Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.2005, Blaðsíða 16

16 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. desember 2005
Þ
egar sómakærir Íslendingar eru
rétt búnir að kyngja jólaöndinni
sprettur fram hinn forboðni
ávöxtur leikhúsjöfranna Bertolts
Brecht og Kurts Weill. Þetta óp-
eruútfrymi gerði allt vitlaust
þegar það var frumsýnt í Berlín 1928. Túskild-
ingsóperan synti á móti straumi og stefnum,
ristilspeglaði borgaraleg gildi og var ann-
aðhvort lofsungin eða úthrópuð sem argasta
klám. Áhorfendur kölluðu þó
ekki allt ömmu sína í Weim-
arlýðveldinu, Sódómu milli-
stríðsáranna. Áður en verkið
varð eins árs reyndist það mesti „hittari“ þýskr-
ar leiklistarsögu, var leikið tíu sinnum á dag í
fimmtíu borgum víðsvegar í Evrópu.
Sagan sem byggist á Betlaraóperu Johns
Gay frá 1728 fjallar um skrautlegan lýð, brodd-
borgara og bófa. Þar segir af ólöglegum yfirtök-
um á eignum og tilfinningum. Makki hnífur
spyr: Hver er munurinn á að ræna banka og að
taka yfir banka? Missið ekki af þessu sveitta sí-
gilda Weimarpönki, breiðu bökunum, hórunum
og þjófunum …“
Svo hljóðar kjarnyrt fréttatilkynning Þjóð-
leikhússins um jólaleikritið, Túskildingsó-
peruna eftir Bertolt Brecht og Kurt Weill,
krassandi verk, þar sem tekist er á um borg-
arleg gildi, siðferði, glæpi og ást. Það þarf ekki
að fjölyrða um vinsældir þessa verks, – og hér á
Íslandi hefur það verið sett upp alloft, jafnt af
atvinnuleikhúsum og áhugamönnum.
Stefán Jónsson er leikstjóri sýningarinnar
nú, og hann segir erindi aðstandenda sýning-
arinnar með uppfærslu þess nú vera að spegla
samfélagið eins og það kemur þeim fyrir sjónir
gegnum heim sölumennskunnar. „Þetta er
heimur þar sem allt er til sölu – í stóru sem
smáu. Fólk gengur svo langt að selja jafnvel að-
gang að tilfinningalífi sínu og kynlífi fyrir smá
frægð, og jafnvel engan pening.“ Stefán segir
að þegar Brecht samdi verkið, á dögum Weim-
arlýðveldisins, hafi hann verið að spegla sam-
félag millistríðsáranna; kaunum hlaðið og gegn-
sýrt af úrkynjun. „Það er margt í samfélagi
okkar í dag sem er sambærilegt ástandinu þar
og þá, – sérstaklega í hugarfari. Í dag er hins
vegar búið að pakka því betur inn í neyt-
endavænni umbúðir og hlutirnir framreiddir af
markaðsfræðingum og ímyndarsérfræðingum.“
Andstæður í hreinni ást og sölumennsku
Í Túskildingsóperunni er verið að taka á borg-
aralegum gildum í þessu ljósi, og þar er stillt
upp hvítflibbamönnum andspænis harðsvír-
uðum glæpamönnum, og að sögn Stefáns, því
sem þeir eiga sameiginlegt. „Í gegnum þetta er
líka rakin ástarsaga Pollýjar, sem er ung stúlka
og hrein. Í hreinni baráttu hennar fyrir hinni
sönnu ást – á reynar mjög óheppilegum manni,
Makka hníf, – sjást vel andstæðurnar við heim
sölumennskunnar.“
Stefán er spurður um ómældar vinsældir Tú-
skildingsóperunnar og hvaða skýringar hann
eigi á þeim. Hann segir að í höfundum verksins
hafi mæst tveir byltingarmenn sem með Tú-
skildingsóperunni hafi brotið blað hvor á sínu
sviði og lagt drög að nýju leikhúsi. .„Tónlist
Weills hefur kannski haldið verkinu hvað hæst
á lofti. Þeir kalla verkið óperu, sem það er mest
að nafninu til þótt tónlistin sé eins og konfekt-
kassi með margbreytilegum molum í og alveg
frábær. Þeir voru líka að stríða smáborg-
urunum með því að sveipa verkið óperuljóma og
sviðsetja það í sollinum. Þeir eru báðir að ögra
ríkjandi gildum, og kannski er það það sem á að
vera hlutverk leikhússins – velta við steinum,
spegla það sem er í gangi og kveikja nýjar
hugsanir hjá áhorfandanum. Það er það sem
gott leikhús á að gera, og er ef til vill það sem
gerðist með frumflutningi þess á sínum tíma.“
Stefán segir að þótt verkið gerist í London,
eins og hjá þeim Brecht og Weill, séu snertiflet-
irnir margvíslegir. Í ljósi hnattvæðingar og ís-
lenskrar útrásar sé líka leikið með tákn og til-
vísanir í íslenskan raunveruleika. „Þótt við
færum verkið ekki hingað heim, beitum við þó
ýmsum aðferðum við að minna okkur á að við
erum hluti af þessum heimi hér á okkar litla
skeri.“
eftir Bertolt Brecht og Kurt Weill
Íslensk þýðing: Davíð Þór Jónsson.
Leikstjóri: Stefán Jónsson.
Leikmynd: Börkur Jónsson.
Búningar: Rannveig Gylfadóttir.
Myndvinnsla: Gideon Kiers.
Lýsing: Björn Bergsteinn Guðmundsson.
Hljómsveitarstjóri: Jóhann G. Jóhannsson.
Dansar og sviðshreyfingar: Palle Dyrvall.
Aðstoðarmaður leikstjóra: Jón Atli Jónasson.
Leikarar: Egill Ólafsson, Ólafía Hrönn Jónsdóttir,
Ólafur Egill Egilsson, Atli Rafn Sigurðarson, Halla
Vilhjálmsdóttir, Katla Margrét Þorgeirsdóttir,
Edda Björg Eyjólfsdóttir, Baldur Trausti Hreins-
son, Bjartmar Þórðarson, Eline McKay, Gísli Pét-
ur Hinriksson, Hjálmar Hjálmarsson, Margrét
Kaaber, Ólafur Steinn Ingunnarson, Ragnheiður
Steindórsdóttir, Selma Björnsdóttir og Sigurður
Skúlason.
Hljómsveit: Jóhann G. Jóhannsson, Sigurður
Flosason, Jóel Pálsson, Ásgeir H. Steingrímsson/
Sveinn Birgisson, Kjartan Hákonarson/Samúel J.
Samúelsson, Tatu Kantomaa, Matthías Stefánsson,
Birgir Bragason, Pétur Grétarsson/Ólafur Hólm.
Túskildingsóperan
Allt til sölu, líka tilfinn-
ingarnar og líkaminn
Eftir Bergþóru
Jónsdóttur
begga@mbl.is
Brown lögregluforingi Atli Rafn Sigurðarson ræðir við meyjarnar í sollinum.
Lucy og Polly Edda Björg Eyjólfsdóttir og Halla Vilhjálmsdóttir í hlutverkum sínum.
Makki hnífur Hann er hér leikinn af Ólafi Agli Egilssyni.
Þjóðleikhúsið frumsýnir á annan í jólum Tú-
skildingsóperuna eftir Bertold Brecht og
Kurt Weill. Vinsælt verk þar sem tekist er á
um borgarleg gildi, siðferði, glæpi og ást.