Mánudagsblaðið - 01.04.1968, Blaðsíða 2

I
í
Mánudagsblaðið
Mánudagur 1. april 1968
JÓNAS JÓNSSON frá Hriflu:
Voru þetta viðunandi lífskjör
Það er til dálítil grein eftir mig
nærri sextiu ára gömul. Hún er
stundum endurprentuð eða vitn-
að til hennar. Hún heitir: „Er
hægt að lifa á 500 kr. í Reykja-
vík?“ Þar eru leidd rök að því
að helmingur verkamanna í
Reykjavík hafi ekki nema 500 kr.
tekjur að jafnaði en sem betur
fer mun helmingurinn komast
upp í eitt þúsund kr. Fólki ofbauð
lága talan, af því að menn vissu
að hún var rétt. Greinin birtist
í litlu og fátæklegu blaði á veg-
um verkamanna. Titill greinarinn
ar lifði og lifir enn. Með honum
hafði höfuðstaðurinn uppgötvað
fátaekt. Það er því líkast að þetta
nafn á yfirlætislausri grein í fá-
tæklegu blaði hafi opnað augu
höfuðstaðarbúa fyrir þeirri stað.
reynd, að mörg hundruð fjöl-
skyldur í henni höfðu árum sam
an lifað við hungurröndina. Síð-
an þá er lífsafkomubaráttan vak-
andi þáttur í borgarlífinu. Alveg
nýverið hafa leiðtogar verka-
manna fylkt liði undir þessu
merki í öllu þéttbýli um allt land.
Síðast var liðskostur þeirra meiri
heldur en nokkru sinni fyrr eða
tuttugu og þrjú þúsund karla og
kvenna. Hér var engin orusta háð
sem betur fór, heldur andleg átök
í hlýjum og vistlegum fundarsal.
Annarsvegar voru fulltrúar at-
vinnurekenda við stórt borð, en
hinu megin trúnaðarmenn verka-
fóíks. Um það skal fátt sagt hér.
Friður er góður, það sagði snjall
þingmaður þegar hásetar fengu
lögtryggðan átta stunda svefn á
sólarhring. f sögu landsins er rúm
lega hálf öld síðan helmingurinn
af verkamönnum borgarinnar
hafði 500 kr. í þurftarlaun. Bilið
er langt milli ársteknanna þá og
nú. Hér er numið staðar en eng-
in stöðvun. Þróun mannlífsins er
sem betur fer óstöðvandi.
Um 1910 var ég barnakennari
í óvistlegum kjallara í Kennara-
skólanum í góðum kynnum við
efnilega æsku og álitlega þrosk-
aða menn. Eg kom frá Englandi
og hafði setið þar um stund á
skólabekk með ungum mönnum.
Skólinn var ætlaður starfs-
mönnum verkamanna. Þeir lásu
kjarnakafla úr þróunarsögu Dar-
wins og valda þætti úr ritum
Marx og Engels og fleiri snjallra
manna. Húsbúnaður og fæði var
sambærilegt við Möðruvelli og
Flensborg, þar sem margir ís-
lenzkir sjálfmenntamenn fengu
holla vist og leiðbeiningar í
heimanámi. Skólabræður mínir í
Ruskin College voru um 50 og
námstíminn eitt ár. Tvennt bar
við lserdómsríkt í skóla mínum
þennan vetur. Einhver fyrsti
verkamannaleiðtogi Breta hugð-
Ist halda útifund í Oxford og
sannfæra yfirstéttarstúdenta um
að það væri ein milljón atvinnu-
lausra manna í landinu. Stúdent-
arnir voru álitlegir piltar, sýni-
lega vanir íþróttum og vel búnir.
Þeir svöruðu ræðunni með skot-
hríð þar sem saman var blanda
af eplum og eggjum. Ekki var
framhald á fundinum. En hálfri
öld síðar leysti fyrrverandi efna-
lítill Oxforstúdent ánauðarbönd
af Indverjum og fleiri nýlendu-
þjóðum Breta. Hitt atvikið var
mér meira viðkomandi. Skóla-
stjóri minn Dennis Hirt, var
kristilegur sósíalisti og hafði áð-
ur misst embætti af því að yfir-
menn kirkjunnar vildu ekki láta
þjóna sína leggja áherzlu á fjár-
hagsskoðanir Krists. Nú létu
prófessorar við Oxford þá orð-
sendingu koma til skólastjóra að
þeir vildu ekki hafa hann við
kennslustörf á landareign háskól
ans. Skiptist nú hópur nemenda í
tvo hluta. Helmingur sætti sig
við bann skólastjórnar en hinir
leigðu sér herbergi úti í bæ og
yfirgáfu ekki sinn rektor. Eg var
einn af þeim. í hagfræðimálum
skiptist nemendahópurinn ekki
um þá skoðun að Karl Marx hefði
haft á réttu að standa um þá
meginkenningu sína að vinnan
væri móðir allrar auðlegðar, en
tveir væru vegir að flytja fjár-
magnið aftur til réttra eigenda,
þ. e. þeirra sem skapað höfðu auð
inn. Nemendur skólans álitu að
í frjálsum þingstjórnarlöndum
kæmi aldrei til greina að beita
byltingarvaldinu við þessa yfir-
færslu. Þar ætti að beita valdi
skattheimtunnar og fara að lög-
um í skiptum stéttanna. Stall-
bræður mínir í Englandi töldu að
þar kæmi bylting ekki til greina.
Hinsvegar töldu þeir sennilegt að
í aðals- og keisararíkjum megin-
landsins mundi iðjumúgur svara
skothríð valdhafanna með vopna-
valdi. Mér féll vel þessi tvískipt
ing á framkvæmdum enskra
Marxista, að þeir mundu beita
verkstöðvun og háum sköttum
á mikla auðsöfnun en ekki byss-
um og sverðum, þar sem vald-
hafarnir beittu þeim aldrei til að
svara kröfum um frelsi og rétt-
láta skiptingu fjármagnsins. Frið
semdarkenningin var mér hug-
stæð af því að þar var beitt rétt-
um rökum. Þá var uppeldi mitt í
Þingeyjarsýslu og landvinningar
samvinnumanna þar í viðskiptum
um allt gagnsýrt af friðsamri og
lögbundinni þróun.
Þegar ég kom til Reykjavíkur
haustið 1909 voru gömlu flokkarn
ir og flestir forystumenn þeirra
i andlegum andarslitrum. Aðal-
deilumálið við Dani var um stund
sjálffallið í dá. Sýnilegt var að
hinar fjölmennu stéttir landsins
bændur, verkamenn, sjómenn og
iðnaðarmenn mundu gera kröfur
til áhrifa og bættra lífskjara. Eg
byrjaði að sækja fundi í stærsta
verkamannafélaginu og tók þar
síðan þátt í umræðum og í fund-
argerðum Dagsbrúnar kemur í
ljós að ég hef mælt með ensku
aðferðinni: Fastri stefnu í hags-
munamálum og að taka þátt í
kosningum til bæjarstjórnar og
Alþingis. Jafnframt vann ég með
sjómönnum að félagsmyndun og
skipulegum kröfum um þátttöku
í vaxandi sjávarafla. Mér var
boðið gott sæti í bæjarstjórn og
von um þingsæti en ég var ekki
viðlátinn í þeim efnum, því að
samvinnubændurnir voru ekki
byrjaðir að marka glögga línu í
þingmálum. Eg vildi kveikja vak-
andi áhuga í öllum vinnandi stétt
um landsins um að tryggja rétt
sinn og framtíð með vel undir
búinni stéttaþátttöku í þjóðmála.
starfi, þar sem þess var þörf.
Stefnt væri að fullu réttlæti í
skiptum stéttanna. Myndun stétta
flokkanna gekk að óskum. Dags-
brún fékk kjörna þrjá fulltrúa í
bæjarstjórn, reynda og trausta
félagsmenn, en Jörund Brynjójfs
son alþingisfulltrúa. Samvinnu.
bændur fengu landskunnan skör-
ung, Sigurð Jónsson á Yztafelli,
kosinn á þing. Síðar varð Sigurð
ur ráðherra um þriggja ára skeið
Framhald á 5. síðú.
LARTIÐIMDI
Þórólfur Skallagrímsson fallinn
Aðalsteinn Engíakonungur fellir Ólaf Skotakonung — Egill og Þórólfur á
mála hjá Aðalsteini — Geypilegt mannfall á Vínheiði
Tíðindi mikil spyrjast nú af Englandi, en þar hefur Aðalsteinn
konungur átt orustu við Ólaf Skotakonung og gjörsigrað Ólaf,
sem féll í orustunni, og fellt marga höfðingja en stökkt hinum
á flótta. í bardaga þessum voru þeir bræður Egill og Þórólfur
Skallagrímssynir frá Borg á Mýrum og er Þórólfur fallinn, en
Egill er með Aðalsteini við rausn mikla. Ólafur konungur var
mikill höfðingi og réð yfir nær þriðjungi Engiands, hafði nú
hérjað suður á bóginn og tekið Norðimbraland herskildi. Að-
alsteinn frá tíðindi þessi, safnaði liði og fór á móts við Ólaf
konung. Hófust síðan milligöngur og bauð Aðalsteinn Ólafi
konungi góð boð svo friður héldist, en Ólafur jók jafnan kröf-
ur sínar, og þóttist geta kúgað Aðalstein. Var þetta raunar
bragð Aðalsteins, því á meðan safnaðist að honum lið mikið
víðast hvar úr ríki hans.
Liðssafnaður
Áður 'en þeir konungarnir átt-
ust við hafði Ólafur tekið Norð-
imbraland herskildi, eins og fyrr
segir, en í Jórvík sátu jarlar
trveir Goðrekur og Álfgeir, menn
Aðalsteins konungs og áttu þeir
að verja land þar fyrir innrásum
og yfirgangi. Fóru þeir með liði
sínu í móti Ólafi, en lauk þeirri
orustu þannig að Goðrekur féll,
en Álfgeir flúði og mest allt lið
hans á fund Aðalsteins og sagði
honum ófarir sínar. Hringur og
Aðils, jarlar tveir, sem voru skatt
skildir undir Aðalstein konung
spurðu sigra Ólafs og snérust
þeir í lið með honum og hafði
nú Ólafur ógrynni liðs. Það varð
ráð Aðalsteins konungs, að hann
setti þá Þórólf og Egil fyrir lið
sitt, en Álfgeir jarl fyrir lið það,
sem honum hafði fylgt, en fór
sjálfur um sunnanvert England
til að draga saman Iið. Bardagar
frestuðust meðan meðalgöngur
stóðu yfir, en svo kom, ag Aðal-
stein sendi Ólafi orð um að hann
gæfi Ólafi orlof að fara heim með
her sinn allan, gjalda fé allt, sem
hann hafði ranglega upp tekið og
verða síðan undirmaður Aðal-
steins. Sáu þá Ólafur og jarlar
hans, að Aðalsteinn hafði beitt þá
brögðum og beðið eftir liðsauka.
Orustuvöllur á Vínheiði
Konungarnir höfðu haslað sér
orustuvöll á Vínheiði við Vínu-
skóga og settist Ólafur í borg
eina þar, en mestur hliti liðsins
var á Vínheiði. Þegar þeir jarl-
arnir fréttu orðsendingu Aðal-
steins þóttust þeir kenna brögð
hans. Bjuggust þeir Hringur jarl
og Aðils bróðir hans þá þegar
um nóttina og vildu fara að liði
því sem Egill og Þórólfur veittu
forstöðu og koma þeim á óvart.
Hugðust þeir koma flótta á llðið
og yrði það síðan ógjarnara til
orustu gegn þeim. En varðmenn
þeirra Þórólfs urðu varir við her-
inn og var þá blásinn herblástur
og allt liðið vopnaðist, og var
fylkt í tvær fylkingar og réð
Álfgrei jarl fyrir annarri en Þór-
ólfur fyrir hinni. Var lið Þórólfs
miklu fjölmennara.
Búnaður þeirra bræðra
Þórólfur var svo búinn, að
hann hafði skjöld víðan og þykk-
an, hjálm á höfði allsterklegan,
gyrður sverði því er hann kallaði
Lang, mikið vopn og gott. Fjöðr-
in var tveggja álna löng og sleg-
inn fram broddur ferstrendur, en
upp var fjöðrin breið, falurinn
bæði langur og digur, en skaftið
eigi hærra en taka mátti hendi
til fals og furðulega digurt. Járn-
teinn var í falnum og skaftið
allt járnvafið. Þau spjót eru köll-
uð brynþvarar. Egill hafði hinn
sama búnað og bar sverðið Nað-
ur. Hvorugur hafði brynju. Þeir
settu upp merki og bar Þorfinn-
ur strangi það, en allt liðið hafði
norræna skjöldu og herbúnað.
Þeir Aðils sáu þá, að þeir myndu
ekki koma liðinu á óvart og tóku
að fylkja. Fylkti Aðils á móti Álf
geiri en Hringur móti víkingum.
Frá bardaga
Aðils jarl sótti hart fram móti
Álfgeiri og lét Álfgeir undan
síga. Var þá ekki lengi unz Álf-
geir flýði ásamt sveit manna.
Þorði hann ekki á fund Aðal-
steins eftir tvennar slíkar ófar-
ir og reið suður á Valland en þar
átti hann hálft kyn. Aðils rak
fyrst flóttann en sneri síðan aftur
í orustuna. Er Þórólfúr sá jarl
sneri hann á móti honum og lét
bera þangað merki sitt. „Þokum
að skóginum" segir hann „og lát-
um hann hlífa á bak oss, svo þeir
megi ekki öllum megin að oss
sækja.“ Var þá hörð orusta og
sótti Egill á móti Aðilsi og féllu
menn drjúgum af Aðils.
Frá Þórólfi
Þórólfur gerðist þá svo óður,
að hann kastaði skildinum á bak
sér og tók spjótið tveim höndum.
Stukku menn alla vega frá hon-
um en hann drap marga. Ruddi
hann svo stiginn fram að merki
jarlsins Hrings. Hann drap þann
mann sem merkið bar og hjó nið
ur merkisstöngina. Síðan lagði
hann spjótið fyrir brjóst jarlin-
um í gegnum brynjuna og svo
búkinn svo út gekk um herðarn-
ar. Sáu þetta bæði hans menn og
óvinir. Þegar Aðils sá fall bróður
sins og mannfallið allt, þóttist
hann hart niður koma og lagði á
flótta og rann til skógarins. Drap
hann niður merki sínu og vissi
enginn hvað um hann varð. Gerð
ist þá myrkt af nóttu og fóru
þeir Egill til herbúða sinna.
Enn frá bardaga —
Aðalsteinn konungur vakti lið
sitt snemma og skipaði fyrir.um
lið sitt. Skipaði hann sína fylk-
ing fyrst en í brjóst hennar setti
hann þær sveitir sem snarpastr
þóttu. Setti hann þar Egil fyrir
bn Þórólfur skyldi velta fortistti
öðru liði. Egill svarar konungi.
„Ekki vil ég, að við Þórólfur skilj
umst í orustu, en vel þykir mér
það, ag okkur sé þar skipað sem
mest þykir þurfa að harðast sé
fyrir.“ Þórólfur bað hann láta
konung ráða.
Egill mælti: „Þér munuð nú
ráða, en þessa skiptis mun ég oft
iðrast.“ • -•
Fall Þórólfs
Ólafur konungur tók að fylkja
liði sínu er hann sá, að Áðal-
steinn hafði fylkt. Hafði hann
tvær fylkingar og fór önnur nær
skóginum móti liði því er Þórólf-
ur réð fyrir. Voru hvortyeggja
herirnir jafn margmennir, en
skozkir jarlar voru höfðingjar
liðsins. Síðan gangast á fylking-
ar og varð brátt orusta míkil.
Þórólfur sótti fram hart og lét
bera merki sitt fram með skógin-
um og ætlaði þar svo fram að
ganga, að hann kæmi í opna
skjöldu konungsfylkingunni,
Höfðu þeir skildina fyrir sér en
skógurinn var til hægra yegs.
Létu þeir hann þar hlífa. Þór-
ólfur gekk svo fram, að fáir vorú
menn hans fyrir honum, en þá
er varði minnst, þá hlaúpa þár
úr skóginum Aðils jarl og sveit
sú er honum fylgdi, brugðu þeg-
ar mörgum kesjum í senn á Þór-
ólf og féll hann þar við skóginn,
en Þorfinnur, sem merkið bar,
hopaði aftur, þar sem liðið stóð
þykkvara. Æptu Skotar þá sigur-
óp er þeir höfðu falldan höfðingj
ann.
Framhald á 5. síðu.