Mánudagsblaðið - 27.10.1958, Blaðsíða 2

MÁNUDAGSBLAÐIÐ
Mánudagur 27. október 1958.
ÖLAFUR
HANSSON
menntaskólakennari
forngrískum sögum var hin orm-1
hærða ófreskja Medúsa sögð með
flatt nef, og stundum er hún sýnd
pannig á myndum. Fólk'með kart
öílunef er oft talið falskt og lyg-
ið. Hins yegar er ágætt að vera
með arnarnef. Það ber vott um
gáfur, gott ætterni, örlæti og
rausn. Enn eimir víða eftir af
þeirri trú, að menn með a. /,>■- .
nef séu eðalbornir í ættir íram.
sinkum á Suðurhafseyjum, heils-
ast menn með því að núa saman
nefjum. Þessi siður er að líkind
um sproltinn af fornri trú á
snertigaldur, að menn geti skipzt
á dularfullum krafti við snert-
ingu. Stundum er kveðjan íólgín
í þvi, að menn sle-ikja nef hvors
annars eða bíta jafnvel í það.
Sumstaðar á Austur-Indlandi pg
Mið-Afríku heilsast menn mpð
því að gefa hvor öðruYn langt
nef. Þar er þetta hátíð’egur
kveðjusiður, en í Evrópu fór þettc
snemma að yerða háðsmerki, og
svo er enn.
Langa nefið
í sambandi við nefið er til
margvísleg þjóðtrú, og eru ýms-
ar slíkar hugmyndir alkunnar
hér á íslandi. Við þekkjum tals-
hætíina að rjúka upp á nef sér
og ná ekki upp í nefið á sér fyrir
reiði. í ísienzkri þjóðtrú er nefið
tengt reiðinni á ýmsa vegu. Ef
mann klæjar í nefið, reiðist
maður bráðlega. Sú þjóðtrú er
einnig til í útlöndum, en þar get-
ur það líka vitað á fleira, ef
mann klæjar í nefið, t. d- á gesta-
komu. í Þýzkalandi er til sú trú,
að ef unga stúlku klæjar í néfið
verði einhver bráðlega til að
biðja hennar. Kláði i nefinu getur
iíka táknað að maður fái óvænt-
an koss á sama degi.
HeíiS og skapgerðin
Sú trú er eldgömul, að ráða
megi skapgerð manna og innræti
af stærð og lögun nefsins. Yfir-
leitt þykir öllum betra að vera
með stórt nef en lítið, maður með
lítið nef þykir lítill fyrir sér, og
;tundum er talið, að hann sé
þjófóttur. Sérlega illt er að vera
beð flatt nef, slíkir ei’u oftast ill-
menni, segir þjóðtrúin. I fornri
indverskri þjóðtrú eru tröll og ill-
vættir oft flatnefja. í ýmsum
Ef nefnið er hvasst að framan eru
menn háðfuglar.
Stundum má marka óorðna
hluti af nefinu. Ef æð sézt á nef-
inu eru menn feigir.
Að breyfa á sér nefinu
Sumir eru óánægðjr með nefið
k sér og vilja hafa það allt öðru
vísi en það er. Og nú á dögum
er möguleiki á að fá þvi breytt,
Andlitsskurðlæknar leika sér að
því. En löngu áður en þeir komu
til sögunnar, var til sú trú, að
breyta mætti lögun og stærð
nefsins með göldrum. Sú trú e
itbreidd í Mið-Evrópu, einkum
t Sviss. Ef menn vildu breyta nef
inu áttu þeir að fara út í skóg
á jólanóttina. Þar skyddu þeii
leita uppi hæstu eik skógarins og
aá i það laufblað, sem efst vai
í henni. Síðan skyldi drepa kött
með hvíta rófu og- rjóða blóði
bans á eikarlaufið. Syo áttu mer>
að loka augunum, núa blóðinu af
laufinu á nefið og segja. hvernig
maður vildi hafa það. Þá fékk
maður á svipstundu sitt óskaneí.
og
Víða meðal frumstæðra þjóða.
í fjölmörgum ævintýrum er
sagt frá því, að menn geri óvin-
um sinum þann grikk að stækka
nefið á þeim með göldrum. Stund
um varð þá nefið svo langt að það
hringaði sig utan um haliir og
heilar borgir, og hundruð manna
þurfti til að bera það. Oft var
þessum ósköpum komið í kring
með einhverju töfradufti eða
töfrajurtum. Galdramennirnir
kunnu oftast einhver ráð til þer
að færa nefið í samt lag aftur, c
tóku oftast fyrir það ærið fé eð
þeir heimtuðu að launum kóng
dótturina og hálft ríkið.
Á 17. öld var uppi i Frakkland'
maður sem átti sér undralangt
nef og fárániegt, þó að engir
galdrar væru með í Jeiknuir
Þetta var skáldið og ævintýra-
maðurinn Cyrano de Bergerac.
Nef hans er líklega hið frægasta,
sem verið hefur til á þessari
jörð. Mörgum yarð á að hafa það
í flimtingum, en það var hættu-
legur leikur og kostaði marga
lífið. Bergerac skoraði hvern
þann mann á hólm, sem dirfðist
að gera gys að nefi hans og lagði
marga þeirra að velli. Þetta var
bæði langt nef og dýrt.
Nef og ðndardráffur
Sérstaka helgi fær nefið oft á
sig vegna þess, að það er sett í
samband við andardráttinn og
lífið sjálft. Því er oít trúað, að
sálin fari úr líkamanum í gegn-
um nefið, þó að stundum hugsi
menn sér að hún fari um munn-
inn eða jafnvel eyrun. Hjá Forn
Grikkjum þekktist sú hugmynd,
að skáldin fengju innbiástur í
gegnum nefið. Þar sem andar-
drátí.ur er stundum settur í sam
band við vindinn, kemur upp sú
trú, að menn geti valdið stormi
með því að blása ákaft gegnum
nefið. Til þess að valda gernínga
yeðri eru reyndar til margar aðr-
ar aðferðir.
Lyktin
Það er alkunnugt, að frumstæð-
ir menn eru stórum lyktnæmari
en siðmenntað fólk. Einkum gild
ir þetta um veiðimannaþjóðir.
Veiðimenn Indíána geta fundið
lykt af dýrum í ótrúlegri íjar-
lægð. Það er jafnvel fullyrt, að
þeir geti með lj'ktinni fundið,
hvort dýrið er ungt eða gamalt,
karlkyns eðá kvenkyns. Hvítum
mönnum bykir lyktnæmi Ipdíána
ganga göldrum næst. Flestum
frumstæðum mönnum þykir lykt
in af hvítum mönnum vond, jafn-
vel svo, að þeir gretta sig alla af
viðbjóði. Galdramenn frum-
stæðra þjóða þykjast geta fundið
lykt af öndum og draugum. Geta
þeir af lyktinni ráðið, hvort and
inn er gqður eða illur eða hvaða
framliðinn maður er á ferðinni.
Enn eimir eítir i Evrópu af
syipuðum hugmyndum í þjóð-
trúnni. Ilér á íslandi þekkist bæði
draugalykt og fylgjulykt, en það
eru ekki nema fáir útvaldir, sem
bera skyn á þá hluti. Þeir, sem
glöggir cru á fylgjulykt, vita
gerla, hvaða persóna nú sé vænt-
anleg.
Bæði hjá frumstæðum þjóðum
og í þjóðtrú menningarþjóða
þekkjast þær hugmyndir, að spá
megi fyrir veðri af lykt. Sumi
finna lykt af roki löngu áður en
það skellur á. Hér á landi er sú
trú útbreidd, að þegar mikill þef
ur er úr koppum viti það á norð
anátt. Um þetta er vísan alkunna:
Veltast í honum veðrin stinn
Veiga mælti skorðan.
Kominn er þefur í koppinn minr
Kemur hann senn á norðan.
Þessa daga stendur yfir mikil útsala á bókum í Unuhúsi. Nokkur þúsund
bóka, sem smalað hefur verið utan af landi, verða seldar fyrir lítið brot
af upprunalegu verði þeirra. Langflest mjög eigulegar bækur.
Allar aðrar eídri bækur í Unuhúsi verða st Idar í eina viku með 29% afslætti.
A1i ugið að hér er margt ágætra gjafahóka
líaupiá jólagjafabækurnar á markaðnum í
Hnerrínn
MelgmfelM í UmmUúsí
Yeghúsastíg 7. — (Sími 16837).
í sambandi vdð hnerrann eru
til margvíslegar hugmyndir í
þjóðtrúnni, og eru sumar þeirra
ævagamlar. Bæði hér á íslandi
og erlendis er sú trú algeng, að
hnerrar boði gestakomu, menn
hnerra gesti í matinn. Dravídar
í Indlandi trúa þyí, að andar,
góðir eða illir, valdi hnerrum, og
má af hnerrum ráða, hvort heldur
sé. Þarf þá stundum að hafa ein-
hverjar særingar í frammi við
þann, sem hnerrar, svo að ekki
hljótist illt af. í þjóðtrú í Evrópu
kom sú hugmynd snemma fram,
að sá, sem hnerraði, væri bráð-
feigur, ef ekkert væri að gert. Til
að koma í veg fyrir þetta gerðisá,
er hnerraði krossmark fyrir vit-
um sér. Þeir, sem viðstaddir voru,
höfðu oft einnig yfir einhver bæn
arorð. Af þessum venjum mun
vera sprottinn sá siður að biðja
Guð að hjálpa sér, þegar menn
hnerra. Löngu síðar var búin til
þjóðsaga 1il að skýra þessa venju.
Hún er á þá leið, að i Svarta-
dauða hafi menn hnerrað ákaf-
lega, er þeir voru að taka sóttina,
og þá hafi þessi siður verið upp
tekinn. En þetta á sér enga stoð
i veruleikanum, bænasiðir í sam
bandi við hnerrann eru .niklu
eldri en Svartidauði. CFg líklega
eru þeir siðir í einhverjum tengsi
um við eldfornar trúarhugmynd-
ir í sambandi við hnerrann.
I keltneskri þjóðtrú, kemur
fram sú hugmynd að sá, sem.
hnerrar, sé í hættu að verða brott
numinn af álfum.
Viða er það talið heillamerki
að hnerra, og má rekja þá trú
ai'tur til Forn-Grikkja. Sums
staðar tr.úa menn þyí, að'einn
hnerri sé ólánsmerki, en tyeir eða
fleiri viti á gott. Alveg sérstakt
heillamerki er að hnerra þrettán.
sinnum, í því sambandi erþrettán
ekki óhappatala. Alveg sérstalt-
léga var gott að hnerra á mánu-
dagsmorgni, og er sú trú einnig
til hér á íslandi. Sá, sem hnerrar
að morgni nýáj-sdags er öruggur
um að lifa árið af. Hnerrimi er
merki þess, að hann muni ekki
deyja á árinu. Aftur á móti er
það ólánsmerki að hnerra í
kirkju.
Bloðnasir
Sú trú er algeng, að það viti á
gott, ef blæðir úr hægri nös, en á
illt úr hinni vinstri. Sums staðar
er blæðing úr vinstri nös talin
vita á lát náins ættingja. Við blóð
nösum eru til fjölmörg húsráð,
sem eiga ekkert skylt við lækna-
vísindi. Á Balkanskaga er hitaður
svínasaur talinn bezta ráðið við
blóðnösum. Ýmsar tegundir jurta
eru taldar góðar við blóðnösum.
Hér á íslandi er þessi trú aðal-
lega í sambandi við silfurmur-
una, sem sums staðar á landinu
er kölluð blóðnasagras. Sumar
tegundir steina eru táldar stemma
blóðnasir, og eru þeir hér á landi
nefndir blóðstemmusteinar. Til
eru þó miklu fáránlegri húsráð
við blóðnösum en þetta. Eitt er
það að láta nasablóðið drjúpa
í neftóbak og taka það síðan í
nefið. Um þessa lækningaaðferð
við blóðnösum er getið í skáld-
sögunni ,,Simplicius Simplicissi-
mus“ frá 17. öld.
Líka et' Það gott ráð að rita
galdrastafi með nasablóðinu á
enni hins sjúka. Stundum er bund
ið fast um litla fingur þeim megin
sem blæðingin er. Og eitt húsráð-
ið við blóðnösum er það að fara
í vinstri fótar sókk á hægri fót,
en hægri fótar sokk á vinstri fót,
það töldu menn breyta allri blóð-
rás líkamans.
Hef skoriff af
Meðal sumra þjóða í Suður-
Asíu og Afríku er það algeng refa
ing að skera nef af glæpamönn-
um. Þjófar eru oft þannig leiknir.
En það eru fleiri en glæpamenn,
sem geta orðið fyrir þessum ó-
sköpum. í sumum Asiuríkjum
Framhald á 8. síðu.