Mánudagsblaðið - 09.04.1973, Side 3

Mánudí agsfelaðtð
3
Ktðmúiagur 9. apd3 Í953
■fiði.
| Tibor Mende ræðir þá heimsku, að ausa lé í vanþrouéu þjoéirnar vit- \
..x : í.j. íj: .".w .1
endurskoéun nauðsyn. Hættnástand að skapasi *• !
!!■ ■ 'T'r' 9 í
i
!
I
I
I
I
\
\
\
\
\
I
I
*
I
k
I

Aðstoð
og blekking
snara
W
Prófessor Tibor Mende fæddist í Búdapest ,en er
nú franskur ríkisborgari. — Hefur hann heimsótt
fjölda landa í austri og vestri, og er nú talinn einn
þekkingarríkasti maður í málefnum vanþróuðu
landanna (þróunarlandanna). Fyrir skömmu skýrði
þessi frjói höfundur og sjónvarpsfyrirlesari það fyr-
ir Arnaud de Borchgrave hjá Newsweek, hvers
vegna hann telur að núverandi styrkja- og aðstoð-
arkerfi í vanþróuðu löndunum, muni ekki gera
nokkurt gagn.
I
i
De Borchgrave: Djúpið milli
allsncegtaþjóðanna og þeirra
snauðu í heiminum stcekkar
jafnt og þétt frá ári til árs. Er
nokkur von til að snúa við
þessari þróun?
Mende: Ekki ef þetta aðstoð
arkerfi er látið halda áfram,
því það er aðeins snara»og tál.
Þeir einu sem grasða á því
eru leiguþý fulltrúa status quo
— meðlimir y-firstéttar þeirra
þjóða sem skemmra eru á veg
komnar, sem troðið var inn í
stöður sínar, því þeir voru
mennigarlegir utangáttarmenn,
sem treysta mátti til að bregða
jákvætt við tiltektum fyrrver-
andi valdhafa. — Eyðslustefna
þeirra „skar" þá frá öðrum
landsmönnum þeirra. Þeir
kaupa seguilbönd, en þjóðin
þarfnast áburðar. Þeir láta
kenna sonum sínum fullkomn-
usm tækni í skurðlækningum
og erlendum bókmenntum,
þegar hin raunverulega nauð-
syn eru jarðræktarfræðingar.
Vanþróunarlöndin þurfa að
skapa atvinnu. En nýtízkutækn,
in, sem við seljum þeim, marg
faldar atvinnuleysið, sem nú
eykst í milljónavís með hverju
ári. Gerir þú þér ljóst, að í
mjög háþróuðum iðnaði í Ind-
landi, þá kostar það 100 þús-
und dollara að skapa eina nýja
stöðu? En með 300 dollurum
er hægt að veita tveim Ind-
verjum atvinnu við að fram-
leiða eitthvað gagnlegt. Flestir
unglinganna, sem kennt er að
fylla yfirborðsþarfir í fram-
leiðslunni, enda venjulega með
því að flytja úr landi eða
vinna sem bensínafgreiðslu-
menn.
Þú hefur gefið út bók, sem
nefnist „Frá aðstoð til endur-
skapaðs nýlenduveldis — lexía
í mistökum". Hvers vegna end-
urskapaðs nýlenduveldis?
Vegna þess, að — kannski
óviljandi — söfnun auðs ríku
landanna og valdíhafa hinna fá-
tækari skapar meiri örbirgð og
eykur ósjálfstæði þróunarland-
anna svo mikið, að það líkist
mest fjárhagslegri endurvakn-
ingu nýlendustefnunnar.
Telur þú að bilið milli norð
urs og suðurs muni halda á-
fram að stœkka?
í flestum tiilfellum, já. Mjög
fáar þjóðir, sem ríkar eru af
auðlindum og þekkingu, eins
og t. d. Oran og Fílabeins-
ströndin — kunna að vera und
antekningar. Hin raunhæfa
spurning er ekki hve miki'l að-
stoðin er í dollurum, heldur
hvers kyns aðstoð er veitt,
hvernig hún er nýtt — og
hve mikið er tekið til baka,
þyggjendum til óhags.
Til óhags, hvemig?
Mikið af aðstoðinni er til
dæmis veitt í menningarstörf
— að ken>na Shakespeare o. þ.
h., og þannig er fleygurinn
is j
Mende: Örlyndið eitt leysir
ekkert.
stækkaður milii ráðandi manna
og almúgans. Flestar vanþróað-
ar þjóðir eyða einum þriðja til
helmingi af útflutningi sínum
til að greiða skuldir sínar við
hina ríku. Innan fimm ára end
urgreiða þær út um einn
gluggann það, sem þær hafa
fengið inn um annan. Brjálasði.
Og allt þetta tekur ekki einu
sinni með í reikninginn allar
þær billjónir, sem eytt er í her-
gögn, brottflutning þekkingar
sem sárlega er þörf (en fyrir
þá þekkingu (menntun) hafa
þessi ríku lönd greitt), til ríku
landanna, flótta peninga í leyni
hólf og á innistasðureikninga
bankanna eða þá í vafasöm æf-
intýrí viðskiptanna.
Hvað telur þú að kynni að
neyða auðugri þjóðir til að
breyta þessum reglum og gefa
vanþróuðu þjóðunum einhvern
snefil af jöfnu tœkifceri?
Öll viðskipti verður að end-
urskoða. Örlætið eitt leysir enig
an vanda. Það er ekki einu
sinni víst að hlutdeild beggja
sé samræmanleg.
Ef þær eru ekki samrceman-
legar, hvað telurðu að gera
cetti?
Jafnvel í Svíþjóð kjósa sum-
ir heldur að sofa undir beru
Iofti. Af þeim 97 Iöndum sem
teljast vanþróuð, verða nokkur
alveg vonlaus. Mörg önnur
munu telja það heppilegast að
treysta á brauðbitana frá ná-
grannatröllhim sínum — Mex-
ikó á Bandaríkin, Kórea á Jap-
an, Norður-Afríka á Vestur-
Evrópu. En þau lönd eru til,
sem vilja treysta framtíð sína
með að 9tanda á eigin fótum,
eins og t. d. Japan, Rússíand
og nú Kína. Hvað sem hver
vill halda um kommúnisma —
og óg er sannarlega ekki komm
únisti — þá hefur Kína slopp-
ið án erlendra skulda, fæðu-
vandamáiið næstum leyst og
þeir eru færir um að greiða
reiðufé án skulda.
En hvað um þá samninga,
sem nýlega voru gerðir milli
ríku landanna og hinna fá-
tceku, að tengja saman sérlega
úttektir til þróunarþarfa undir
alþjóðaskipulagi gjaldeyris?
Sá hagur væri í því, að það
myndi losa aðstoðaráætlanir
auðugri þjóða við hinar árlegu
Iagalegu og þingræðislegu
flækjur. í öðru lagi gæti það
hjálpað við að eyða þeim stór-
kostlegu og síauknu skulda-
byrðum vanþróuðu landanna.
En milliliðurinn eða tengingin
væri aðeins jákvæð, ef hún
ekki kæmi aðeins í staðinn
fyrir aðra aðstoð.
Trúir þú, að nauðsyn beri til
að draga úr eða stöðva þjóðir,
frá því að reyna að jafnast á
við þcttt dcemi, sem ríkustu
þjóðir hins vestrcena heims
hafa sett?
Ef þær byggja á eigin menn
ingarerfðum, en ekki innflutt-
um, mun áhuginn á að kepp-
ast við hinar minnka. Auk
þess er verðmætamat okkar
sjálfra mjög að breytast. Sam-
kvæmt útreikningum hefur sér
hver Ameríkumaður 25 sinn-
um meiri áhrif á umhverfið —
sem neytandi og mengunar-
valdur — en Indverji. Ef þetta
er reiknað „í samanburði við
Indverja", þá er íbúafjöldi Am-
eríku sá sami og fimm billjón-
ir Indverja. Ef íbúar þróunar-
landanna myndu eignast eins
margar bifreiðir per mann og
t. d. Frakkar — sem er aðeins
Vi af samsvarandi tölu í
Bandaríkjunum — þá þýddi
það fjórar milljónir bifreiða í
Zaire (Kongó), 130 milijónir
í Indlandi og 200 milljónir í
Kína.
Ef núverandi norður—suður
ástand heldm áfram, með litl-
um breytingum, hvernig verð-
w þá umhorfs í heiminum í
lok þessa áratugs?
Ég er hræddur um, að það
myndi leiða okkur í eins kon-
ar alheims apartheid, að þagga
niður í og fela örbirgðina og
ókyrrleikann, sem umlykur
hinn auðuga heim. Þetta þýðir
að enn fleiri hundruð milijóna
manna, sem finnst þeir lifa
tilgangslausu lífi, mtmu leita
útrásar með ofbeldi ef nauð-
syn krefur. Og það er mjög
lítill tími eftir þar til ástandið
verður óbætanlegt.
raWJ
\
\
!
k
I
!
!
!
I
\
\
!
\
\
\
\
*
Auglýsiö \ Mánudagsblaöinu