Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.2005, Page 10

Í
herbergi númer 19 í kjallaranum á
Elliheimilinu búa tveir gamlir menn.
Þeir heita Pjetur og Jón. Báðir eru
þeir ættaðir „að austan“ og báðir
blindir.
Þessir herbergisfjelagar hafa
margt sameiginlegt, t.d. kunna þeir mesta sæg
af rímum og ljóðum og skemta sjer oft við að
þylja hvor sín fræði. En þegar betur er aðgætt
ber þeim Pjetri og Jóni margt á
milli. Maður skyldi nú álíta, að
tveir gamlir menn, sem báðir eru
blindir, hefðu svipaðar skoðanir á
sjónleysinu – en því fer fjarri um
þá fjelaga á nr. 19.
Pjetur er altaf að dásama
þessa „blessuðu“ birtu, sem al-
veg ætli að gera útaf við hann.
En fyrir Jóni er sjónleysið eins
og löng og myrk nótt, og honum
leiðist, að senn skuli ekki renna upp bjartur
morgunn!
Pjetur hefir orðið:
– Það var fyrsta daginn í síðustu vikunni á
undan vetrinum, sem var í hitteðfyrra! Jeg stóð
á blettinum norðaustan við þetta hús, og sólin
skein í heiði. Eitthvað var jeg að stússa – jeg
man ekki hvað það var. En alt í einu verður
mjer litið upp, og sje jeg þá blessaðan, elsku
frelsarann minn koma einhvers staðar langt að
handan – eða neðan úr bæ – og stefna svona
skáhalt fram hjá mjer. Jeg brá hönd yfir augu
og ætlaði að virða hann fyrir mjer, um leið og
hann færi fram hjá.
– En hvað heldurðu hann hafi gert? Hann
gekk beina leið til mín, rjetti mjer hendina og
hjelt hendi minni í lófa sínum „jeg giska á svona
korter til hálftíma“. Og þegar hann hafði horft
á mig góða stund, tók hann mig tali og sagði:
– Þú ert þreyttur orðinn, Pjetur minn.
Hættu að vinna og hvíldu þig, það sem eftir er.
Þú hefir verið trúr í starfinu og gert skyldu
þína.
– Þú, minn náðugi herra! sagði þá jeg.
Hvernig fer það ef jeg hætti að vinna?
– Það fer vel, Pjetur minn – það er stutt
þangað til þú kemur til okkar!
Þá kunni jeg mjer ekki læti fyrir fögnuði og
fór að hlaupa fram og aftur. En áður hafði jeg
verið svo latur og lumpinn. Jeg spurði hann síð-
an, hvort hann vildi ekki hjálpa mjer til að
hverfa hjeðan, sem skjótast, og upp í alsæluna.
– Það er ekki hægt, Pjetur minn, ekki fyr en
þinn tími er kominn.
– Af hverju stafar þessi mikla birta og ljómi,
sem umvefur mig allan? spurði jeg.
– Þetta ljós var tekið frá englunum handa
þjer, uns þú kemur. Þá fá englarnir aftur ljósin
sín!
Svo vjek hann frá mjer, blessaður frelsarinn.
En nokkru seinna kom hann til mín aftur og
kvaðst ætla að biðja mig bónar. Þá hnussaði jeg
svona við og sagði:
– Það má ekki vera mikið, góði minn, ef jeg á
að geta gert það, – blessaður frelsarinn minn.
Þá kvaðst hann bara vera kominn til að vita
hvort jeg myndi nokkuð af því, sem okkur hefði
farið á milli.
Jeg fór að hugsa mig um og sá þá alt í einu,
eins og loga letri skráð, fyrir framan mig, alt
sem hann hafði beðið mig að muna og breyta
eftir. Svo byrjaði jeg að þylja þetta upp fyrir
honum – og mikið þótti honum vænt um þetta.
Fyrst klappaði hann mjer og kysti á mjer hend-
ina, og mælti síðan:
– Jeg hefi farið víða um jörðina og spurt
mennina um það, sem jeg hafði kent þeim og
beðið þá að breyta eftir. Og enginn mundi neitt.
Þú ert fyrsti maðurinn, Pjetur minn.
Jón:
– En þvættingurinn í honum vini mínum
Pjetri! Þetta eru bara draumar – en þeir eru
fallegir fyrir því. Mig hefir dreymt líkt og þetta
– en líka ýmislegt annað, eins og t.d.
Í nótt dreymdi mig, að til mín kom kona, sem
jeg þekti, og sagði:
– Það er hart í böggum hjá ykkur núna,
drengir mínir. En það batnar!
Þennan draum rjeði jeg á þann veg, að í hönd
færi góðæri. Skyldi það ekki ganga vel á síld-
inni í sumar?
Meðan það var móðins að sjá drauga sá jeg
mikið af öllu slíku. En síðan enginn maður trúði
því, að slíkir hlutir væru til hefi jeg aldrei sjeð
neitt!
– Hvaðan eruð þjer ættaðir, Jón?
– Jeg er kominn í beinan karllegg af Hjörleifi
kvensama, sonur Jóns Steingrímssonar og
Oddnýjar Sveinsdóttur, er bjuggu allan sinn
búskap í Breiðabólsstaðargerði í Suðursveit.
Þar er jeg fæddur 8. febr. 1858 og ólst þar upp
til 21 árs aldurs. Þá fór jeg í vinnumensku aust-
ur í Múlasýslu, og eftir mikinn flæking – að-
allega á enskum fiskiskútum, er fluttu afla sinn
til Suðurlanda – kom jeg til Reykjavíkur og
settist hjer að 1889.
Eftir það var jeg um 20 ára skeið skútu-
maður hjá Geir heitnum Zoëga. Þegar skút-
urnar liðu undir lok fór jeg að róa á opnum bát-
um og reri bæði frá Vestfjörðum og
Austurlandi. Síðast reri jeg á Bakkafirði 1919 –
og ekki hefi jeg á sjó komið, sem nýtur og dug-
andi maður, eftir það. Þá fór jeg að skera tóbak
og skar og skar miskunnarlaust í 15 ár, eða
þangað til 1934 að jeg fór austur á Norðfjörð til
barnanna minna og Steins bróður míns og var
þar í tvö ár. Þaðan kom jeg hingað á Elliheim-
ilið, og þá var búið að „konkúrera“ mig út í tób-
aksskurðinum, og síðan hefi jeg aldrei haft
neitt að gera.
Jeg hefi aldrei verið kvæntur „í guði“, eins og
Pjetur kallar það, – en jeg bjó með tveim kon-
um og átti með þeim sex börn. Tvö eru á lífi –
bæði á Norðfirði.
– Þjer kváðuð hafa verið töluverður æf-
intýramaður?
– Og læt jeg það nú vera. Harla lítið fanst
mjer það æfintýralegt að verða hálf-blindur 25
ára – svo jeg sá ekki á bók – og svo til stein-
blindur fertugur. En altaf gat jeg samt hausað
fiskinn á hverju sem gekk.
– Segið mjer einhverja gamla sjóarasögu,
þar sem þjer eruð sjálfir söguhetjan.
– Jeg er búinn að gleyma öllu slíku og þvílíku
– en ef jeg lenti í „harki“ þá beið jeg aldrei eftir
því að mjer væri gefið á hann. Um að gera að
vera fyrri til – fyrri til að slá! Eina sögu gæti
jeg sagt þjer, því jeg var að rifja hana upp í
morgun.
Svoleiðis var, að jeg var staddur í Höfn og
átti þar fyrir kunningja, er Bruun hjet. Hann
var skipstjóri. Það stóð til að halda Íslend-
ingaball og þangað langaði mig að koma.
Bruun benti mjer þá á eina „góða“ – það var
frönsk „danserinna“. Jeg labbaði mig svo til og
gerði við hana „samning“ um að hún kæmi með
mjer á ballið. Það eitt út af fyrir sig kostaði 9
krónur, sem greiddar voru fyrirfram. Auk þess
setti hún að skilyrði, að jeg undirhjeldi sig vel á
ballinu og hún mætti drekka það, sem hana
lysti.
Svo kom ballið, og stelpan pantaði eitt hel-
vítafár af allrahanda vínum – en jeg fór hægt í
sakirnar, því jeg hefi aldrei vínmaður verið. Er
leið á nóttina gerðist sú franska mín all-
drukkin og til að forðast „alla hneysu“ stungum
við af og nú átti jeg að fá að fylgja henni heim.
En á miðri leið mátti jeg taka hana upp á öxl-
ina, bera hana óraleið eftir langri götu og loks
upp á fimta loft.
Já – það kemur margt fyrir á langri leið –
ekki síst á sjónum! Mig langar altaf út á sjó.
Það er alveg óþolandi að sitja hjer og halda að
sjer höndum árið út.
Pjetur:
– O, sei, sei! Hvað ættir þú að geta gert,
blessaður auminginn. En síst ber að lasta í þjer
drýgindin. Hvað hefir þú nú aðhafst meðan jeg
var að smíða klemmurnar mínar? Ekki nokk-
urn hlut nema hugsa þarna og yrkja – og hverj-
um er gagn í því? Það hafa nú líka verið skáld í
minni ætt. Móðir mín hjet Ágústína og orti
langar drápur eftir flesta í minni sveit. Faðir
hennar – og afi minn – var prestur og skáld
mikið – og kvennamaður í þokkabót. Það var
síra Jón á Bægisá.
Jeg er nú á því, Jón minn sæll, að þjer væri
nær að yrkja ögn minna og trúa dálítið betur –
trúa á frelsarann, eins og jeg. Skyldi þjer veita
af því.
Jón:
– Má vel vera, Pjetur minn. En jeg er þá illa
svikinn, ef það er mikil eftirspurn á þvotta-
klemmur í himnaríki.
Jeg hefi nú þá skoðun, að ljóðin mín verði
prentuð og lesin – en klemmurnar þínar fjúki
allar út í veður og vind. En til himnaríkis förum
við báðir – enginn efi. Við skulum fá okkur í
nefið, upp á það. Hvar er hendin á þjer?
Svo fálma þeir báðir út í sólskinið og sumarið
– hvor í sínu myrkri. Jón rjettir Pjetri tóbaks-
dósirnar sínar – og loks mætast hendur þeirra í
myrkrinu.
Verið þið blessaðir. Gæfan leiði ykkur.
S.B.
Lesbók Morgunblaðsins | 11. júlí 1937
Samtal við tvo gamla
menn á Elliheimilinu
Jón og Pjetur „Hvar er höndin á þér?“
Lífið á nr. 19 --
80
ára
1925
2005
10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 19. febrúar 2005