Alþýðublaðið - 29.07.1988, Síða 13

Föstudagur 29. júlí 1988
13
Jóhannes Gunnarsson formaður Neytenda-
samtakanna vill fleiri kvörtunarnefndir í
samvinnu við seljendur og aukinn stuðning
frá ríkisvaldinu.
GRUNDVÖLLUR FRJÁLSRAR VERÐMYNDUNAR
ER GOTT VERDSKYN NEYTENDA
Jóhannes Gunnarsson: Neytendur eru hik-
laust best settir i matvöru — en verst settir
gagnvart tiskuvörubúðum.
Neytendasamtök hafa ver-
ið hér á landi frá 1953 og
hafa þau oft gert sig verulega
gildandi í baráttunni fyrir
heiðarlegum og áreiðanleg-
um vinnubrögðum í verslun
og viðskiptum sem og á öör-
um sviðum. Viða erlendis eru
neytendasamtök afar öflug
og jafnvel styrkt af stjórn-
völdum, en það hefur verið
gert í litlum mæli hér á landi.
Þó efast enginn um að í
verslun og viðskiptum er að-
hald afar nauðsynlegt, að
ekki sé talað um á þeim svið-
um þar sem fráfs samkeppni
fær ekki fylliíega notið sín.
Formaður Neytendasam-
takanna er nú Jóhannes
Gunnarsson. Jóhannes var
fyrst spurður að því hvernig
starf samtakanna hefði þró-
ast í gegnum árin og hvernig
staða þeirra væri gagnvart
versluninni.
„Neytendasamtökin eru til-
tölulega ung samtök. Þau
voru stofnuð 1953, en þá þeg-
ar höfðu verið stofnuð neyt-
endasamtök í nágrannalönd-
um okkar. Það sem hefur háð
Neytendasamtökunum frá
upphafi er fjárskortur, það
vantar alltaf fé til þess að
sinna því starfi sem ætlast er
til af slíkum samtökum —
sem er nánast óendanlegt. í
nágrannalöndum okkar höf-
um við ýmist öflugt neyt-
endastarf sem styrkt er að
megin hlutatil af ríkisvaldinu
eða þá, eins og í Bandaríkj-
unum og Bretlandi, þar sem
neytendastarf er öflugt í
skjóli þess fjölmennis sem í
þessum löndum býr. Hins
vegar höfum við hér hvorki
fjölmenninu til að dreifa né
höfum við hlotið myndarleg-
an stuðning ríkisvaldsins, því
miður. Það hefur verið viss
dragbítur á störf samtakanna
hér á landi“.
— Hvað getur þú sagt
okkur af óbeinu neytenda-
starfi fyrir 1953 — gat fólkiö
sjálft kannski lítt sem ekkert
gert til að hafa áhrif á fram-
ieiðendur og seljendur?
„Já, áðuren samtökin
komu til voru starfandi sam-
tök húsmæðra, sem beittu
sér fyrir í ýmsum málum.
Frægt og umdeilt mál var
mjólkurmálið, þegar Mjólkur-
samsalan fékk einkasölu á
mjólk, á sínu sölusvæði.
Þetta var í kringum 1930 ef
ég man rétt. En ég held að
það sé vart hægt að tala um
annað neytendastarf en þetta
áðuren Neytendasamtökin
komu til, sem skipulagt var“.
— Hverjir hafa þá verið
stærstu áfangasigrar Neyt-
endasamtakanna i gegnum
árin að þínu mati?
„Almennt held ég að Neyt-
endasamtökin með sinni
kvörtunarþjónustu, sem starf-
rækt hefur verið frá upphafi,
hafi bæði gert það að verkum
að neytendur hafi átt auð-
veldara og betra með aö
sækja sinn rétt, t.d. varðandi
gallaða vöru, auk þess sem
starfsemi þessarar kvörtunar-
þjónustu hefur gert það að
verkum að seljendur hafa ver-
ið siðaðir dálítið til. Þeir taka
meira tillit til krafna neytenda
en ella. Ýmsir áfangasigrar
hafa unnist. Fljótlega eftir
stofnun þeirra lentu Neyt-
endasamtökin í löngum
málaferlum vegna þvottaefn-
isins Hvile-vask, þar sem
Neytendasamtökin réðust að
auglýsingaaðferði innflutn-
ingsaðilans, þar sem i útvarp-
inu hljómaði „Gerið þvotta-
daginn að hvildardegi". Það
kom siðan í Ijós við rannsókn
þessa efnis sem farið var út í
eftir að innflytjandinn stefndi
samtökunum, fyrir atvinnu-
róg, að þetta var mjög vara-
samt þvottaefni, vegna þess
að það innihélt mikið af
Prepórat, sem er bleikiefni. í
stað þess að þvottaefnið
þvoði skítinn úr kom í Ijós að
það gerði skítinn hvítari
þannig að hann sást ekki!
Þetta endaði með sigri sam-
takanna, sem var mikilvægur
sigur á þessum fyrstu árum
þeirra. Með þessu töldu sam-
tökin að þau væru búin aö fá
um það niðurstöðu hjá dóm-
stólum að þau ættu að fylgj-
ast með vafasömum við-
skiptaháttum af þessu tagi.
Nú, ég minni á fleiri
áfangasigra. Það var fyrst og
fremst fyrir baráttu Neyt-
endasamtakanna að það
tókst að brjóta á bak aftur
áratuga einokun Grænmetis-
verslunar landbúnaðarins,
einokun sem hafði gert það
að verkum að óánægja var á
meðal neytenda nánast ár-
lega með gæði þessarar vöru
einokunarfyrirtækisins. Þá
má nefna kvörtunarnefndir
sem samtökin hafa sett á
laggirnar, sem er svar okkar
við það að hér er öll meðferð
smærri mála hjá dómstólum
þannig að neytendur fara vart
út í hana: Hver fer t.d. út í
löng málaferli vegnaeinnar
gallaðrar peysu? Við höfum i
samvinnu við seljendur kom-
ið á fót kvörtunarnefndum,
svo sem með Félagi ís-
lenskra ferðaskrifstofa, Kaup-
mannasamtökum íslands og
Samvinnuhreyfingunni. Þann-
ig að við höfum náð yfir
nokkuð stóran hluta smá-
vöruverslunarinnar í landinu."
— Ef við litum til verslun-
ar og viðskipta, á hvaða svið-
um eru þá neytendur best
settir og á hvaða sviðum
verst settir?
„Best settir eru neytendur
hiklaust í matvöru. Þar er um
að ræða mjög harða sam-
keppni milli seljenda, sem
leitt hefur til lækkaðrar
álagningar. Þetta er einnig sú
vara sem neytendur kaupa
dagsdaglega og eiga einna
mesta möguleika á að fylgj-
ast með verðlagningu og þró-
un. Samkeppni og árverkni
ná til fleiri greina og hafa
leitt til góðra hluta, það má
nefna heimilistækjaverslun,
verslun með nýjar bifreiðar
og ýmis konar þjónstu. En
einna verst settir myndi ég
segja neytendur vera í tísku-
fatabransanum. Þar er verð-
lagning oft með ólíkindum að
okkar mati og snúa flestar
þær kvartanir sem okkur
berast að þessum tísku- ,
bransa. Það verður því miður
að segjast eins og er, að eig-
endur þessara verslana eru
mjög erfiðir í kvörtunarmál-
um. Það er allt of algengt að
þeir séu erfiðir, en sem betur
fer eru þar góðir menn innan
um.“
— Hvað segir þú mér að
öðru leyti um verðlags- og
gæðaeftirlit hér á landi?
„Það er búið að gefa verð-
álagningu á flest öllum vör-
um frjálsa. Við fundum all-
verulega breytingu þegar
verðbólgan hægði á sér,
breytingu hjá almenningi
hvað verðskyn varðar.
Almenningur tók nokkuð vel
við sér, en nú hefur heldur
sigið á ógæfuhliðina á nýjan
leik. Það er hins vegar okkar
mat hjá Neytendasamtökun-
um að útgáfustarf Verðlags-
stofnunarinnar, verðkannanir,
hafi orðið neytendum til
gagns, bæði á þann hátt að
örva samkeppni milli selj-
enda og svo er reynt að upp-
lýsa neytendur um vöruna.
Við leggjum mjög þunga
áherslu á það, að grundvöllur
fyrir frjálsri verðmyndun í
landinu er að neytendum sé
gert kleift að öðlast gott
verðskyn. Því hlýtur meðal
annars verðbólguhraðinn að
hafa þar mikla og afgerandi
þýðingu. Því meiri verðbólga
þeim mun minna verðskyn og
grundvöllur fyrir frjálsri verð-
myndun.
Við sjáum hins vegar fyrir
okkur ótal galla þess kerfis
sem við bjuggum við hér
áður, með hámarksálagningu,
við höfum dæmin um um-
boðslaunatöku erlendis, hjá
innflytjendum, sem leiddi
beint til allt of hás vöruverðs
hér á landi. Við sjáum þaö
einnig aö menn höfðu ýmsar
leiðir til þess að fara í kring-
um verðlagsákvæðin og enda
okkar mat að það sé ekki
lausn. Lausnin er frjáls verð-
myndun miðað við eðlileg
skilyrði og aö aðilar í verslun
og þjónustu eru i raunveru-
legri samkeppni.
Varðandi gæðamálin verð-
ur að segjast eins og er, að
það er nánast ekkert gæða-
eftirlit með almennum
neysluvörum annað en það
eftirlit sem heilbrigðiseftirlit
er með og snýr aðallega að
hollustu vörunnar. Eftirlit um
það hvort ein vara sé betri en
önnur út frá sjónarmiði neyt-
andans er ekki fyrir hendi og
er það miður. Nágrannaþjóðir
okkar hafa hins vegar sinnt
slíku eftirliti mjög myndar-
lega. En slíkt eftirlit er mjög
kostnaðarsamt og hefur því
miður ekki verið hægt að
framkvæma slíkt hér. Ég vil
þó láta það koma fram, að
Neytendasamtökin hafa átt i
viðræðum við bæði sænsku
og norsku samtökin og höf-
um óskað eftir því að geta
tekið þátt í þeirra gæðarann-
sóknum. Það yrði þá á þann
hátt til dæmis að ef verið
væri að gæðakanna þvotta-
vélar gætum við keypt rann-
sókn á þeim vörumerkjum
sem ekki væru í þeirri rann-
sókn en skipta verulegu máli
hér á landi. Ég nefni þannig
að þriðja söluhæsta þvotta-
vélin hér er Alda, en hún er
framleidd sérstaklega fyrir ís-
lenskan markað. Bæði Norð-
menn og Svíar hafa tekið
þessu mjög vel og gæti slík
samvinna komið okkur ákaf-
lega vel, því satt að segja er
staða okkar slík, að við höf-
um ekki einu sinni efni á að
rannsaka eina þvottavél!
Þarna þarf að gera verulega
bragabót og það er okkar álit
að rikisvaldið eigi að koma til
móts við okkur og gera okkur
kleift að sinna þessu. Okkar
mjög svo takmörkuðu gæða-
rannsóknir hafa i öllum tilfell-
um leitt til aukinna vöru-
gæða sem slíkar rannsóknir
gera ávallt, því þær þrýsta á
framleiðendur um að fram-
leiða betri vöru og þetta er
því þjóöhagslega sparandi
aðgerð þegar til lengri tíma
er litið, því ending hlutanna
eykst með öflugu gæðaeftir-
liti sem þessu."
— Fyrir utan þetta — hvaö
geta samtökin og neytendur
sjálfir gert i náinni framtið,
sér og versluninni almennt til
bóta?
„Samtökin hljóta ávallt að
vera mikið aðhald fyrir versl-
unina í landinu. Það hlýtur að
vera í verkahring slíkra sam-
taka að gagnrýna allt þaö
sem aflaga fer. Þetta höfum
við gert og munum halda
áfram að gera. Á sama hátt
viljum við einnig gott sam-
starf við þessa aðila. Ég
nefndi hér að framan kvört-
unarnefndir sem við höfum
sett á laggirnar í samvinnu
við seljendur. Við teljum
mjög mikilvægt að koma á
slíkri samvinnu við fleiri
aðila, ég nefni sérstaklega
vegna fjöld kvörtunarmála
efnalaugar og þvottahús, en
einnig ýmsar aðrar tegundir
verslunar sem ekki eru aðilar
að samtökum sem við erum
þegar með kvörtunarnefndir
við. Við teljum og að stjórn-
völd eigi að og beri að koma
betur til móts við okkur og
gera okkur betur kleift að
sinna þvi verkefni sem
almenningur ætlast til af
okkur. Verkefnin eru ótak-
mörkuö og ef okkur á að vera
kleift að sinna þessum verk-
efnum þarf aukiö fjárframlag.
Við erum til í að gera okkar í
því sambandi með öflun fleiri
félaga — sem hefur gengið
vel fram að þessu, en til þess
að gera enn betur þarf ríkis-
valdið einnig að koma til,
enda sinna samtökin mörg-
um samfélagslequm verkefn-
um sem ríkisvala i nágranna-
löndum okkar sinna."