Mánudagsblaðið - 12.01.1953, Page 3

Mánudagur 12. janúar 1953
MÁNUDAGSBLAÐIÐ
3
Raddir lessndanna
1 lcaþólskum sið er söng-
urinn, hinn Gregoriskikirkju •
söngur, meginuppistaða í
messugerðinni. Þessu vildi
Marteinn Lúther breyta.
Hann gerði sönginn einfald-
ari og alþýðlegri, með það
fyrir augum, að söfnuðurinn
yrði sem mestur þátttakandi
í söngnum og messunni yfir-
lgitt.
Hann jók mjög á hlutverk
prestsins með ræðuhaldinu.
Mildi hann á þann hátt gera
messuna meira fræðandi og
að ríkari kennslustund, en
hafði verið iðkað.
1 vorum Lútherska sið er
ltirkjusöngurinn enn mikill og
yndislegur þáttur messunnar..
Hann er því yndislegri, sem
þann er betur af hendi leystur
4f organistanum og söng-
flokknum.
Organistar þjóðkirkjunriar
þurfa mikla þjálfun til þess
að leysa sitt hlutverk vel af
hendi. Kórarnir þurfa mikla
æfingu til þess að svara hlut-
verki sínu vel, og innan þeirra
þurfa að véra hinar ágætustu
raddir, svo hljóðbylgjan fylli
s.em bezt kirkjuna.
\ Á síðustu tímum hefur ver
íð reynt að ráða bót á þessu
þinan þjóðkirkjunnar hér hjá
öss. Ráðinn hefur verið söng-
málastjóiá, sem það hlutverk
ér æthcð'*aðdcenna* kirk juorg-
ánistum og stófna kirkju-
kóra.
Söngmáiastjóri er maður á-
gætlega lærður, áhugasamur,
góður kennari, duglegur til
starfs og dáða og hinn ágæt-
asti starfsmaður innau síns
verkahrings, svo eklci verður
þetra kosið. Hann hefur
stofrtað marga kirlcjukóra
yíðsvegar uia landið og þar
rixeð gert það, sem í haris
valdi stendur, til þess að
bæta safnáðarsöngirin innan
kirkjunnar.
Hitt er önnur saga, að elcki
ör. nægilegt að stofna Jcirkju-
kóra;' það verðrir að skapa
{xúm skilyrði til starfsins, svo
þeif geti þroskast og til
þeirrá sé sanngjarnt að gera
kröfur.
( Eg hefi það fyrir satt, að
þjóðkirkjan tsorgi víðast
lavar organistum sínum illa,
ög það svo illa, að skömm og
slcaði er að. Þá er ætlazt til
þess að söngfólkið annist
messusönginxi af þegnslcap og
áhuga.
Þetta er til of mikils mælzt.
Það kostar mikla tímaeyðslu
fyrir kórfólkið áð striridá æf-
ingax’,- sem nauðsvnlegt er til
úpþbyggingar góðs kirkju-
kórs. Kórfólkið hefrir þeirrar
skyldu að gseta, að mæta við
iriessur og .syngja.' Per þarna
mikilt timi í-ekki neitt, þar
sem þetta verk er lxtið éða illa jbókaiánnai’.
box-gað og enginn ástæða til
til þess, að þar til hæft fólk
eyði tíma og kröftum sínum í
að fegra og fullkomna mess-
umar, fyrir smánar pening,
sem víðast er af hendi látinn.
Þessu þarf að bi’eyta. Fyrst
við nú annax-s erum að burð-
ast með þjóðkirlcju verður að_
veita henni nauðsynlegt fé til
þess að halda ixppi starfi sínu
svo gagn og sómi sé að, og
efla hennar tilveru.
Það verður að taka upp þá
háttu, að greiða organistum
og söngkónim þjóðkii'kj-
unnar vel, svo þar til fáist hið
hæfasta fólk og þar með efla
menningu messuxxnar, því
ekki er nóg að treysta um
of á stólrææðuna, sem flutt
er vitanlega af góðum vilja,
én eins og gengur í meiri og
minni veikleika.
1 þessu sambandi er ekki úr
vegi að minnast nokkuð á
sálmabókina okkar. Hún hef-
ur, ekki alls fyi’ir löngu, verið
endurskoðuð og gefin út.
Nálega mátti segja, að eldiá
sáhnabókin væi'i ort af tveim-
ur mönnum, þeim, Helga
Hálfdánarsyni og Valdimar
Bx’iem-, enda þótt margir fleiri
höfundar komi þar fram og
sumir í nokkuð stónxm stíl,
svo sem Mattliías Jochums-
son, Stefán Thorax-ensen, Hall
grímur Pétui’sson og Björn
Halldórsson.
Það vakti noklcuð undrun
míxia, er ég tók að kynna mér
gömlu sábnabókina, hvað
Matthías Jochumsson var þar
fyrirferðarlítill. Duldist mér
þó elcki, að hann var snjall-
asta sálmaskáldið, sem þar
kom fram. .
. Þett a munu fleixi hafa fund-
ið bg undrást sem von var.
Af tur rekur maður sig á, að
Helgi Hálfdánai’son hefur ort
nær þriðjung gömlu sálma-
bókai'innar. Við lestur sálma
hans lcemst maður að þeirri
riíðurstöðu, að hann á þar
marga sálma, sem eru vel ort-
ir og munu lifa lengi. Hinsveg-
ar dylst skynsömurp lesara
ekki, að megnið af sálrnum
hans er miður góður kveð-
skapur, sem lítið eða ekkei’t
erindi átti i bókina. Úr þessu
hefur verið nokkuð bætt í
nýju sálmabókinni, því felldir
hafa vex-ið niður mai'gir tugir
sáhna hans og hefði þó þurft
að vera stórtækai'a í þeim efn-
um.
Næst stærsti höíundur
gömlu sálmabókarinnar ei*
Valdimar Briem. Hann er
mikið meira skáld en Helgi,
enda þótt hann, ef til vill, geti
ek.ki talist stór andi. Þó er
skylt að viðurkenna, að veru-1
legur hluti sálma hans er góð-
ui- og sumt af hans sálmum
ódauðlegt svo lengi.sem þjóð-
in elskar fögur ljóð, Hann á
nær sjötta part gömlu sálma-:
Maðxxi' skyidi riú ætla, að
Matthías Jochixmsson skipaði
veglegan sess í gömlu sálma-
bókinni, en svo er þó ekki.
Hann mun eiga þar sem næst
einn tuttugasta hluta sálm-
anna, en þrátt fyrir það er
hann öndvegisskáldið, sem
nær manna bezt til hjarta
fólksins. Nýja sálmabókin
bætir mikio um hlutskipti
Matthíasar, þvx sálmar hans
eru nær tveimur þriðju fleiri
þar, en í liinni fyrri, og er það
vel farið, því iiann ber þar
höfuð og herðar yfir höfunda
liókarinnar, að skáldspeki,
andakrafti og mælsku, svo
sem við mátti búast, er hann
kæmi á vettvang í sinni .fullu
mynd og andlega skrfxða, sem
honum hæfði.
Að sjáifsögðu hefur Helgi
Hálf dánax’son ráðið mestu um
val í gömlu sálmabókina. Mun
hann hafa krafið höfundana
um breytingar á sálmunum tií
í'étttrúnaðár, ef svo mætti að
orði komast. Mun Matthías
hafa verið ófús til þess, en
Valdimar Briem auðsveipai’i.
Sögð er sú saga, að upphaf-
lega hafi sálmur Valdimars :
,,í dag er glatt í dööpi'um
hjörtum" — verið þrjú er-
indi, það er að segja, að sálm-
uxinn hafi verið 1, 4. og 5.
erindið, eins og hann nú er, en
Helgi hafi sent honum sálm-
inn og neitað xxm upptöku í
bókina, nema bætt væri inn í
hann þvi, er Hélgi benti á.
Þá hafði aVldimar ort 2. og
3. erindið, enda er hann 5 er-
indi.
Það dylst ekki mánni, sem
vit hefur á ljóðagerð, að ein-
mitt þessi innskotseiindi, eru
mun lakar kveðin og sálmur-
inn hefur misst marks við
þau. Hin þrjú upphafserindin
exnx tær ljóð og innblásin, en
hin 2 eru þvinguð. Þykir mér
sennilegt að svona hafi það
verið með fleiri.
Nýja sálmabókin er þannig
fráburgðin hinni gömlu, að
fellt hefur vei’ið íxiður mikið
af sálmum Helga og nokkuð
af sálmum Valdimai's, en aðr-
ir fýrri höfundar iátnir nokk-
uð halda sinni sálmatölu.
Enn er um að ræða nýja
hlið hinnar nýju sálmabókar,
en það er, að í hana eru telcin
verk eftir ýmsa ágæta höf-
unda, andlega fursta, sem að
meo i'éttu sitja bekk höfuð-
slcálda okkar. Má þar nefna:
Kolbein Tumason, Jónas Hall-
grímss., Bólu-Hjálmai’, Grím
Thomsen, Einar Benedikts-
son, Þoi’stein Gíslason, Ólínu
Andrésdóttur, Davíð Stefáns-
son, Stefán frá Hítardal og
Fx'iðrik Friðriksson o. fl. Eru
verk Jæssara manna bókinni
til mikillar uppbyggingar og
franvdráttar. Eiga þessir
menn, hvei- um sig, frekar fáa
sáhna, en allir hina ógætustu.
Eru glestir sálmar þessara
höfunáa sigildir og bex-a í sér
andlegan eilifðarmátt og ung-
um og gömluxn tii mikills á-
virinings að lesa þá og læra
séí' til rippbyggiögar.
HÁNUDAGSÞANKAR
. Jéns Reykvíkings
Sú Kitjanska Koliívúdd
Hvers á Gríndavík að
gjalda?
Þegar um er að ræða að
kvilimynda slonigt þorp
með lúsugum liundtíkum,
scm enx tii orðnar við heila-
hristings Kiljans, þá á endi
lega að útvelja Grindavík
til myndunarinnar. Það eru
slæm kompliment fyrir
Grindavílc, það. Svo er
þessi kvikmyndunarásókn
Jxrálát að í fyrra voru það
Fransmeim, sem komu þar
upp á staðinn og ætluðu að
mynda en nú kváðu Svíar
vera komnir í söniu erind-
um, eftir að Frakkaruir
gáfust upp. Ástæðan til
Jxess, að/Svíar ráðast í það,
sem Frakkar ekki Jjorðu, er
auðvitað sú, að Iiinn mehn-
ingarlegi sendiherra Svía
hér á iandi, vor eigin Rós-
inkranz, er ineð í taflinu.
Haim útvegar Kiljani
„Samböndin“ og svo fara
þessir tveir liöfuðsmiðir
vorrar Skuggahverfisménn
ingar til Grindavíkur með
sænska nienn, sem bera
með sér ókennilegar
xélar, en eru þó að-
allega lconmir í einskonar
„sightseeing“ Jjví vitaslculd
er ekki hægt að kvikmynda
liið lúsuga aiidríki Kiljans
í svona skammdegi. Þetta
er blátt áffani stórköstlégt '
og þó er eins og ég hef
margsagt áður, að Rósen-
kranz á eftir að koma þjóð
sinni á óvart oftsinnis —
oft á hverju einasta ári. En
Grindavflc og Grindvíking-
" ^arI - Ff vers eigið' •1 þér itð •
gjalda? Gildir um yður það,
sem stendur í Ritningúnni,
að Filistear búi í Absalon
og Gaza við Ströndina? Er-
uð Jíér sá útvaldi lúsastað-
ur og fólk yðar sú fyrir-
lieitna stórjjjóð í kvik-
inyndum Kiljans? Og
hversvegna?
Vit og vöSvar
Nú er farið að skrifa í
sum blöð um íslenzkan her.
Tilefnið eru einhver til-
tölulega sakleysisiog um-
mæli ííjarna Renedilctsson-
ar og önimr öllu Jjreklegri
ummæli í samskonar grein
eftir Kermaim Jónasson.
Mátti og vænta þess, að
slíkur maður með heilann
í vöðvunum, kynni ekki að
köma hóflega orðúm að því
sem hann meinti, þegar
uin var að ræða her, sem
er tákn og verkfæri líkam-
legra átaka. Ólafur lét
Bjarna skrifa nýjárshug-
vekju rétt eins og Stalín,
þegar Iiann á seinasta há-
konunaþinginu í U.S.S.R.
lét Malenkov halda ræð-
una fyrir sig, enda eru þeir
báðir, Bjarni og MalenkoV
krónprinsar og báðir eru
vcl í holöum og báðir taldir
litlir skapdeildarmenn. Það
er því margfc líkt með þeim
Malenkov og Bjarna.
En síeppum því. Það hef-
ur svo ot't verið talað um
að „framkvæmdavaldið“ só
máttlaust, Jjað vanti styrk
líkamlegs afls til að halda
uppi stjórn. Maður er
reyndar orðinn þreyttur á
þessu tali um líkamlega
máttlaiLst framkvæmda-
vald, sem vanti voðva. Hér
er líka byrjað á algerlega
skökkum enda. Fyrst á að
sty rkja þetta framkvæmda
vald audlcga, svo má það
fá sína vöðva á éftir. Eða
livað finnst möimum, þeg-
ár litið er á vora rílcis-
stjórn, vort f ramkvæmda-
vald. Mætti ekki guð gefa
því ofurlítið meira vit áður
en hann gefur aflið? Því
afl án vits er hættulegur
lilntur. Mödð afl og lítið vit
S'íatpar ekkert nema sitt
eigið hrun. Mikið vit og
lítið afl er miklu na:r skap-
arans hjarta. Það verður
vafalaust hægt að koma
upp öfhigri lögreglu á Is-
landi, mófcstöðulítið, fram-
kvæmdavaldið liefur sann-
fært Jjjóðina um slcynsemi
sína, og að þeir, sem „fram-
kvæma“ þurfi meira líkam-
legt afl, til að fylgja eftir
Jjví, sem réttilega er hugs-
að og fyrirhugað.
Eu að láta meiri vöðva í
hendurnar á Hermanni —
það lýzt mér eldci á.
Eg hefði nú búizt við því, að
sálmar þessara nýju höfunda
bólca.rinnar yrðu sungnir við
messur og hafðir á oddi, sem
meistaraverk, en svo hefur
mér ekki reynzt. Eg hef þá
reynslu, að eldri höfundarnir
eru mest sungnir við messur.
Finnst mér þetta merkilegt og
bei’a vott um vanmat þeii'ra,
sem þar ráða og er það und-
arlegt.
Méi' til nokkuiiTar mKli-unar
virðast mér prestar vorir um
pf fastheldnir við gamlar
venjur, íhaldssamir og um of
kyrrstöðumenn, er eklci hafi
nægilega lifandi tilfinningu
fyrir því, að Kirkjan þax-f að
vera í hörku framvindu til
fullkomnunar. Hún á að rísa
til hæða, andlega rík og vix’ðu-
leg. Þjónar hennar, sem klæð-
ast kói’fötum, eiga að bera
hana upp á sigurbrautina og
halda henni- þax1 síhækkandi,
svo hún sé blysberi, sem lýsi
okkur hinuiri, sem ávaxta
herinár eiguiri-að njöta;
Fétur Jakobsson,