Mánudagsblaðið - 10.12.1951, Blaðsíða 4

4
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 10. des. 1951
Haiidrifa- og forngripamálíð
Framhald af 1. síðu.
því. AS ófriðnum loknum var
farið að hugsa til þess máls,
og reyndist sem vonlegt var,
að allir voru á eitt sáttir um
að halda yrði fram fyllstu
kröfum í málinu og lúta ekki
að neinu nema fullum skilum,
en um það greindí menn nokk-
uð á, hvernig ætti að halda á
málinu nú. Sumir vildu sem
fyrr byggja málsmeðferðina á
trausti til réttlætistilfinningar
Dana, en halda þó kröfunni
um lagarétt vorn til skilanna
mjög greinilegri í baksýn. Aðr-
ir vildu aðeins byggja á rétt-
lætistilfinningu Dana einni, og
enn aðrir höfðu ekkert traust
á henni, og meðal þeirra var
og er ég. Hitt vildi þó eng-
inn útiloka, að Dönum gæfist
kostur á að skila með góðu,
ef þeir kynnu að sjá, að auk
lagaréttárins, er siðferðilegi
rétturinn einnig vor meginn,
og þeim þætti sómalegra að
skila samkvæmt honum.
Fyrir þessu skal nú gerð
nokkur grein. Það er enginn
vafi á því, að Danir eru upp og
ofan hver og einn beztu menn,
en hins vegar fer fyrir þeim
| éinsog flestum öðrum, að þeg-
ar þeir eru komnir saman í
hóp, þá er einsog þeir missi
sjálfa sig út um greiparn-
ar á sér og renni inn í sér-
staka sálarheild, sem sumir
nefna múgsál, en hún á ekk-
ert skylt við einstaklingshug-
arfarið. Það er um flestar
þjóðir einsog Bismarck sagði
um Prússa: „Einzeln vernunf-
tig, massenhaft dumm“. Það er
því ekki hinn einstaka Dana
að saka um það, sem Danir
hafa áður gert oss, og munu
ef til vill gera oss, rangt til.
En hver er reynsla okkar af
Dönum sem heild? Hún er sú,
að vér höfum aldrei náð nein-
um rétti vorum hve auðsjáan-
legur og sjálfsagður, sem hann
var, hjá þeim, nema með illu.
Og menn, sem eru á aldur við
mig og nokkuð yngri, ættu að
vita þetta af eigin raun, því
að öll seinustu átökin við þá
’ gerðust í okkar minni full-
orðinna. Það skýtur því nokk-
uð skökku við að láta sér detta
í hug, að Danir verði við
nokkrum kröfum okkar með
góðu nú, þegar sambandið,
sem þeir vildu margt til vinna
að héldist, er rofnað. Reynsl-
an kennir okkur, að nú verði
að tjalda því þegar í stað,
sem til er, og halda þegar
fram hinum ótvíræða lagarétti
vorum afsláttar- og slyndru-
láust, því að ef Danir finna
þar engan svikk á okkur, kann
að vera, að þeir sjái svo sóma
sinn, að ljúka ekki samband-
inu við okkur með sömu hátt-
um og þeir beittu okkur öld-
um saman, oss til stórtjóns.
Það kynni að vera, að þeir
hugsuðu sig tvisvar um, áður
en þeir hleyptu máli til al-
þjóðaaðgerða, sem þeir sæju,
að mundi ganga oss í vil. Það
er þess vegna skilmálalaust
nauðsynlegt að vera ekki að
fela fyrir Dönum hin lögfræði-
lega rétt vorn, og það má aldr-
ei verða, að við förum að
skríða fyrir þeim til þess að
fá þá til að henda i oss rétti
vorum öllum eða að einhverju
leyti, rétt einsog hent er beini
í hund. Hitt er svo annað mál,
að við megum ekki torvelda
þeim að gera okkur rétt skil,
ef þeir kynnu að sjá, að það
sé skylda þeirra. Ekki má
gleyma því, að það er bein-
línis defaitismus, sem kallað
er á útlendu máli, að vilja ekki
sýna Dönum framan í full-
an rétt vorn, af hræðslu við,
að þeir af því espist til mót-
stöðu. Á hinu skulu menn vara
sig, að Danir þekkja fullvel
hinn lagalega rétt vorn til
handrita vorra og forngripa,
svo að ef vér höldum honum
ekki fast fram, getur það hæg-
lega orðið til þess, að þeir
haldi að vér treystum honum
ekki, og að þeim sé því óhætt
að neita oss um hann, þar
eð við þorum ekki að halda
honum til streytu. Það má því
vera að réttast sé, einsog
nú er komið, að halda kröfum
vorum fram á grundvelli hins
siðferðilega réttar vors, en
láta Dani um leið stöðugt
horfa í eggjar hins lagalega
réttar. Það er því miður mjög
fjarri því, að það hafi verið
gert. Hitt nær engri átt að
halda fram siðferðilegum rétti
vorum, en nefna ekki hinn
lagalega rétt eða, sem lang-
verst er, að gera ekkert úr
honum.
Við skulum nú athuga, hvað
gerzt hefur í málinu eftir sam-
bandsslitin. Þegar að ófriðn-
um loknum voru teknir upp
samningar milli íslendinga og
Dana um þau málefni land-
anna, sem þurfti að skipa
vegna sambandsslitanna. Var
handrita- og forngripamálið
eitt þeirra, og voru neíndinni,
sem stóð í samningunum af
okkar hálfu, skipaðir menn
til ráðuneytis um það mál.
Þegar til kasta kom um mál-
ið, þóttust dönsku samninga-
mennirnir ekki hafa umboð til
þess að semja um það, og
kváðust ekkert geta gert,
nema að ráðgast um það við
við stjórn sína. Þetta létu ís-
lenzku samningarmennirnir
og íslenzka stjórnin gott heita
og héldu áfram samningum
um önnur atriði, í stað þess
að segja Dönum, að þeir yrðu
annaðhvort að útvega sér um-
boð stjórnar sinnar símleiðis,
til að afgreiða handrita- og
forngripamálið eða að öðr-
um kosti yrði frestað öll-
um samningum, unz þeir
gætu komið fram í þessu máli
með fullu umboði stjórnar
sinnar. Það var leitt, að þetta
skyldi ekki vera gert, en hitt
var lakara, að einn ráðunaut-
anna, sem hafði orð fyrir ís-
lenzku samningamönnunum
um handrita- og forngripa-
málið og flutti það að öðru
leyti af hinni mestu festu á
grundvelli hins siðferðilega'
réttar vors, lýsti því greinilega
yfir, að hann leggði mjög lít-
ið upp úr lagarétti vorum. Ég
veit, að þessi maður hefur
sagt það eitt, sem hann hefur
talið vera satt og rétt, en þetta
var svo hyggindasnautt skraf,
að ótrúlegt má heita. Hann
fór þarna að lýsa viginu, sem
vér sitjum í og sýndi sem
rétt var „fjandmönnunum"
glögglega þær varnir vígisins,
er hann taldi traustar, en gerði
svo það afglapastrik að benda
þeim jafnframt á hverjar
varnanna hann taldi veikar. j
Fyrst og fremst treysti hann
sjálfum sér svo að dæma þetta,
að hann taldi sjálfsagt, að hon-
um gæti ekki skjátlað, og í
öðru lagi taldi hann rétt að
benda „fjandmönnunum“ á
það , sem hann taldi vera
ónýtt í vörnunum. Ekki mundi
þetta þykja gott í hernaði,
og mundi ekki vera látið óátal-
ið, því að slikar upplýsingar
verða „fjandmennirnir“ að út-
vega sér sjálfir.
Þegar dönsku samninga-
mennirnir komu heim frá
þessum samningaumleitunum,
var þegar skipuð 13 manna
dönsk nefnd til þess að semja
álit um málið til afnota fyrir
dönsku stjórnina. Það var af
öllum talið sjálfsagt, úr því
sem komið var, að bíða eftir
því, að danska stjórnin væri
búin að fá álit þessarar nefnd-
ar í hendur, og hafast ekki
að fyrr. Það þótti með réttu'
fair play. En Danir misnotuðu
þetta á allósaemilegan hátt, því
að auðvitað gátum við ekki
beðiðeftir því áratugumsaman
að danska stjórnin fengi þessi
gögn í hendur. Biðin hlaut
auðvitað að hafa sín takmörk.
En svo leið á sjöunda ár, að
ekki skilaði þessi nefnd áliti
sínu. Menn voru því farnir
að þreytast hér á biðinni og
fóru að rita um málið, að vísu
lítið í íslenzk blöð, er voru
ófús að láta menn tala um það
í dálkum sínum. Þó ritaði dr.
Éinar Arnórsson ágæta grein
um málið í Morgunblaðið, og
var hún nánast svar við grein,
sem þáverandi prófessor Sig-
urður Nordal hafði ritað um
málið í hið svo nefnda Letter-
stedska tímarit í Stockhólmi,
þar sem hann hafði haldið
mjög að Dönum hinum sið-
ferðilega rétti vorum, en ekki
minnzt á hinn lagalega, og
sýndi það að minnsta kosti,
að höf. var ljóst, að ekki mætti
niðra þeim rétti. Þó held ég,
að þessi grein hafi frekar
spillt málinu en hitt, vegna
þess, að hún mun hafa getað
stælt Dani upp í þeirri vissu,
að vér legðum sjálfir ekkert
upp úr lagalega réttinum.
Þetta kemur og heim við það,
að Danir eru sífellt að vara
okkur við því að hafa laga-
réttinn á cddi. Það hafa marg-
ir Danir brugðizt vel undir
þetta mál. sumir óskorað eins-
og t. d. lýðháskólamennirnir,
en sumir, aðallega einstak-
lingar, eins og t. d. próf. Hur-
witz o. fl., hafa tekið hálfvel
í kröfur vorar, en hjá öllum
hafa fylgt góð ráð um það,
að vér skyldum ekki hafá
lagaréttinn á oddi. Þetta hef-
ur verið mér vísbending um
það, sem ég þóttist reyndar
vita með fullri vissu áður, að
veiki staðurinn í vörnum Dana
í málinu er einmitt lagaréttur
vor, og að þeir kjósi heldur
að láta undan góðfúslega, en
að honum sé beitt. Það er
ekki til Dana, sem við eigum
að leita ráða um það, hvernig
halda skuli á þessu máli af
vorri hálfu. En af þessum
undirtektum Dana eigum við
einmitt að læra það, að sjálf-
sagt sé að hafa lagaréttinn á
oddi. Það má segja dönskum
blöðum til heiðurs, hvað sem
íslenzkum blöðum líður, að
þau hafa verið alveg óhrædd
við að lofa íslenzkum mönn-
um að segja ’álit sitt á málinu
hjá sér, og það jafnt þótt þeir
settu fram hinar hörðustu
kröfur. Svo ritaði ég kjallara-
grein um málið í Politiken í
ágúst 1949, og heflaði ekkert
utan af skoðunum mínum, og
nú í sumar átti ég viðtal við
umboðsmann sveitablaðanna
dönsku (Provinspressen) um
málið, og sagði þar allt, sem
mér bjó í brjósti og einnig
það, að ég héldi að Danir
væru að teygja okkur á eyr-
unum með þessari löngu setu
ráðgjafanefndarinnar dönsku,
og hafa ummæli mín birzt í
allmörgum sveitablaðanna.
Því er ekki að neita, að
svo sýnist sem þeim, er hafa
viljað treysta á réttsýni Dana,
hafi þótt sem hún mundi ekki
vera einhlýt, svo að eitthvað
þyrfti að gera til þess að
ýta undir hana. Það var far-
ið að tala um það, að byggja
þyrfti undir handritin, ef þeim
væri skilað, mikla höll, og
þyrfti að skipa þar sérstak-
an handritavörð og ótal fræði-
menn til að sitja þar undir
stjórn íslenzks fræðimanns,
sem nú er í Kaupmannahöfn,
við víðtæka útgáfustarfsemi.
Þá átti að hafa til reiðu
styrki handa erlendum fræði-
mönnum, sem hingað þyrftu
að leita til að nota handritin.
Þessi fáránlega hugmynd
komst meira að segja inn í
þingið í tillöguformi, en var
breytt þar nokkuð til skyn-
samari vegar. Hvernig þetta
kann að verka, eða hafa verk-
að á Dani, skal látið ósagt,
en einhver hláturskenndur
krampadráttur hlýtur að hafa
setzt að munnvikum þeirra
Dana, sem þekkja til hand-
ritanna. Sannleikurinn er sá,
að það fer sáralítið fyrir þeim,
því að þau mundu ekki geta
fyllt bókaskápana í hinni litlu
vinnustofu minni. Það þarf
því ekkert hús að byggja und-
ir þau, og getur hvert stóru
safnanna hér sem er holað
þeim niður tryggilega og
vandræðalaust, og að minnsta
fullt eins tryggilega og Danir
hafa varðveitt þessi handrit,
og varðveita þau enn. Vörð
þarf heldur engan sérstakan
að skipa, því að frá öllum
þau þurfa svo til engrar um-
handritunum er svo gengið, að
önnunar með. Um hina miklu
útgáfustarfsemi, sem talað
hefur verið um að tengja við
handritin, er það að segja, að
geymsla handritanna og útgáfa
þeirra er sitt hvað, og má ekki
brengla því saman. Um skil
handritanna skiptir það engu
máli, hvernig eða til hvers
vér hagnýtum þau, þar er
spurning um eignarrétt og
ekkert annað. Hitt er augljóst,
að vér verðum bæði vegna
sjálfra vor og annarra að
geyma þau svo, að þeim sé
svo sem frekast er unnt, engin
hætta búin, og að þau séu til-
tæk hverjum, er vill nota þau,
jafnt innlendum sem erlend-
um. Þessi skilyrði eru sjálf-
tengd við handritin, hver sem
er handhafi þeirra, en útgáfa
handritanna er geymslunni al-
gerlega óviðkomandi, og eigi
að koma einhverri stofnun á
fót til að annast hana, þá
verður hún að vera sérstofnun
og vinna að handritunum við
sömu skilyrði og hver annar,
sem notar þau. Um styrk til
erlendra fræðimanna til þess
að nota handritin virðist sann-
gjarnt, að þeir fái hann heima
fyrir hjá sér, en ekki hjá
okkur, enda er ekki kunnugt,
að Danir hafi veitt eða veiti,
hvorki okkur né öðrum, slíka
styrki. Svona tillögur einsog
þessar eru gerðar í stríðs-
gróðavímu, og eru þær, ef
bezt gegnir skaðlausar, en ef
verst gegnir geta þær orðið
afhendingu handritanna til
trafala og jafnvel hindrunar,
ef Danir fyndu upp á því að
herma þessi gálausu og gengd-
arlausu loforð uppá okkur og
gera þau að skilyrðum fyrir
afhendingunni. Það gæti far-
ið laglega nú, þegar stríðs-
gull okkar er orðið aska.
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
BLAÐ FYRIR ALLA
Ritstjóri og ábyrgðarmaður: Agnar Bogason. !
Blaðið kemur út á mánudögum. — Verð 2 kr. í lausa- !
sölu, en árgangurinn, 52 blöð, 100 kr. !
Afgreiðsla: Tjarnargötu 39.— Símár ritstjórnar: 3496 og 397Ö. !]
Auglýsingasímar: 6530 og 6947. |
Prentsmiðja Þjóðviljans. ;