Tíminn - 14.10.1970, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
MIÐVIKUDAGUR 14. október 197»
Traustur farvegur á að hemja
þau öfl, sem innan hans byltast
Ræða forseta íslands, dr. Kristjáns Eldjárns við setningu Alþingis
Ái-ið 1845 kom enduxreist Al-
>ingi saman hér í Reykjavík,
og voru þá liðnir nokkrir ára
tugir, síðan niður féll hið
forna Alþing þjóðarinnar á
Þingvölluim við Öxará. Má því
segja, að nú sé merkisáx í
sögu hins endurreista Alþingis.
Meðal stofnana þjóðarinnar er
Alþingi gömul stofnun, þótt
eigi sé lengra aftur seilzt en
til ársins 1845. Alla tíma síðan
hafa margir af beztu sonum
þjóðarinnar átt sæti á bekkjum
Al'þingis. Minning þeirra lifir
innan vébanda þessarar stofn-
unar. í dag mun verða minnzt
óvenjulega margra manna, sem
setu hafa átt á Alþingi lengri
eða skemmri tíma og látizt
hafa síðan síðasta þing kom
saman fyrir einu ári, Þjóðin
vill vissulega votta þeim virð
ingu sín'a. í þeim hópi, sem nú
er minnzt, er forsætisráðherra
'landsins, sem féU frá með svip
legum hætti, eins og öllum er
f fersku minni. Sá sorgaratburð
ur snart alla fslendinga djúpt
og vakti samúðaröldu víða um
l'önd. Með dr. Bjarna Bene-
diktssyni hvarf af sjónarsvið-
inu og af vettvangi íslenzkra
þjóðmáíla maður, sem um langt
skeið hafði verið mikill áhrifa
maður, hér á Alþingi, í ríkis
stjórn og í öllu opinberu lífi,
maður sem naut tirausts og virð
ingar bæði hér beima og með
erlendum mönnum, sem sam-
skipti eiga við þjóð vora. Við
setningu Alþingis nú vil ég
með einlægri virðingu minnast
hins látna forsætisráðherra, er
féll í valinn í miðri önn síns
ábyrgðarmikla starfs. Ég veit
að þing og þjóð munu vilja
taka undir þau orð mín.
Aðeins einu sinni hefur það
óður gerzt, að íslenzkur for-
sætisráðherra hafi fallið frá í
starfi sínu. Það var þegar Jón
Magnússon forsætisráðherra
andaðist árið 1926. Einnig það
gerðist með skyndilegum hætti.
Slík snögg umskipti færa
vanda að höndum. Fyrirvara-
laust verður nýr maður að
taka á hp^pr óvæntar byrð
ar. Hvermg þeim málum hefur
nú verið skipað mim é
ræða, þar sem þr.t :! aö
vænta að forsætlsráðherra
muni hér á eftir gera grein
fyrir því. Ég óska nýskipuðum
forsætisráðherra og nýjum
dóms- og kirkjumálaráðherra
blessunar í störfum sínum, svo
og ríkisstjórninni allri, með
þeitn breytingum, sem nú eru
á orðnar.
íslenzka þjóðin fylgist jafn-
an með því með athygli, þeg-
ar Alþingi kemur saman á ári
hverju. Hún veit, að þess bíða
á hverjum tíma úrlausnarefni,
sem aðkallandi eru og mikið
veltuir á, að giftusamlega leys-
ist. Hún vonar, að úrræðin og
lausnin ,-nmi frá þeim fulltrú
um, sem hún hefur kjörið til
að fara með mál sín á Alþingi.
Og hvert annað skyldi hún líta
en til Alþingis og ríkisstjórnar
um heilladrjúga lausn lands-
málanna? Ábyrgð Alþingls er
þvi mi.kll, bæði einstakra þing
manna og þingsins í heild. Þeim
öflum. sem að verki eru í þjóð-
féiagixju, íéiagjdogum hreyfing
um þess, þörfum og kröfum og
úrlausnarefnum hvers konar og
á öllum sviðum, má líkja við
fjölþætt og flókið kerfi stórra
og smárra vatna, sem koma
langt og víða að, en hníga þó
öll að lokum að einum miMum
farvegi. Alþingi er slíkur far-
vegur, farvegur landsmálanna.
í þeim farvegi hljóta að verða
straumköst, en traustur farveg
ur á að hemja þau öfl, sem
innan hans byltast, og skila
öllu að ósi farsæHega án þess
að bresta. Sú er ætíð ósk og
von þjóðarinnar í hvert sinn
sem Alþingi kemur saman.
Menn veita því athygli, að
býsna oft er kvartað undan því
á vorum dögum, að það sé að
vísu ekki sparað að gera kröf-
ur á hendur Alþingi um úr-
ræði og ákvarðanir í málefnum
landsmanna, en sú virðing, sem
við það sé lögð, sé efcki að
sama skapi. Ætla má þó að
þetta, sem svo einfcennilega oft
ber á góma, sé meira en litið
orðum aukið. Það er víst ekki
nýjung, að Alþingi og alþing-
ismenn fái orð i eyra. Á hinn
bóginn er það svo einkenni
vorra tima, að nú er ekki tek-
ið eins djúpt ofan og eitt sinn
var., Siíkt. ern ástæðulaust að
harma, því að það er ekki af
illum rótum runnið. Meðan Al-
þingi sjálft skilur og skynjar
veg sinn ekki síður en vanda,
mun landsfólkið einnig gera
það.
- í þessu sambandi er oft.
minnzt á starfsskilyrði Alþing-
is og þau talin lítt' fallin ‘til'
að auka veg þess. Ég hygg bó
að þetta gamla, góða hús sé
vegleg umgerð um veglega
stofnun, sögurik bygging, sem
enn munj eiga langa sögu í
sínu gamla formi og með sínu
gamla hlutverki. En hitt er
jafnframt öldungis ljóst. að
það býðúr ékki lengur upp á
þau vinnuskilyrði, sem eðli-
legt er að Alþingi hafj í nú-
tíma þjóðfélagi voru. Það þarf
aukið olnbogarými, efcki fyrst
og fremst til að auka veg sinn
og virðingu, því að slíkt ger-
ist ekkj nema að litlu leyti
fyrir ytri aðstæður eða hefðar
tákn, heldur einfaldlega til
þess að auðvelda þingmönnum
að vinna sín daglegu störf. Al-
bingi er að visu ekk, eitt um
það, meðal íslenzkra stofnana
og embætta, að þarfnast öetrj
aðbúnaður, því fer mjög fiarri.
Þar þarf víða um að bæta. En
engum ætti að þykja það ó-
sannlegt, að þessi elzta og virðu
legasta stofnun landsins gengi
fyrir öðrum um bætta aðstöðu
til starfa sinna.
Fyrir þessu þingj liggja
mikil viðfangsefni, sem takast
þarf á við, vandamái, sem úr
þairf að greiða. Og fleiri geta
komið til, þegar á líður. Það
er gömul venja og mannlegur
breyskleiki að mikla þau vanda
mál mest, sem fyrir ligigja
hverju sinni. Nú eru viðfangs-
efni að vísu misjafnlega erfið
úrlausnar og áraskipti að öllu.
En þau verkefni, sem nú eru
fram undan, hafa þó einkum
sérstöðu að því leyti, að þau
eru vandamál líðandi stundar
og knýja á. Þau eru væntanlega
hvorki meiri né minni en
margsinnis áður, en vissulega
eru þau hvorki saga né ófyrir-
sjáanleg framtíð, heldur hluti
þess lífs, sem vér lifium á
þessarj stund. Þau gera til vor
kröfur einmitt nú, og það er
þeirra sérkenni.
Þjóðin lítur réttilega til Al-
þingis og rfkisstjórnar um for-
ustu og úrræðj í málefnum sín
um. Hún hefur kvatt þessa að-
ilja til ábyrgðarmikilla ákvarð-
ana og varðstöðu um hag sinn
bæði inn á við og út á við.
Á Alþingi sitja menn með
mikla reynslu í stjórnméla-
störfum, og um góðan vilja
þarf ekki að efast, þótt oft sé
deilt um leiðir að þvi marki,
sem er sameiginlegt öllum,
heill og heiður íslenzku þjóð
arinnar. Á þessu 125 ára sam-
komuafmæli hins endurreista
Aflþingis óska ég Alþingi alls
velfarnaðar f störfum slnum
og bið ég alþingismenn að rísa
úr sætum og minnast ættjarð-
arinnar.
m®DiRa®
LESANDINN
Um meðferð og flutning
sakamáls fyrir dómi geta ólífc-
ar reglur komið til greina.
Annars vegar cr hin almenna
meðferð, sem flest sakamál
lúta, en hins vegar sérstök cða
afbrigðileg meðfcrð sem til-
tekin meiri háttar brotamál
su'ta, • 1
í fyrrnefndu málunum er
enginn sækjandi skipaður, en
hinsvegar verjandi, ef söku-
nautur óskar þess. Skai hann
inntur eftir þvl, þegur honum
er birt ákæruskjal, hvort hann
vilji halda uppi vörn sjálfur
eða fá verjanda og þá hvern
Sökunautur má jafnan sjálfur
halda uppi vörn fyrir sig og
ennfremur ráða sér aðstoðar
mann á sinn kostnað. hvou-t
sem lagaskylda er að skipa
verjanda eða ekki. Ekki skal
skipa verjanda, ef sökunautui-
hefur afdráttarlaust játað á
sig brot og alls engin vafa-
atriði eru i málinu um stað-
reyndir eða annað. sem máli
skiptir. Venjulega skipar dóm-
ari verjandi í fyrsta þinghaldi
nema hann hafi þegar gert
það meðan á rannsókn stóð.
Ef engin vörn er flutt má
taka mál þegar til dóms. Hitl
er þó aðalreglan, að verjanda
e.r veittur frestur til að skila
vörn, sem getur hvort heldur
verið skrifleg eða munnleg.
eftir ákvörðun dómara, en
venja er. að vörn sé skrifleg.
Þegar fresturinn er liðinn, er
vörnin lögð fram eða flutt
munnlega en síðan tekur dóm-
arinn málið til dóms.
Síðarnefndu meðferðinn1
sæta mál, þai' sem refsing fýrii
brot getur varðað yfir 8 ára
fangelsi samkvæmt almennum
hegningarlögum, mál, sem
sæta ákæru saknsóknara. ef
refsing fyrir brotið varðar yfir
5 áx-a fangelsi og lagaatriði
eða sönnunaratriði veita eíni
til hinnar sérstöku meðferðar
t. d. ef úrslit máls velta á lík-
um, eða ef mál er sérstaklega
umfangsmikið eða margbrotií
og loks mál. þar sem saksókn-
ari ákveður málshöfðun og
sérstaklega þýðingarmikil
vafaatriði eru í eða málið hef-
ur almenna þvðingu, hvoa't
sem brotið varðar við aimenri
hegningarlög frá 1940 e-a
önnur lög.
Hin sérstaka meðferð er
fólgin i því, að mái sætir
sókn oa vörn. Eru þvi bæði
skipaður sækjandi og veríandi
Skipar bá saksóknari sem sæk.r
anda einhvern hæstaréttarlös
' niann eða héraðsdómslöa
mann, sem hefur fengið lög-
gildingu dómsmálaráðherra
til sóknar opinberra mála >
héi'aði. Hins vegar getur sak-
sóknari sjálfur eða fulltrúi
hans iafnan sótt málið. Dóm-
ari skipar hins vegar sökunaut
verjanda. Sækjandi og ver.i-
andi fá siðan frest til að undir-
búa sókn og vörn, sem þeir
síðan flytja fyrir, því að venja
er, að mál sé flutt munnlega
þótt dómSrj geti raunar ákveð
ið. að sókn og vörn sé lögð
fram skriflega. Að málflutn
ingi loknum er málið tekið til
dóms, og dómarinn semur
síðan og kveður upp dóminn.
Yflrlit briggja síðustu þátta
verður að nægja um meðfexð
mála tynr sakadómi, þótt
mjög hafi venð stiklað á stóra.
Þess skal að lokum getið. að
samkvæmt hinum almennu
hegningarlögum eru heiimil-
aðar tvær tegundir refsinga.
fjársektir og refslvist.
Refsivist greinist í tvennt.
varðhald og fangelsi. Til fang-
elsisvistar eru menn dæmdir
fyrir meiri háttar afbrot, en
í varðhalld vegna smávægilegri
brota. Ákveðið er, að vinnu-
skyflda fyilgi allri refsivist, en
var'ðhaldsföngum er þó heimil-
að að leggja sér sjálfir til verk-
efni, ef það samrýmis öryggi
og góðri reglu. Engar líkams-
refsingar eru lengur heimilað-
ar skv. íslenzkum lögum. og
voru þær raunar að mestu
felldar niður með hegningar-
lögum frá 1869, en voru al- -
gengax áður fyrr. svo sem
kunntug er.
Dæma má menn í fangelsí
um ákveðinn tíma (hæst 16 ár)
éða ævilangt, en ævilangt fang
elsi er þyngsta refsing skv.
hegningarlögunum.
Líflátsrefsing var numin úr
íslenZkum lögum árið 1928, en
síðasti líflátsdómurinn var
kveðinn upp á íslandi árið 1914
(árið 1915 í hæstarétti Dana).
Síðasta aftaka á íslandi skv. lif
látsdómi. var hins vegar fram-
kvasond árið 1830 en þá voru
Agnes oa Friðrik tekin af lífi.
en við bað mál munu flestir
kannast.
í næsta bættj verður fjallað
um meðferð mála hjá borgar-
dómaraemhættinu í Reykjavík
sem samnefnara fyrir meðferð
einkamála í héraði almennt.
Björn Þ. Guðmundsson.