins og hörmungin sem var byggð á nr.
53b (Kúnígúnd, Hereford Steakhouse).
En bíðum nú við! Einu verslunarhúsin
sem ég sé standa auð eru nýleg …?! Í
gömlu húsunum blómstra huggulegar litl-
ar búðir, kaffihús og veitingahús, eins og
maður vonast til að finna í miðbæ. Í stóru
nýju húsnæðunum eru útibú frá alþjóð-
legum verslanakeðjum.
Eitt verð ég þó að viðurkenna; sum af
þessum gömlu húsum eru ekkert augna-
yndi lengur. Það er búið að augnstinga
þau, klæða í fáránlegan búning og hengja
utan á þau asnaleg skilti. En það er bara
ytra byrðið, sem má auðveldlega færa í
upprunalegt horf. Flest eru þau vel byggð
og rammgerð. Nýlega var rifið hús í Að-
alstræti, á þeirri forsendu að það væri
orðið gamalt og lélegt. En það haggaðist
ekki undan stálkúlunni. Það þurfti að saga
það niður í rólegheitunum.
„Jafnvægi verndunar og uppbygg-
ingar?“ Það stendur til að framlengja
Hlemm-stemninguna alla leið niður að
Bankastræti. Þriggja til fjögurra hæða
steinkassamartröð. Menn byggðu svona á
árunum eftir stríð. Í borgunum sem höfðu
verið jafnaðar við jörðu.
En það er nefnilega einmitt stríð í upp-
siglingu. Ég ætla að verða fyrstur á stað-
inn þegar þeir mæta með vélarnar. Ég
ætla að hlekkja mig berrassaðan við stál-
kúluna og leyfa þeim að slengja mér utan í
vegginn. Ég kæri mig ekki um að lifa í
þessari borg ef það „má“ fara svona með
hana.
Eftir Óskar Jónasson
oj@internet.is
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
Það er athyglisvert hversu viðtekin hug-tökin „liberal bias“ og jafnvel „liberalpropaganda“ eða „frjálslyndisslag-síða“ og „frjálslyndisáróður“ eru orð-
in í bandarískri fjölmiðlaumræðu um þessar
mundir, ekki síst ef litið er til þess hvers konar
umræða eða málflutningur það er sem vísað er
til í því samhengi. Viðhorf sem maður hefði talið
fremur sanngjörn og langt frá því að teljast
áróður, jafnvel þótt fast sé að þeim kveðið, s.s.
almenn kynfræðsla í skólum, þróunarkenningin
og ýmis sjónarmið er tryggja fólki mannréttindi
óháð t.d. kynferði eða kynhneigð, eru orðin um-
deild í Bandaríkjunum, umfram það sem þekk-
ist í flestum öðrum vestrænum löndum. Þannig
er teiknimyndafígúra að nafni
SpongeBob (Svamp-Robbi)
t.d. orðin að nokkurs konar
táknmynd hins meinta frjáls-
lyndisáróðurs en svampur
þessi hefur sér það helst til
saka unnið að hafa sungið um gildi umburð-
arlyndis og menningarlegrar fjölhyggju í tón-
listarmyndbandi sem framleitt var sem
fræðsluefni fyrir grunnskóla, en mætti mikilli
gagnrýni frá talsmönnum samtaka er bera nöfn
á borð við Focus on the Family og American
Family Association. Umræddur svampur hefur
reyndar lengi legið undir grun fyrir að vera
leyndur boðberi samkynhneigðra viðhorfa af
óljósum ástæðum, og þótti viðvera hans í mynd-
bandinu, þar sem kynhneigð var meðal þess
sem fólk er hvatt til að sýna umburðarlyndi
gagnvart, staðfesting á áðurnefndum grun. Og
þessar raddir virðast ná sínu fram líkt og sást
nú á dögunum þegar teiknimyndakanínan Bust-
er bættist í hóp teiknaðra pólitískra samvisku-
fanga er sjónvarpsþáttur, sem lýsti því er kan-
ínan heimsótti stelpu sem átti tvær mömmur,
var tekinn af vordagskrá CBS-sjónvarpsstöðv-
arinnar eftir átölur frá menntamálaráðuneytinu
um að með þættinum væri börnum kynntur
vafasamur „lífsstíll“.
Þeir sem staðsettir eru kirfilega á vinstri
vængnum svara auðvitað í sömu mynt og vara
við áróðri kristinna hægrihreyfinga og er ljóst
að meiri harka og öfgar eru að færast í skoð-
anaskipti á opinberum vettvangi í Bandaríkj-
unum. Í stað yfirvegaðar og málefnalegar um-
ræðu er fjölmiðlaumræðan að verða undirlögð
af nokkurs konar mælskufræðilegu reiptogi
andstæðra fylkinga, þar sem keppikeflið er það
að draga miðju kaðalsins, þ.e. normið í sam-
félagsumræðunni, nær sínum enda pólitíska lit-
rófsins. Og boltinn er kominn ansi langt í
kristna-hægra öfgahornið þegar opinber við-
urkenning á réttindum samkynhneigðra er álit-
in umdeilanleg jaðarskoðun og úthrópuð sem
enn eitt dæmið um bíræfinn áróður frjálslynda
vængsins.
Nú er svo komið að sjálfur harðjaxlinn og
(fyrrum repúblikaninn) Clint Eastwood er orð-
inn að skotmarki ötulla reiptogara af hægri
vængnum, s.s. útvarpsmannsins Rush Lim-
baugh og kristilega siðferðispostulans Michaels
Medveds sem fjallað hafa af mikilli hneykslan
og fyrirlitningu um kvikmynd Eastwoods, Millj-
ón dollara stelpan (Million Dollar Baby), sem
m.a. hefur verið tilnefnd til Óskarsverðlauna.
Þau sterku viðbrögð sem myndin vekur urðu
Frank Rich, blaðamanni New York Times, m.a.
tilefni mikilla vangaveltna yfir því hvers vegna
hægripostularnir hafi keppst hver um annan
þveran við að úthrópa myndina sem „frjálslynd-
isáróður“. Mynd sem, líkt og Eastwood bendir
sjálfur á í viðtali við Rich, er einföld saga mann-
eskju sem tilbúin er að leggja mikið á sig til að
láta drauma sína um að hefja sig upp úr fátækt
rætast. „Við erum að tala um mynd þar sem
vondu kallarnir eru fólk sem misnotar velferð-
arkerfið,“ segir Eastwood í viðtalinu og klykkir
út með orðunum: „Hvað þarf maður eiginlega
að gera til að þetta fólk verði ánægt?“ Að vísu á
umræða um líknardráp sér stað í myndinni,
sem jú er einn af helstu ásteytingarsteinum
strangtrúaðra hægrimanna. En það er fleira
sem kemur til, og ef til vill afhjúpast það sem
raunverulega fer fyrir brjóstið á postulunum í
hugleiðingum Michaels Medveds, sem gagn-
rýndi myndina fyrir að lofa því að vera sig-
ursaga í anda Rocky, en svíkja síðan öll slík fyr-
irheit. Það sem er kannski „illmeltanlegast“ við
kvikmyndina Milljón dollara stelpan er það
hversu slæma útreið ameríski draumurinn fær í
myndinni. Þar er brugðið upp mynd af stétt-
skiptu og misskiptu samfélagi, og misheppnaðri
tilraun lánleysingja til þess að sprengja af sér
fjötra samfélagslegra aðstæðna sinna. Kvik-
mynd Eastwoods er einmitt athyglisverð sem
Hollywood meginstraumsmynd, bæði vegna
þess hversu myrk hún er og fyrir það hvernig
þar er leikið með forskilning áhorfandans sem
vanur er því að horfa aðeins á sigurvegarana, og
sjá goðsöguna um ameríska drauminn spilaða
aftur og aftur með örlitlum tilbrigðum.
Í hægra öfgahorninu
Fjölmiðlar
Eftir Heiðu
Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
’Og boltinn er kominn ansi langt í kristna-hægra öfga-hornið þegar opinber viðurkenning á réttindum sam-
kynhneigðra er álitin umdeilanleg jaðarskoðun og út-
hrópuð sem enn eitt dæmið um bíræfinn áróður
frjálslynda vængsins.‘
Mikið fár virðist vera í uppsiglingu vegna niðurrifs húsa við Laugaveginn.Guðmundur Magnússon skrifar leiðara í Fréttablaðið og líkir þessu viðmenningarsögulegt slys – það hljómar eins og herhvöt þegar hann nefnir
baráttuna fyrir varðveislu Bernhöftstorfunnar í þessu sambandi. Menn verða samt
að kynna sér málið áður en þeir vaða fram. Ég mæli með gönguferð upp og niður
Laugaveginn.
Í gær fékk ég bréf frá æstum manni sem sagði að ekki mætti rífa Laugaveg 11
vegna þess að Halldór Laxness hefði drukkið kaffi þar. Ójá.
Það er betra að hafa staðreyndir á hreinu. Ef menn eru að varðveita minjar um
kaffihúsið á Laugavegi 11, þá er það um Jökul, Dag Sigurðarson, Elías Mar og
hommaborðið sem þar var í einu horninu.
Á blómaskeiði Laugavegar 11 lýsti Halldór hins vegar fyrirlitningu á kaffi-
húsahangsi – skrifaði eitthvað á þá leið í Íslendíngaspjalli að íslenskum rithöfundum
liði betur við kaffidrykkju heima hjá sér en að kúldrast á kaffihúsum eins og „lítil-
lækkaðir smáborgarar í París“.
Seinna tók ég viðtal við Jóhann Hjálmarsson skáld þar sem hann lýsti Laugavegi
11 sem einstaklega óyndislegum stað. Hann minnti að alltaf hefði verið rigning,
kaffið var vont – gestirnir voru stundum að bauka við að blanda brennivíni úti í gos-
flöskur undir borðinu.
Staðreyndin er sú að af þeim húsum sem kemur til greina að rífa eru ekki nema
tvö til þrjú sem hafa eitthvert gildi – mörg eru ekki annað en örgustu kofaskrifli.
Það er út í hött að líkja þessu við Bernhöftstorfuna þar sem eru mun eldri hús –
dæmi um eldri stíl í húsagerð sem lítið er eftir af í bænum.
Egill Helgason
Silfur Egils www.visir.is
Laugavegur 11
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Bílabærinn.
I Jeríkó í Jórdandal er talin vera „elsta borgí heimi“ segir í bókinni Hugmyndir sem
breyttu heiminum eftir spánska rithöfundinn
Felipe Fernández-Armesto sem nýlega kom
út í íslenskri þýðingu. Jeríkó er talin vera
elsta borgin „vegna múrsteinahíbýla frá
10.000 f.Kr. sem byggð eru með 60 sentímetra
þykkum veggjum á
grjótpúkki“. Fólkið sem
bjó í Jeríkó borðaði
ræktað hveiti og bygg en borgin náði í fyrstu
aðeins yfir fjóra hektara lands. Fyrir meira
en 7000 árum var byggð borgin Catal Hüyük
þar sem nú er Tyrkland en hún var meira en
þrisvar sinnum stærri en Jeríkó: „götur lágu
ekki á milli vaxkökulaga vistarveranna eins
og við þekkjum þær heldur voru göngustígar
uppi á flötum þökunum. Húsin voru öll eins í
laginu: dyragættirnar, eldstæðin, ofnarnir og
jafnvel múrsteinarnir voru af ákveðinni stærð
og lögun. Máluð yfirlitsmynd svipaðrar borg-
ar er varðveitt á einum veggnum,“ segir í bók
Fernández-Armestos.
II Í bókinni segir að borgurum slíkra staðahafi ef til vill þá þegar fundist borgin hið
fullkomna umhverfi til að búa í en það var að
minnsta kosti ríkjandi viðhorf í Mesópótamíu
á þriðja árþúsundi f.Kr. „Best þekkta sköp-
unargoðsögnin frá því svæði skilgreinir óreiðu
sem þann tíma þegar „múrsteinar höfðu ekki
verið ... borg hafði ekki verið byggð“,“ segir í
bókinni og enn fremur: „Við lok árþúsundsins
bjuggu 90% íbúanna í suðurhluta Mesópótam-
íu í borgum. Fjórum árþúsundum síðar erum
við hin farin að nálgast þetta og maðurinn er
að verða borgardýr. Það hefur tekið okkur
þetta langan tíma að yfirstíga ýmis vandamál,
eins og heilsufars- og öryggisvandamál, sem
koma til af gríðarlegum umbreytingum á hinu
náttúrulega umhverfi. Sumar afleiðinganna
eru enn óljósar og við vitum ekki enn hvort
við getum forðast þau áföll sem hafa gert út
af við sérhverja siðmenningu hingað til.“
III Með borgum breytum við hinu nátt-úrulega umhverfi með þær væntingar að
búa til annað og betra, umhverfi þar sem við
teljum okkur geta starfað betur, lifað betra
lífi, hugsað meira, talað meira saman, æxlast
hraðar. Til þess að ná fram þessum áhrifum
borga höfum við lagt megináherslu á tvennt,
hagnýtt gildi skipulagsins og fegurð, bygg-
ingar hafa ekki aðeins átt að vera nytsam-
legar heldur einnig fagrar á að líta; ef hvort
tveggja heppnast teljum við okkur geta upp-
fyllt væntingar okkar um góða borg. Þetta
hefur auðvitað gengið misjafnlega vel. Það
eru til góðar borgir, eða að minnsta kosti
borgir sem eru betri en margar aðrar.
Reykjavík er að mörgu leyti góð borg. Meg-
inkostur hennar er smæðin. Megingalli henn-
ar er hvað hún er dreifð. Hvers vegna er
svona lítil og fámenn borg svona dreifð?
Kannski er eitt aðaleinkenni Reykjavíkur það
hversu hratt hún fór inn í nútímann, hversu
hratt hún stækkaði. Vaxtarverkirnir hafa ver-
ið miklir. Um nokkra þeirra verður fjallað í
greinaflokki Lesbókar sem nefnist Húsin í
bænum.
Neðanmáls
Lauga-
vegurinn