Morgunblaðið - 04.10.2005, Síða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 4. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í STAÐ þess að
gera aðkomu smárra
sveitarfélaga að sam-
einingarferlinu fýsi-
legri en nú er, hafa
þeir sem að þessu
ferli standa nú, m.a.
félagsmálaráðherra,
gripið til hræðsluáróð-
urs og hótana. Komið
hefur fram að íbúar
þessara sveita óttast
um sinn hag, t.d. með
hliðsjón af því hvernig
Svarfdælingum hefur
reitt af eftir sína sam-
einingu við Dalvík-
urbyggð. Staðreyndirnar tala sínu
máli, sjálfsákvörðunarrétturinn er
horfinn, atkvæðamagnið dugar
engan veginn til að íbúarnir geti
varið sína hagsmuni, og neyð-
arútgangur er enginn! Loks hefur
reynslan margsannað að þegar nið-
urskurðarhnífurinn fer á loft, ger-
ist það fyrst og fremst í jað-
arbyggðunum, og skiptir þá engu
hverju hefur verið lofað fyrir sam-
eininguna. Þrátt fyrir þetta er lof-
orðunum enn varpað fram, jafn-
fjálglega og fyrrum, og það af fólki
sem ekki mun sjálft þurfa að
standa við þau. Sveitarstjórnir þær
sem taka munu við stjórnartaum-
unum næsta vor, sem og í fjarlæg-
ari framtíð, verða með öllu óbundn-
ar þeim loforðaflaumi og
fyrirheitum, sem fram koma í
kynningarbæklingum og fundum
sameiningarnefndanna nú. Enda
getur þar að líta þessa frasa: „Leit-
ast verði við“, „við teljum mjög
mikilvægt“, „lagt er til“ og „það
geta skapast tækifæri“. Ekkert er
hér fast í hendi. Sem dæmi um þær
fölsku forsendur sem notaðar eru
til að narra kjósendur til sam-
þykktar á sameiningu sinna sveit-
arfélaga er þessi klausa sem birtist
í Fréttablaðinu 6. september sl. í
grein um sameiningu Eyjafjarð-
arsvæðisins: „Allir vinnuhóparnir
leggja áherslu á mild áhrif samein-
ingar; engum starfsmönnum sveit-
arfélaganna verður sagt upp, eng-
um skóla lokað og þjónusta við
íbúa á almennt ekki að verða lak-
ari.“ Geta fulltrúar þessara vinnu-
hópa vinsamlegast upplýst okkur
um það hve langt fram í tímann
þessi loforð eiga að standa, og fyrir
hönd hve margra sveitarstjórn-
arfulltrúa í framtíðinni
þau eru gefin? Ég vil
hér rifja upp eftirfar-
andi klausu á bls. 6 í
kynningarbæklingi
fyrir sameining-
arkosningar í þá til-
vonandi Dalvík-
urbyggð, haustið 1997:
„Skipan grunnskóla
verður óbreytt í aðal-
atriðum, þ.e. grunn-
skólar verða reknir
áfram í öllum þremur
núverandi sveit-
arfélögum.“ Síðan eru
ekki liðin tvö kjör-
tímabil, en þó svo þetta loforð hafi
verið ítrekað fyrir síðustu sveit-
arstjórnarkosningar, m.a. af núver-
andi bæjarstjóra, þá er nú skóla-
hald aflagt á Húsabakka í
Svarfaðardal.
Nú þegar nokkuð er ljóst að hin-
ir smærri hreppar (a.m.k. hér í
Eyjafirði) munu fella sameininguna
8. okt. næstkomandi, bregður svo
við að látið er í veðri vaka að
mögulega verði sameiningar sveit-
arfélaga lögboðnar í framtíðinni, að
mögulega muni framlög jöfn-
unarsjóðs sveitarfélaga lækka til
þeirra hreppa sem nú hafna sam-
einingu, auk þess sem veifað er
þeim 2,4 milljörðum króna sem
renna eiga til hinna sem sameinast.
Á kynningarfundi í Hörgárbyggð
sl. mánudag sagði félagsmálaráð-
herra m.a. að hann teldi að líklega
yrði þessi aðferð, frjáls sameining
sveitarfélaga ekki viðhöfð aftur.
Þetta væri séríslensk aðferð, ann-
ars staðar á Norðurlöndunum væru
sveitarfélög sameinuð með lögum.
En þó ráðherra segði svo strax á
eftir að í orðum hans fælist engin
hótun (!?!), hve margir sjá ekki í
gegnum það? Hér er rétt að komi
fram, til að gæta fulls samræmis í
þessum samanburði við Norð-
urlöndin, að þrátt fyrir þetta eru
þess einnig dæmi, t.d. í Danmörku,
að sameinuð sveitarfélög hafa feng-
ið að draga sig úr sameiningu og
öðlast sjálfstæði á ný. En slíku
hafnaði ráðherrann fyrir sitt leyti í
tilfelli Svarfdælinga þegar þeir af-
hentu honum skýlausa kröfu þar
um, undirritaða af 85% íbúa dals-
ins. Allt þetta er svo í góðu sam-
ræmi við þau brögð sem í tafli eru
við framkvæmd sjálfra sameining-
arkosninganna, en þar á ég við það
að þeir hreppar sem leyfa sér að
hafna þessu skulu kjósa aftur.
Ekki hinir sem samþykktu, það er
búið að veiða þá og þess skal vand-
lega gætt að missa þá ekki út aft-
ur. Miklu væri þó nær að þeir kysu
á ný, hafi einhver hreppanna í
þeirra púkki skorast undan, því þá
blasir að sjálfsögðu við allt annað
mynstur í þeirri sameiningu en
lagt var upp með. En nei, þeim
skal gert erfiðara fyrir sem vilja
hafna sameiningu, þeir mega dratt-
ast á kjörstað í tvígang! Og hafni
þeir í tvígang sitja þeir hreppar
uppi með kostnað af tvennum
kosningum, sem jafnvel var fyr-
irfram ljóst að þeir kærðu sig ekk-
ert um. Langsótt er nú þetta lýð-
ræði. Sjá einhverjir skilaboð í
þessu? Við þessum þvingunar-
aðgerðum er aðeins eitt svar; þ.e.
að bjóða þeim byrginn. Verði sam-
einingar lögboðnar, þá gáfumst við
þó ekki upp, og verður fróðlegt að
fylgjast með hvaða flokkar eru til-
búnir að traðka með slíkum hætti á
lýðræðinu okkar. Yrðu t.d. fram-
sóknarmenn tilbúnir að gefa sjálf-
um sér þann valdníðslustimpil?
Íbúar smærri hreppanna eiga ský-
lausa kröfu á því að þeirra hags-
muna sé gætt, svo t.d. sagan um
Húsabakkaskóla (og fleiri skóla í
jaðarbyggðum sameinaðra sveitar-
félaga) endurtaki sig ekki, með
þeim svikum, valdhroka og jafnvel
hreinum lögbrotum, sem þar áttu
sér stað. Loforð og fagurgali eru
alls ekki sú trygging sem þessir
hreppar þurfa á að halda, svo hægt
sé að bjóða þeim upp á sameiningu.
Langsótt er þetta lýðræði
Þorkell Ásgeir Jóhannsson
fjallar um sameiningu
sveitarfélaga ’Sjálfsákvörðunarrétt-urinn er horfinn, at-
kvæðamagnið dugar
engan veginn til að íbú-
arnir geti varið sína
hagsmuni, og neyð-
arútgangur er enginn!‘
Þorkell Ásgeir
Jóhannsson
Höfundur er foreldri
barns í Húsabakkaskóla.
SKÚLI Jón Sigurðarson ritar
grein í Morgunblaðið 20. ágúst sl.,
sem m.a. fjallar um orsakir flug-
slyssins í Skerjafirði
7. ágúst árið 2000. Í
greininni segir frá nið-
urstöðu Rannsókn-
arnefndar flugslysa,
og einnig hinnar sér-
stöku rannsókn-
arnefndar, sem nýver-
ið lauk störfum, þess
efnis, að ,,hreyfill flug-
vélarinnar hafi stöðv-
ast vegna eldsneyt-
isskorts, sem út af
fyrir sig átti ekki að
valda slysinu. Í fram-
haldi af aflmissinum
missti flugmaðurinn
vald á flugvélinni, sem steyptist í
sjóinn“. Samkvæmt þessu ber flug-
maðurinn ábyrgð á því að flugvélin
varð eldsneytislaus, og einnig á því
að missa vald á flugvélinni. Sam-
kvæmt þessu er flugmaðurinn einn
sekur. En ekki er alltaf allt sem
sýnist.
Í maí 1983 birti Flugmálastjórn
Íslands, að tillögu, og tilmælum ör-
yggisnefndar Félags íslenskra at-
vinnuflugmanna, FÍA, reglugerð
þess efnis, að frá næsta hausti
skyldi allt launað farþegaflug fram-
kvæmt með tveimur flugmönnum.
En vegna mótmæla hagsmunaaðila
kom þessi reglugerð ekki til fram-
kvæmda. Reglugerðin var dregin
til baka. Þremur árum síðar varð
flugslys við Fögrufjöll á Snæfells-
nesi. Þar var einn flugmaður við
stjórn. Fjórtán árum síðar er enn
einn flugmaður um borð í slysinu í
Skerjafirði. Og enn í
dag má fljúga með
þessum sama hætti.
Stýri í flugvélum
eru tvöföld og sam-
tengd. Í Skerjafjarð-
arslysinu sat farþegi
undir stýri. Flugvélin
var á lágum klif-
urhraða. Hafi fát
komið á farþegann
þegar hreyfill stöðv-
aðist, og hann gripið í
stýrið, hefði flugvélin
ofrisið næsta sam-
stundis og flugmanni
gert ókleift að afstýra
því. Þar væri aðeins um nokkrar
sekúndur að ræða.
RNF segir flugmann ,,hafa misst
vald á flugvélinni“. En hafi farþegi
gripið í stýrið, þá var útilokað fyrir
flugmanninn að ná valdi á stjórn-
tækjum flugvélarinnar.
RNF gefur sér að hreyfill hafi
stöðvast vegna eldsneytisskorts.
En hafi svo verið, átti það langan
aðdraganda. Flugvélin flaug á sjón-
flugsheimild frá Vestmannaeyjum.
Rétt vestan við Selfoss var henni
veitt blindflugsheimild frá flug-
umferðarstjórn. Þá er flogið í skýj-
um, sem oft valda ísingu. En þessi
eins hreyfils flugvél hafði mjög
takmarkaða afísingarmöguleika.
Hefði flugvélinni verið neitað um
þessa heimild hefði flugmaður lent
á Selfossi. Flugvélin fórst í þriðju
aðflugstilraun á Reykjavík-
urflugvelli. Í fyrsta aðflugi er þessi
eins hreyfils og eins flugmanns
flugvél á undan tveggja hreyfla
flugvél mannaðri tveimur flug-
mönnum. Samt er þeirri tveggja
hreyfla veittur forgangur. Og aftur
er þeirri eins hreyfils snúið frá
vegna hinnar sömu forgangsflug-
vélar, þó að hún hefði vel getað
lent og haldið eigin fjarlægð, þar
sem forgangsflugvélin var um það
bil að rýma flugbraut. Slík stjórn-
un er, og væri, hverjum flugmanni
martröð líkust.
Þetta, sem hér hefur verið sagt,
er sagt til málsvarnar brott-
horfnum starfsfélaga. Því ekki var
allt sem sýndist.
Ekki er allt sem sýnist
Ámundi H. Ólafsson fjallar
um flugslysið í Skerjafirði ’RNF segir flugmann„hafa misst vald á flug-
vélinni“. En hafi farþegi
gripið í stýrið, þá var
útilokað fyrir flugmann-
inn að ná valdi á stjórn-
tækjum flugvélarinn-
ar.‘
Ámundi H.
Ólafsson
Höfundur er fyrrverandi flugstjóri.
BIRTING Fréttablaðsins á tölvu-
póstsendingum milli nafngreindra
aðila hefur verið álitin brot á per-
sónuvernd og rof á
friðhelgi einkalífs.
Þeim rökum hefur
verið beitt að þarna er
birtur einkapóstur
sem eingöngu var ætl-
aður nafngreindum
viðtakanda og með því
að birta póstinn hafi
Fréttablaðið brotið
gegn þessum ein-
staklingum. Mig lang-
ar í þessari grein að
skoða meðferð tölvu-
pósts út frá almennum
venjum. Þó svo að um-
ræðan um birtingu
Fréttablaðsins á tölvu-
pósti nafngreinds ein-
staklings sé kveikjan
að þessari grein, ber
ekki að líta á að í efni
greinarinnar felist til-
vísun í það mál.
Hefðbundinn
póstur
Þegar verið er með
hefðbundinn bréfpóst,
fer oftast ekkert á
milli mála að bréf, sem
sent er milli nafn-
greindra einstaklinga og varðar
einkamálefni, viðskiptahagsmuni eða
annað það sem ætlað er að fari
leynt, nýtur verndar laga og því er
þeim aðila sem hefur bréfið undir
höndum óheimilt að birta það hvort
heldur að hluta eða í heild sinni. Það
væri nú yndislegt, ef mannlegt eðli
væri þannig að trúnaður væri alltaf
haldinn um það sem ætlað er að
trúnaður gildi um. Það er bara því
miður ekki þannig og því hafa menn
tekið upp á því að beita flokkun á
efni bréfa (einnig tölvupósts) og
merkja sem trúnaðarmál þau sem
talin eru innihalda efni sem á ekki
að fara víðar. Jafnvel það hefur ekki
dugað og hafa mörg slík bréf birst á
síðum dagblaða, rækilega merkt
„trúnaðarmál“. Vandinn varðandi
það að merkja sumt sem trún-
aðarmál og annað ekki, er að þeir
sem hafa undir höndum efni, sem
ekki er sagt vera trúnaðarmál, líta
oft svo á að þar með megi fara
frjálslega með það. Trúnaðarmerk-
ing hefur þannig í reynd gengisfellt
lagaverndina sem bréfritari bjóst við
að njóta. Afleiðingin er sú að bréfrit-
arar verða að tiltaka, ef þeir vilja að
farið sé leynt með það sem þeir hafa
ritað. Almenna reglan hefur þarna
vikið fyrir nýrri hefð. Þess fyrir ut-
an hefur trúnaðarmerkingin ekki
komið í veg fyrir að bréf séu ljós-
rituð og þeim dreift.
Tölvupóstur
En hvernig er farið með tölvu-
póst? Sá reginmunur er á tölvupósti
og bréfpósti að efni tölvupósts verð-
ur auðveldlega framsent hvort held-
ur með eða án breytinga. Það sem
meira er, það þykir sjálfsagt að við-
takendur áframsendi tölvupóst með
innihaldi sem talið er vekja forvitni
annarra eða eiga á annan hátt erindi
til þeirra. Yfirleitt er ekki einu sinni
haft fyrir því að fela hvaðan póst-
urinn er kominn eða hverjir aðrir
hafa fengið hann send-
an. Segja má að um
þessa aðferð (þ.e. að
áframsenda tölvupóst í
heilu lagi) hafi myndast
slík hefð að erfitt er
fyrir viðtakanda að átta
sig á, að honum er
óheimilt að senda póst-
inn áfram nema það sé
sérstaklega tekið fram.
Raunar má ganga
lengra og segja að al-
mennt sé litið svo á, að
meðan annað sé ekki
tekið fram sé það sjálf-
sagður réttur þess sem
móttekur tölvupóst að
áframsenda hann á
hvern þann aðila sem
hann kýs. Meðan þetta
sjónarmið er ráðandi,
er erfitt að treysta á að
viðtakendur virði frið-
helgi sendanda.
Fjarskiptalög
Fjallað er um öryggi
og þagnarskyldu í 47.
gr. fjarskiptalaga og í
74. gr. eru viðurlög til-
greind. Samkvæmt 47.
gr. er þeim sem „fyrir tilviljun, mis-
tök eða án sérstakrar heimildar“
móttekur tölvupóst óheimilt „að skrá
slíkt hjá sér eða notfæra sér það á
nokkurn hátt“ og „skylt er að gæta
fyllsta trúnaðar í slíkum tilfellum“.
Þetta eru ósköp góð ákvæði, en erf-
itt getur verið að ákvarða hvernig
takmörkunin gildir gagnvart áfram-
sendum tölvupósti. Lögin tilgreina
nefnilega ekki hver gefur heimildina.
Er það upprunalegur sendandi, upp-
runalegur móttakandi eða einhver
sem upprunalegur móttakandi fram-
sendi póstinn á? Hvað ef keðja fram-
sendinga er orðin löng?
Með þetta í huga hafa margir
gripið til þess ráðs að vera með alls
konar skilyrði eða fyrirvara um
notkun tölvupósts sem þeir senda
frá sér. Þetta er yfirleitt gert með
því að bæta við svokallaðri undir-
skrift eða vera með hlekk á vefsíðu.
Þetta er, því miður, orðið nauðsyn-
legt. Sjálfur nota ég svona undir-
skrift og læt ég hana fylgja hér með
til frjálsra afnota.
„Tölvupóstur þessi og öll viðhengi
hans eru eingöngu ætluð þeim sem
hann er stílaður á og geta innihaldið
upplýsingar sem falla undir ákvæði
um þagnarskyldu og trúnað og/eða
upplýsingar er varða höfundarétt.
Öll notkun eða áframsending upp-
lýsinga úr tölvupóstinum er með öllu
óheimil aðilum sem ekki eru upp-
runalegir (og ætlaðir) viðtakendur
póstsins skv. 47. gr. laga nr. 81/2003
og getur varðað bótaábyrgð og refs-
ingu skv. 74. gr. sömu laga. Þeir,
sem ranglega berst þessi póstur,
skulu eyða honum án tafar og til-
kynna sendanda.“
Tæknilegar
varnir
Flest tölvupóstkerfi gera send-
anda pósts kleift að takmarka á ein-
faldan hátt hverjir geta lesið póstinn
og viðhengi hans. Hægt er að setja
takmörkun á líftíma pósts, koma í
veg fyrir að hann sé prentaður út og
varna framsendingu hans. Vilji
menn ganga lengra er hægt að nota
dulritun, aðgangsorð og mýmargt
fleira. Spurningin er bara: Hvað vilj-
um við ganga langt í verja póstinn
okkar fyrir óheimilum aðgangi?
Hvenær er
(tölvu)póstur
einkapóstur?
Marinó G. Njálsson fjallar um
meðferð tölvupósts út frá al-
mennum venjum
Marinó G.
Njálsson
’… hafa margirgripið til þess
ráðs að vera
með alls konar
skilyrði eða fyr-
irvara um notk-
un tölvupósts
sem þeir senda
frá sér.‘
Höfundur er ráðgjafi á sviði upplýs-
ingaöryggismála. oryggi@internet.is