Alþýðublaðið - 29.07.1988, Qupperneq 14

14
Föstudagur 29. júlí 1988
MHpiilHi
Þróunin í viðskiptalífinu 1979-1986
UMFANG HAGKAUPS ÞREFALDAÐIST
Bankarnir vaxa en sveiflast. SÍS -veldið er stöðugt.
Fyrirtœki á uppleið: Flugleiðir, Árvakur, Húsa-
smiðjan, BYKO, IBM, K. Jónsson og co., íslenskir
aðalverktakar og Hekla. Fyrirtœki á niðurleið:
Mjólkursamsalan, Fálkinn, Mjólkurbú Flóamanna,
Trygging, Kassagerðin og Bílaborg.
Segja má að viðskiptalífið
hafi á undanförnum árum
einkennst nokkuð af sveiflum
meðal stærstu fyrirtækja
landsins. Nú er rætt um að
mörg fyrirtæki eigi eftir að
lenda í vondum gjaldþrota-
málum á þessu ári og því
næsta, en aftur á móti hefur
vöxtur sumra fyrirtækja verið
ævintýralegur. Þetta sést
þegar velta stærstu fyrir-
tækja landsins eru skoðuð
fyrir tímabilið 1979-1986, eins
og hún hefur verið tiunduð í
Frjálsri verslun undanfarin ár.
Þrátt fyrir erfiðleika í
rekstri Sambands íslenskra
samvinnufélaga virðist seint
ætla að ganga hjá öðrum ris-
um íslensks viöskiptalífs að
koma SÍS af toppinum. Velta
SÍS hafði á hinn bóginn
nokkuð dregist saman að
raungildi síðustu árin. Þannig
var veltan á núvirði 22.400
milljónir króna árið 1979 en
var komin í 20.900 milljónir
árið 1984 og hafði þá dregist
saman um 6,7% á fimm ár-
um. En árið 1986 var veltan
komin upp í 23.300 milljónir
króna. Á sama tíma hefur
velta Kaupfélags Eyfirðinga
verið nokkuð stöðug og var
tæplega 7.000 milljónir króna
árið 1986. Velta stærstu fyrir-
tækja samvinnuhreyfingar-
innar er geysileg. Til samans
veltu SÍS, ESSO (olíufyrirtæki
samvinnuhreyfingarinnar),
Sláturfélag Suðurlands, Osta-
og smjörsalan, Samvinnu-
tryggingar, Samvinnubankinn
og 9 stærstu kaupfélögin um
60.000 milljónum króna árið
1979 og var velta sama hóps
mjög álíka árið 1986 að raun-
virði.
SVEIFLUR HJÁ BÖNKUM OG
FLUTNINGSFYRIRTÆKJUM
Þrátt fyrir sveiflur má segja
að helsti vaxtabroddur við-
skiptalífsins sé fésýslan og
er þá einkum átt við banka
og sparisjóði. Reyndar var ár-
iö 1986 nokkuð erfitt ár hjá
bönkunum með samdrætti i
veltu, en fram að því hafði
velta þessara peningastofn-
ana tvöfaldast að raungildi
1979-1985. Þannig nam heild-
arvelta 13 stærstu banka og
sparisjóöa um 16.000 milljón-
um króna árið 1979, en árið
1985 var veltan komin upp í
29.000 milljónir króna. 1986
nam samdrátturinn hins veg-
ar hjá sömu peningastofnun-
um um 27% og velta þeirra
fór niður í 21.000 milljónir.
Tap Útvegsbankans var hrika-
legt og aðeins að finna vöxt
hjá Alþýðubankanum.
Ef eitthvért fyrirtæki gerir
sig líklegt til að nálgast SIS
að umfangi þá er það Flug-
leiðir. Velta þess fyrirtækis
var um 6.400 milljónir króna
árið 1980 en komst upp í
10.600 milljónir árið 1985, en
dróst sföan nokkuð saman
1986. Ef undan eru skilin út-
flutningssamböndin stóru,
SH og SÍF, eru Flugleiðir
annað stærsta fvrirtæki
landsins, en sem kunnugt er
var rekstur þess erfiður í
fyrra og kom út réttu megin
við núllið með þvi að flugvél
var seld. Hitt flugfélagið sem
að kveður, Arnarflug, hefur
mátt þola miklar sveiflur í
veltu að undanförnum árum.
Umfang þess jókst þannig úr
400 milljónum króna 1979-
1980 i 1.300-1.600 milljónir ár-
in 1981-1983, en fór niður í
um 960 milljónir árið 1984.
Veltan fór síðan upp í 2.200
milljónir króna árið 1985, en
hrundi niður í 1.200 milljónir
árið eftir. Af öðrum flutnings-
fyrirtækjum ber auðvitað
mest á gjaldþroti Hafskips,
en fram að því hafði velta fyr-
irtækisins vaxið stórlega eða
úr 1.000 milljónum 1979-1980
í 3.500 milljónir árið 1985.
Eimskipafélagið var heldur á
niðurleið um tíma í veltu.
Hún var þannig um 5.500
milljónir króna árin 1981-1983,
en fór undir 5.000 milljónir
1985 en fór síðan aftur í sitt
fyrra horf árið 1986.
HAGKAUP ER
ORDIÐ STÓRVEL0I
Athyglisvert er að skoða
veltutölur olíufélaganna. Inn-
byrðis hlutföll þeirra á milli
hafa haldist mjög svipuð á
undanförnum árum, þótt hlut-
fall ESSO hafi nokkuð vaxið
en minnkað hjá ÓLÍS. Það
sem á hinn bóginn er athygl-
isverðara er að samanlögð
velta olíurisanna þriggja
dróst saman að raungildi úr
18.900 milljónum króna árið
1979 í 13.700 milljónir árið
1986 eða um 27,5%, einkan-
lega þó vegna mikils sam-
dráttar 1986. Á hinn bóginn
er um nokkra veltuaukningu
hjá stærstu tryggingafélög-
unum að ræða. Þannig veltu
7 stærstu almennu trygg-
ingafélögin um 5.900 milljón-
um króna árið 1979 en um
6.400 milljónum árið 1986.
Það leikur enginn vafi á því
að það er Hagkaup sem hef-
ur tyllt sér tryggilega á topp-
inn meðal íslenskra verslun-
arfyrirtækja og má segja að
Kringluævintýrið sé tákn-
mynd þess. Velta Hagkaups
var þannig um 1.500 milljónir
króna árið 1979, en árið 1986
var hún komin udd í 3.900
milljónir. Á sama tíma
stofnaði Pálmi Jónsson
fyrirtækið Miklatorg sf utan
um IKEA-deildina og var velta
þess fyrirtækis tæplega 700
milljónir króna árið 1986 og
til samans hafa því þessi fyr-
irtæki vaxið úr 1.500 milljón-
um í um 4.500 milljónir eða
þrefaldast. Sjálfsagt er um
enn hærri tölur að ræða nú
orðið, enda er Hágkaup að
komast í hóp y stærstu fyr-
irtækja landsins í veltu talið.
Til samanburðar má nefna að
velta Miklagarðs var um 1.300
milljónir árið 1984 og um
1.500 milljónir árið 1986 eða
aðeins um þriðjungur af sam-
anlagðri veltu Hagkaups og
Miklatorgs. Um leið liggur
fyrir að þessi tvö tengdu fyr-
irtæki veltu árið 1986 álíka
miklu og Mikligarður, KRON,
Fjarðarkaup, Kaupfélag Hafn-
arfjarðar og Sölustofnun lag-
metis til samans.
NOKKUR FYRIRTÆKI
í GÓÐUM VEXTI
Af öðrum fyrirtækjum á-,
uppleið má nefna að velta Ár-
vakurs, útgáfufélags Morgun-
blaðsins, hefur vaxið ævin-
týralega undanfarin ár. Hún
hefur vaxið úr 500 milljónum
í um 930 á þessu 8 ára tíma-
bili eða nær tvöfaldast að
raungildi. Húsasmiðjan er óð-
um að verða að stórveldi í
versluninni, sem sjá má á
uppbyggingunni við Súðavog.
Velta Húsasmiðjunnar var um
600 milljónir árið 1979 en árið
1986 komin upp í tæplega
1.300 milljónir og hafði því
tvöfaldast eins og gerist hjá
Árvakri. Þá má nefna að velta
Smjörlíkis-Sólar jókst á
þessu tímabili úr 475 milljón-
um í 870 m.kr. árið 1984 en
fór niður í 820 m.kr. árið 1986.
Aukning á veltu BYKO hefur
veriö nokkuð stöðug á þessu
tímabili, hún var um það bil
l. 000 milljónir árið 1979, en
var komin upp í 1.700 milljón-
ir árið 1986 og hafði því auk-
ist um 70% að raungildi.
Velta IBM á íslandi hefur vax-
ið enn hraöar eða úr 340 m.
kr. árið 1979 í tæplega 1.100
m. kr. árið 1986 eða rúmlega
þrefaldast. Fyrirtækið K.
Jónsson og co. hefur einnig
verið á góðri siglingu í um-
fangi taliö, veltan fór úr rúm-
lega 300 m. kr. árið 1981 í
nær 770 m. kr. árið 1986. Þá
má minnast á ævintýralega
aukningu á veltu íslenskra
aðalverktaka, sem að vísu
hefur mætt sveiflum. Velta
íslenskra aðalverktaka jókst
þannig úr tæplega 1.000
milljónum árið 1979 allt upp í
2.600 milljónir árið 1983, en
þá tóku umsvifin að minnka
og veltan fór niður í um 1.500
milljónir árið 1985. Árið 1986
reyndist hins vegar metár hjá
verktakafyrirtækinu, þá fór
veltan alla leið upp í 2.900
milljónir króna. Loks má
minnast á mikla veltuaukn-
ingu hjá Helku hf. sem fór úr
900 milljónum árið 1979 í yfir
2.000 milljónir árið 1986.
MEGA MUNA
FÍFIL SINN FEGURRI
Nokkur rótgróin fyrirtæki
hafa verið á niðurleið undan-
farin ár. Nýjustu fréttir herma
að á þessu og á næsta ári
munu mörg gjaldþrotin eiga
sér stað og nýjasta dæmið af
áður stöndugu fyrirtæki sem
nú hefur átt í erfiöleikum er
Veltir hf./Gunnar Ásgeirsson.
Umfang þessa fyrirtækis hef-
ur verið mjög sveiflukennt á
undanförnum árum. Þannig
nam veltan um 780 milljónum
króna áriö 1980 og fór upp í
1.500 milljónir árið 1982.
Næstu ár voru hins vegar ár
mikils samdráttar þegar velt-
an hrundi niður í 650 m. kr.
árið 1985. En árið 1986 kom
uppsveifla þegar veltan fór
upp í 950 m. kr. Grunnurinn
hefur hins vegar ekki verið
nógu traustur og nú hefur
fyrirtækið verið selt eftir
mikla erfiðleika.
Onnur fyrirtæki á stöðugri
niðurleið hafa verið t.d.
Mjólkursamsalan, hvers velta
fór úr 5.300 m. kr. árið 1981 í
3.500 m. kr. árið 1986, Mjólk-
urbú Flóamanna, úr 2.500 m.
kr. árið 1979 í 2.000 milljónir
árið 1986, Fálkinn, sem fór úr
570 m. kr. árið 1979 í 415 m.
kr. árið 1985 og er nú varla til
lengur miðað við fyrri tíma,
Trygging hf. úr 970 m. kr. árið
1979 í um 400 milljónir árið
1986 og hefur verið yfirtekið
af Sjóvá, Þýsk-íslenska, úr
680 m. kr. árið 1983 í 460 m.
kr. árið 1986 eftir kunn
skattavandræði, Kassagerð
Reykjavikur úr 750 m. kr. árið
1983 í 660 m. kr. árið 1986,
Bernhard Pedersen úr 1.200
m. kr. árið 1980 í 630 m. kr. ár-
ið 1986, Bílaborg úr 1.600 m.
kr. árið 1982 í 1.100 m. kr. árið
1986 og vart þarf að minnast
á erfiöleika og samdrátt, jafn-
vel hrun hjá fyrirtækjum eins
og Útvegsbankanum, Haf-
skipum, Arnarflugi, Samlagi
skeiðarframleiðenda, Ala-
fossi og Kirkjusandi.
SKÝRINGAR
1. Framreikningur veltutalna
miðast við þróun fram-
færsluvisitölunnar til loka
ársins 1986. Vankantarnir
eru auðvitað ýmsir, en
lærðir menn eru nokkuð
sammála um að sú vísitala
gefi grófa en einna rétt-
asta mynd af þróun verð-
lagsins.
2. Veltutölurnar eru fengnar
úr listum Frjálsrar versl-
unar, sem ár hvert birtir
skrá yfir 100-150 stærstu
fyrirtæki landsins. Þarer
velta skilgreind sem
brúttótekjur, þ.e. heildar-
tekjur áður en nokkur
kostnaður eða umboðs-
laun eru dregin frá. Tölurn-
ar tala í flestum tilfellum
sinu máli, en velta banka
og sparisjóða er talin
brúttó vaxtatekjur ásamt
verðbótum og trygginga-
félög eru reiknuð eftir bók-
færðum iðgjöldum.
3. Ljóst er að stofntölur eru
mismunandi og hér fyrst
og fremst um gagnlegar
og fróðlegar visbendingar
að ræða. Sérstaklega er
samanburðurinn marktæk-
ur innan hverrar atvinnu-
greinar, eins og hér hefur
verið miðað við. Hér er
ekki um neinn endanlegan
dóm að ræða, en í réttu
samhengi eru upplýsingar
þessar þó marktækar.