Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.2005, Blaðsíða 2

2 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 24. desember 2005
Sænskir fjölmiðlar eru um þessarmundir fullir af myndum og reynslu-sögum af náttúruhamförunum í Asíufyrir ári. Sérblöð hafa verið gefin út
um atburðinn og margar opnur lagðar undir
upprifjun á því sem gerðist fyrir ári og snerti
Svía mjög, en 543 sænskir ferðamenn létu lífið
og átján er enn saknað.
Frásagnirnar láta engan
ósnortinn. Eldri hjón sem
misstu einkadóttur, maður
sem missti konu og tvö
börn, hjón sem misstu son
á öðru ári, 8 ára strákur sem missti mömmu
og systur. Með sögum þessa fólks minna fjöl-
miðlarnir okkur á hve stutt er á milli lífs og
dauða og bjóða okkur að staldra við. Slíkt er
alltaf mikilvægt og jólin eru ekki síst tíminn
til þess.
Hugurinn hvarflar til allra þeirra sem
misstu ástvini í flóðbylgjunni þegar litið er yf-
ir blöðin hér í Svíþjóð. Hvort sem það eru
dagblöð eða hvers konar tímarit, auk annarra
fjölmiðla þar sem „tsunami“-umfjöllun er fyr-
irferðarmikil, sérstaklega nú þegar ár er að
verða liðið frá atburðinum.
Allan tímann sem liðinn er frá hamförunum
sem urðu 26. desember á síðasta ári hafa fjöl-
miðlar fjallað mikið um málið, ekki aðeins með
fréttum í upphafi heldur líka viðtölum,
reynslusögum, ferðasögum, myndum, frétta-
skýringum og eftirfylgni. Ekki síst hefur þátt-
ur sænskra stjórnvalda verið til skoðunar all-
an tímann. Það þurfti ekki skýrslu
sérskipaðrar nefndar til að átta sig á að
stjórnvöld féllu á prófinu. Við hlutverki þeirra
í upphafi tók fjölmiðlafulltrúi einnar ferða-
skrifstofunnar, Lottie Knutsson, sem þótti
bera af öðrum viðmælendum þegar hún út-
skýrði fyrir landi og þjóð hvað gerst hafði,
hvað væri verið að gera og hvað væri fram
undan. Hún var m.a.s. kjörin kona ársins og
leiðtogi ársins fyrir röggsemi sína.
En samkvæmt nýrri skýrslu stóðust fjöl-
miðlar prófið. Þ.e. umfjöllunin var fagleg og
þrátt fyrir að fámennt væri á ritstjórnum ann-
an í jólum í fyrra, var fólk kallað út og leysti
það verkefnið af hendi með skipulegum hætti.
Sænska ríkissjónvarpið var þó gagnrýnt fyrir
að hafa ekki sent út sérstakan fréttatíma fyrr
en á hádegi hamfaradagsins. En sænska Aft-
onbladet var hins vegar fyrst evrópskra dag-
blaða með fréttirnar um flóðbylgjuna í blaðinu
26. desember 2004. Blaðið var þegar farið í
prentun þegar síminn varð rauðglóandi;
sænskir ferðamenn í Taílandi voru að láta vita
af atburðunum, og blaðakona á vakt skrifaði
eins og hún ætti lífið að leysa.
Flóðbylgjan var nokkurs konar prófsteinn á
getu fréttamiðlanna til að sinna hlutverki sínu
á áfallatíma. Það kom fjölmiðlafræðingunum
sem gerðu skýrsluna á óvart hversu vel
sænsku fjölmiðlarnir sinntu því hlutverki með
hröðum, réttum og ítarlegum fréttaflutningi.
Þegar á hamfaradaginn sendu allir helstu fjöl-
miðlar blaðamenn sína til hamfarasvæðanna.
Þegar miðað er við að utanríkisráðherra Sví-
þjóðar, Laila Freivalds, fór fyrst af stað
tveimur dögum síðar, 28. desember, má ljóst
vera að fjölmiðlarnir sinntu hlutverki sínu
betur en stjórnvöld.
Önnur skýrsla sem kom út í byrjun þessa
mánaðar fjallar um þátt sænskra stjórnvalda
sem öfugt við fjölmiðlana fá falleinkunn. Hæg
viðbrögð, óljóst ákvarðanaferli, óljós ábyrgð
og afsakanir einkenndi aðgerðir stjórnvalda
hamfaradaginn og dagana þar á eftir. Sér-
skipuð nefnd segir Göran Persson bera aðal-
ábyrgðina og að Laila Freivalds og utanrík-
isráðuneyti hennar hafi verið nokkurs konar
upplýsingasía og hindrun í að upplýsingar
kæmust rétta leið.
„Munurinn er sá að fjölmiðlar eru ávallt
viðbúnir því að áföll ríði yfir. Það fylgir starf-
inu að vera viðbúinn óvæntum atburðum,“
segir Marina Ghersetti, einn skýrsluhöfunda
m.a. í Svenska Dagbladet. Maður skyldi ætla
að stjórnvöld ættu einnig ávallt að vera viðbú-
in, en skýrslan frá 1. desember leiðir í ljós að
svo er ekki. Enginn hefur sagt af sér eða verið
sagt upp og það kemur ekki á óvart að þol-
endur í málinu, sem eru margir, óski ekki sér-
staklega eftir nærveru ráðamanna á minning-
arathöfnum sem fyrirhugaðar eru á nokkrum
stöðum í Svíþjóð og í Taílandi annan í jólum.
Fjölmiðlar stóðust prófið
’Munurinn er sá að fjölmiðlar eru ávallt viðbúnir þvíað áföll ríði yfir. Það fylgir starfinu að vera viðbúinn
óvæntum atburðum,“ segir Marina Ghersetti, einn
skýrsluhöfunda m.a. í Svenska Dagbladet.‘Fjölmiðlar
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
Lesbók Morgunblaðsins Kringlunni 1, 103 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Umsjón Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýsingar sími 5691111
netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins
!
Á Íslandi eru Bókmenntir
heilagar og þær ritaðar með
stórum staf og helst með
slaufum, og það, að ætla sér
að gagnrýna eða afhjúpa sömu
menntir og rífa niður helgi-
myndir þeirra í miðri messu –
í sjálfu jólabókaflóðinu – væri
óðs manns æði.
Ég er sá óði maður.
Skáldsagan Túristi er vissulega bók-
menntaverk, en hann er ekki geðþekkt
bókmenntaverk, held-
ur einhvers konar fíll í
postulínsbúð menn-
ingarinnar – og í
þeirri búð má ekkert brotna. Hvort
sem Túristi er vond bók – eins og DV
heldur fram – eða misskilið listaverk;
bókmenntaleg so duko-þraut – eins og
ég leyfi mér að halda fram – verður
tíminn að leiða í ljós. Í hita augnabliks-
ins sjá augun ekki skóginn fyrir trján-
um; ekki listaverkið fyrir umfjöllunar-
efninu. Túristi á erindi, hann mun lifa.
Ég talaði mikið um Túrista allt árið,
því ég vissi að þegar nær drægi jólum
yrði hvorki þörf né pláss fyrir hugleið-
ingar höfundar um eigið verk og ís-
lenskt bókmenntaumhverfi. Útgefand-
anum var uppsigað við bókina alveg frá
byrjun og til enda, enda viðkvæmur risi
þar á ferð. Þeir sem gagnrýna Edduna,
bækur hennar eða verðlaunin sem hún
á mest í fá yfir sig holskeflu af reiði
hinna rétttrúuðu. Gengu frammámenn
fyrirtækisins svo langt að biðja mig á
lokuðum fundi um að hætta að skrifa í
Lesbók, vígi Svartaskólamanna og ann-
arra hryðjuverkamanna af póstmód-
ernískum uppruna. Var ég uppnefndur
Svarti bróðir og spyrtur við fámennan
hóp manna sem ég þekkti rétt svo í
sjón og heyrn. Nú er svo komið að ég
óttast um framtíð mína í íslensku bók-
menntaumhverfi, á sama hátt og ég ótt-
ast að ’68 kynslóðin vilji ekki horfast í
augu við komandi kynslóðir, sem hafa
lítinn sem engan áhuga á að lesa skáld-
sögur, hvað þá að þær hafi áhuga á að
skrifa þær. Að minnsta kosti er ekki
hægt að ganga að áhuga þeirra sem
vísum. Á meðan bækur á Íslandi eru
lítið annað en ágæt hugmynd að jóla-
gjöf er hættulegt að sofna á verðinum.
Þó mikið sé talað um raunveruleika um
þessar mundir er óraunveruleiki það
sem fólkið kýs. Áður var það Guðrún
frá Lundi og rómantík í sveit, nú er það
Arnaldur og morð í borg, og eru þessi
tvö fyrirbæri – sveit Guðrúnar og borg
Arnaldar – nær því að vera raunveru-
leg blekking en spegilmynd einhvers
veruleika.
Þeim sem vilja vita um hvað skáld-
sagan Túristi er, er bent á blogg Dr.
Gunna, sem í menningarrýnisdálki sín-
um gaf henni fjórar stjörnur og hin
bestu meðmæli. Dr. Gunni mælir fyrir
hönd hins þögla meirihluta, fólksins
sem er alveg sama um höfunda og
snobb og uppskrúfaða umræðu, en er
til í að lesa bækur sem fjalla um eitt-
hvað sem skiptir það máli.
Umræðan er uppskrúfuð og þrífst á
lygum og hreinþvotti. Útgefendur ljúga
og ljúga og halda að allir séu jafn-
vitlausir. Fólkið í landinu er ekki vit-
laust, því er bara meira eða minna al-
veg sama. Eða hvað?
Í skáldsöguni Pan eftir Knut Hams-
un er Glahn liðsforingi svo vonleys-
islega ástfanginn að hann skýtur sjálf-
an sig í fótinn – með byssu og allt. Ég
er einhvern veginn í sömu sporum, en
haltra áfram veginn og el þá von í
brjósti mér að ég nái að skrifa nokkrar
skáldsögur enn. Síðasta orrusta virðist
töpuð, en lífið heldur áfram, sem og
listin, með sínu ljósi, og sínum skugg-
um.
Ég strauja skyrtu, kveiki á kerti og
brosi framan í heiminn minn; konu,
dóttur og nýfæddan son:
Gleðileg jól!
Túristi er
einn á
jólunum
Eftir Stefán Mána
stefan.mani
@simnet.is
Höfundur er rithöfundur og gaf út skáldsöguna
Túrista fyrr í haust.
Hin árvissa jólagjafaumræða er jafn föst í sessi og skipti flóðs ogfjöru. Hún er á þessa leið:1) Leiðarahöfundar, pistlahöfundar og aðrir býsnast yfir
þeim fjármunum sem eytt sé í jólagjafir.
2) Bent er á aðrar og þarfari leiðir til að verja þessum peningum (t.d.
börn í þriðja heiminum).
3) Minnt er á hin andlegu gild: kærleika, frið, gleði, ró.
Vandinn við þessa umræðu er að fólk eyðir ekkert meiri peningum í
jólagjafir en almennt og yfirleitt. Er þá eitthvað verra að fólk eyði pen-
ingum í jólagjafir en alltof dýrt húsnæði, alltof dýra og of marga bíla,
græjurnar, heimabíóið, farsímana, ferðalögin og allt hitt sem við eyðum
peningum í allan ársins hring? Ég held að það sé bara gott að margir
vilja gefa rausnarlegar gjafir. Annað mál er kannski hversu erfitt mörg-
um reynist að finna réttu gjöfina vegna þess að fólk þekkir sína nánustu
ekki nærri jafn vel og það ætti kannski að gera. En það vandamál hyrfi
varla þó að engar væru jólagjafirnar.
Ármann Jakobsson
http://skrubaf.blogspot.com
Blogg um blogg
Hef ekki bloggað í ár og öld. Og núna blogga ég bara vegna þess að ég
nenni ekki að fara að sofa, nenni ekki að vinna, nenni varla að lesa, nenni
ekki að hella mér upp á te, nenni ekki niður í bæ á barinn, nenni beinlínis
ekki neinu, vildi hafa einhvern að hanga með, hérna heima hjá mér, helst
stúlku sem myndi dást jafn mikið að mér og ég myndi dást að henni –
þetta tungumál hérna virðist mér allt í einu aftur framandi, annarlegt,
orðið dást virðist einhvern veginn skrítið … hef verið að hugsa meira í
myndum en orðum upp á síðkastið – hef verið að kenna myndmál raunar,
og læri meira af því að reyna að kenna en af því að reyna að læra … dag-
arnir eru alveg ljómandi ágætir, fullir af spennandi stöffi jafnvel en mér
liggur ekki beinlínis neitt á hjarta. Sem er sjálfsagt algengasta inntak
blogga, ásamt þessu, að minnast á að það sé algengasta inntak blogga.
Ég nenni ekki að taka úr þvottavélinni, það er varla að ég nenni að
reykja.
Ég sakna erlendra menntamanna. Og kvenna.
Hvalur
http://hvalveidarfyrirbyrjendur.blogspot.com/
Rétta gjöfin
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Síðustu forvöð.
I The New York Times Book Review hefurvalið tíu bestu bækur ársins 2005, fimm
skáldverk og fimm fræðibækur og bækur al-
menns efnis eins og það heitir. Þetta er æði
forvitnilegur listi.
II Efst á lista skáldverkanna er Kafka onthe Shore eftir japanska metsöluhöfund-
inn Haruki Murakami. Hún er sögð skrifuð af
höfundi með mikið sjálfstraust. On Beauty
eftir breska rithöfundinn Zadie Smith er í
öðru sæti. Bókin er sögð vera menningar-
pólitísk skáldsaga sem sýni
alla bestu eiginleika Smith,
sem þekktust er fyrir skáldsögu sína White
Teeth: „Fluggáfuð, dásamlega fyndin og mikil
samúð með körlunum, konunum og börnunum
sem koma fyrir í sögunni,“ segir blaðið. Prep
heitir fyrsta skáldsaga bandaríska rithöfund-
arins Curtis Sittenfeld sem er þriðja á listan-
um. Hún er sögð eftirminnileg og beitt. Sat-
urday eftir Englendinginn Ian McEwan er sú
fjórða sem nefnd er en hún er jafnframt eina
bókin á listanum sem þýdd hefur verið á ís-
lensku. Hún er sögð jafnhressandi og vel
byggð og aðrar skáldsögur McEwans.
Fimmta á lista skáldverkanna er Veronica eft-
ir bandaríska rithöfundinn Mary Gaitskill en
hún er sögð myrk á töfrandi hátt en sögumað-
ur bókarinnar er fyrrverandi sýningarstúlka í
París sem er nú bæði sjúk og fátæk og veltir
fyrir sér fegurð og grimmlyndi heimsins.
III Á listanum yfir fræðirit og rit almennsefnis er fyrst nefnd bók um Írak, The
Assasins’ Gate: America in Iraq eftir George
Packer sem er blaðamaður frá New York. Í
bókinni er fjallað um Íraksstríðið allt frá deil-
unum um það hvort það ætti rétt á sér til
stríðsátakanna sjálfra. Önnur bókin á listan-
um er De Kooning: An American Master eftir
Mark Stevens og Annalyn Swan. Bókin er
sögð frábærlega skrifuð ævisaga byggð á
mikilli heimildavinnu. Þriðja bókin er The
Lost Painting eftir Jonathan Harr en í henni
er fjallað um leitina af verki Caravaggios,
Töku Krists, sem kom í leitirnar árið 1990.
Stuðst er við frásagnir fjölda sagnfræðinga,
listfræðinga, forvarða og annarra fræðimanna
í ritinu sem þykir mjög grípandi lesning.
Postwar: A History of Europe Since 1945 eft-
ir Tony Judt er fjórða bókin sem nefnd er á
listanum. Bókin þykir ítarleg, lærð og ná-
kvæm úttekt á því hvernig Evrópa kom aftur
undir sig fótunum eftir seinna stríð. Síðasta
bókin á listanum er The Year of Magical
Thinking eftir Joan Didion en þar er á ferð
merkilegt endurminningarrit um eitt ár í lífi
höfundarins þegar hún missti bæði eiginmann
sinn og einkabarn.
Neðanmáls