Tíminn - 22.12.1970, Blaðsíða 7

MlIÐUDAGUR 22. desember 1970
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
FramJcvæmdastjórl: Kristjám Benediktsson. Ritstjórar: Þórarínn
Þórartneson (áb) Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Tómas
Karlsson. Auglýsingastjóri: Stemgrinmr Gíslason. Rdtstjómar-
fkrifstofui t Edduhústnu, símar 18300 —18306. Skrifstofur
Bankastræti 7 — AfgreiSslusími 12323. Auglýsingaslmi: 19523.
AOrar sikrifstofui síml 18300. Askriftargjald kr. 195,00 á mánuði,
tnnanlamds — f lausasölu kr. 12,00 eint. Prenísmiðjan Edda hf.
Fyrir neðri deild Alþingis liggur frumvarp um verk-
fræðiráðunauta ríkisins, er verði búsettir utan höfuð-
borgarsvæðisins. Þeir skulu alls vera sex eða í Vest-
urlandsumdæmi með aðsetur í Borgamesi, í Vestfjarða-
umdæmi með aðsetur á ísafirði, í Norðurlandsumdæmi
vestra með aðsetur á Sauðárkróki, í Norðurlandsum-
dæmi eystra með aðsetur á Akureyri, í Austurlands-
umdæmi með aðsetur á Egilsstöðum og í Suðurlandsum-
dæmi með aðsetur á Selfossi.
Verkefni það, sem þessum ráðunautum er ætlað, er
að hafa umsjón með vega- og hafnaframikvæmdum í
umdæmum sínum, svo og að annast undirbúningsrann-
sóknir og áætlanagerð í sambandi við þær. Yfirumsjón
verður svo áfram í höndum vega- og vitamálastjóra. Þá
skulu ráðunautamir vera til ráðuneytis sveitarstjórnum
og sýslunefndum í umdæminu við mannvirkjagerð, eftir
því, sem við verður komið.
Frumvarpið er byggt á þeirri skoðun, að æskilegt sé,
að opinberar framkvæmdir verði eftir því, sem auðið
er, sjálfstæð starfsemi í hverjum landsfjórðungi eða
landshluta. Með þeim hætti ætti að mörgu leyti að vera
betur til þeirra vandað og meira eftirlit og aðhald með
framkvæmd þeirra. í reynd ætti því þetta fyrirkomu-
lag að geta orðið til hagnaðar og spamaðar, þótt fljótt
á litið geti það haft nokkum útgjaldaauka í för með sér.
Rétt er að geta þess, að frumvarp þetta var upp-
haflega samið af nefnd, sem skipuð var fulltrúum allra
flokka og hafði það verkefni að athuga staðsetningu
rfkisstofnana með það fyrir augum, að þær væm ekki
allar á einum og sama stað. Fyrirætlun nefndarinnar
var að dreifa starfsliði vegagerðar og vitamála með
þessum hættL
Af einhverjum ástæðum hefur ríkisstjómin ekki vilj-
að flytja þetta framvarp, enda þótt augljóst sé, að þörfin
fyrir verkfræðilega þekkingu og eftirlit eykst ekki síður
í dreifbýli en annars staðar. Fmmvarpið er því flutt nú
af sex þingmönnum Framsóknarflokksins,
Austfjarðaáætlun
Þingmenn Austurlands hafa áram saman unnið að
því að fá gerða Austfjarðaáætlun um samgöngur. Sam-
band sveitarfélaga á Austurlandi hefur tekið í sama
streng og á vegum þess hefur verið unnið gott undir-
búningsstarf. Þingmennimir hafa undanfarið sótt það
fast að einn liður í slíkri áætlun yrði lántaka til vega-
mála á Austurlandi.
í fyrra var Efnahagsmálastofnuninni falið að gera
samgönguáætlun fyrir Austurland og hefur verið að því
unnið síðan. Er því máli ekki lokið, en samt er einn stór
þáttur þessa mikilsverða máls kominn á framkvæmda-
stig. Það hefur sem sé verið ákveðið í samráði við þing-
menn Austurlands, að taka á næsta ári 60 millj. kr. að
láni til vegagerða á Austurlandi næsta sumar og verði
það fyrsti áfangi af fimm og því samtals unnið fyrir
300 millj. kr. lánsfé á næstu 5 árum, enda verði þetta
fé umfram venjulegt vegaframlag og því sérstakt átak.
Var 60 millj. kr. lánsheimild í þessu skyni samþykkt nú
við afgreiðslu fjárlaganna.
Vegamál Austurlands eru erfið viðfangs og stórfelld
verkefni óleyst og mun meiri en annars staðar. Er
það fagnaðarefni að samtök hafa náðst um þetta átak
og afar mikilsvert, þótt því fari að sjálfsögðu fjarri að
með því sé nokkru lokamarki náð. Þ.Þ.
TIMINN
ERLENT YFIRLIT
Fall Gomulka mikill ósipr fyrir
kommúnismann og Sovétríkin
misheppnuð efnahagsstjórn og óhagstæð
Orsakirnar eru
FALL Gomulka, sem flokks-
leiðtoga kommúnista . Póllandi,
kom ekki með öllu á óvænt,
þegar það var tilkynnt í Var-
sjá síðastl. sunnudagskvöld.
Það hafði verið ljóst síðustu
árin, að ágreiningur ríkti meðal
helztu ráðamanna pólska komm
únistaflokksins. Þar böró'ust
bæði aftulhaldssöm og frjáls-
lynd öfl um völdin, en Gom-
ulka hélt aðstöðu sinni með
því að reyna ag taka tillit til
beggja. Þetta setti ekki sízt
svip á efnahagsstefnuna en
þar beittu hinir kreddubundn-
ari kommúnistar sér gegn
breytingum, sem gengu í þá
átt að draga úr miðstjóirnar-
valdi ríkisins og auka frjáls-
ræði einstakra fyrirtækja. Slík-
ar breytingar höfðu hinsvegar
verið gerðar í Austur-Þýzka-
landi og Ungverjalandi og þótt
reynast þar vel. Það þótti
greinilegt vorið 1968, þegar
stúdentar og ýmsir mennta-
menn aó*rir létu í ljós andstöðu
sína gegn hinu andlega ófrelsi,
að staða Gomulka var ekki eins
sterk og áður. Honum tókst þó
þá ag vinna bug á hægri öflun-
um, sem vildu bæla þessa ó-
ánægju niður með mun meiri
hörka en gert var. Moczar, sem
var talinn leiðtogi þeirra, beið
ósigur og var lækkaður i tign.
Ef til vill áttu ráðamenn Sovét-
ríkjanna þátt í því, en sagt er,
að þeir hafi álitið Moezar of
mikinn þjócíernissinna og
hann gæti því orðið örðugri í
skiptum við Sovétríkin en
Gomulka, einkum á sviði
verzlunar milli landanna. Gom
ulka var endurkjörinn formað-
ur kommúnistaflokksins á
flokksþinginu haustið 1968.
Stefna hans var áfram sú að
reyna að halda flestu sem mest
óbreyttu og sætta hin and-
stæðu öfl í flokknum á þann
hátt. Þetta leiddi m. a. til
þess, að ekki voru gerðar nauð
synlegar breytingar á efnahags
stefnunni. Á sviði efnahags- og
atvinnumála urðu því ekki þær
framfarir, sem nauðsynlegar
voru til aS fullnægja bröfum
almennings um bætt kjör.
Þvert á móti stóðu þau tæpast
í stað. Til sögunnar kom því
óánægja, sem var valdhöfunum
enn hættulegri en óánægja
menntamanna vegna hins and-
lega ófrelsis. Það var óánægja
verkamanna og miilistétta vegna
lélegra lífskjara. Það bætti ekki
úr skák, að í nágrannaríki
Póllands, Austur-Þýzkalandi,
gerðust augljósar framfairir á
þessu sviði.
HVORKI innan né utan Pól-
lands mun það hafa verið ljóst,
hve ískyggilegt efnahagsástand
ið var fyrr en opinberar töl-
ur voru birtar um þetta í sam-
bandi við miðstjórnarfund
kommúnista um fyriri helgi. Þá
voru birtar tölur sem sýndu,
að þjóðartekjurnar höfðu auk-
izt mun minna síðustu árin
en næstu árin á undan. Þannig
hafði aukning þeirra orðið til
viðskipti við Sovétríkin
GOMULKA
jafnaðar 6,2% á árunum 1961
—65, en ekki nema 5,7% á
árunum 1966—70 og þó minnst
á árunum 1969 og 1970. Mið-
stjórn kommúnistaflokksins
taldi að þessu yrði ekki breytt
nema með róttækum ráðstöfun
um og fyrsta sporið í þá átt
væri að stórhækka verð á
mörgum brýnustu lífsnauösynj
um sem ríkið hafði borgað
niður en ekki þótti fært leng-
ur. Þannig vair verð á kjötvör-
um og grænmetj hækkað frá
11—25%, verð á kolum og
fleira eldsneyti um 10—20%
og verð á skóm og ýmsum
fatnaði um 10—25%. í staðinn
var lækkað verð á ýmsum heim
ilistækjum, t. d. sjónvarpstækj
um um 20%, á þvottavélum
um 17%, á ísskápum og ryk-
sugum um 15% o. s. frv.
Verðhækkanirnar á brýnustu
nauðsynjunum kom eins og
reiðarslag yfir fólk. Veirka-
menn í hafnarborgunum við
Danzig-flóa, Gdansk (áður
Danzig), Gdyaia og Sopot, hófu
strax öflug mótmælaverkföll,
sem síðar breiddust til stærstu
hafnarborgar landsins Szczecin
(ácftir Stettin). í kjölfair þeirra
fylgdu beinar árásir almenn-
ings á stöðvar kommúnista-
flokksins og fleiri opinberar
byggingar. Lögregla og her
skárust í leikinn og beittu
mestu hörku. Víða kom til
blóðugra átaka og herma sum-
ar fregnir að mörg hundruð
manna hafi látið llfitS. Vald-
hafarnir tétu í fyrstu eins og
hér væri aðeins um uppþot
óaldarmanna og glæpalýðs að
ræða, en það nægði ekki til
að bæla óánægjuna nió*ur, held
ur hélt hún augljóslega áfram
að magnast. Eftir að uppþotin
og óeirðirnar höfðu haldizt i
nær viku, var það ráð tekið að
fórna Gomulka og skipa Ed-
ward Gierek flokksleiðtoga í
stað hans. Hann er gamall
námumaður og hefur að und-
anförnu verið leiótogi kommún
ista í einu mesta iónaðarhéraði
landsins, Katowice. Hann er
sagður tilheyra hinum frjáls-
atrl armi kommúnistaflokksins.
Annars eru fréttir frá þess-
um atburðum í Póllandi enn
svo óljósar, að erfitt er að
gera sér grein fyrir þeim til
fulls eða tildrögum þeiirra.
Ýmsir fréttamenn telja, að víða
hafa verkföllin og mótmælin
verið svo vel skipulögð, að
ekki sé ólíklegt, ao' flokksfélög
kommúnista eða leiðtogar í
þeim hafi skipulagt þau. Hér
muni andstæðingar Gom-
ulka innan kommúnistaflokks-
ins hafa verið meira og
minna að verki. Að sinni
verður þó enginn dómur lagð-
ur á þessar fullyrðingar.
EN HVAÐ, sem þessum
ágizkunum eða öðrum líður, er
það fullljóst ,að léleg og mis-
heppnuð efnahagsstjórn komm
únista hefur leitt til þess, að
almenningur hefur risið upp og
neytt Gomulka til að segja af
sér. Þetta hefur einu sinni áð-
ur gerzt í Póllandi eða 1956.
í júnímánuði 1956 gerðu verka
menn í Poznan uppreisn, sem
leiddi til átaka við heir og lög-
reglu og verulegs manntjóns.
Þessi atburður varð til þess
að Gomulka komst til
valda. Margir telja, að Kirustj-
off hafi þá skorizt I leikinn og
beitt áhrifum sínum í þá átt,
að gömlu Stalínistunum. sem
þá réðu í Póllandi, var vikið
til hliðar og Gomulka hafinn
til valda, en hann hafól unnið
það sér til ágætis að hafa ver-
ið grunaður um Títóisma og
því verig í fangelsi um nokk-
urra ára skeið. Gomulka var þá
vel tekið, þvf að menn vonuðu.
að hann myndi taka upp frjáls
lyndari stjórnarhætti en fyrir
rennarar hans, enda varð sú
raunin fyrstu árin eða meðan
Krustjoff réði í Sovétríkjunum.
Eftir fall Krustjoffs í Sovétríkj
unum, hefur þróunin orðið svip
uð í Póllandi og þar. Frjálsræð
ið hefuir verig þrengt og Gom-
ulka hefur augljóslega verið
fylgispakur rússnesku vald-
höfunum, t. d. þegar innrásin
var gerð í Tékkóslóvakíu sum
arið 1968. í Póllandi er það
útbreidd skoðun, Ji efnahags-
erfiðleikarnir stafi að verulegu
leyti af óhagstæðum viðskipt-
um viö Sovétríkin. PóJverjar
greiði of hátt verð fyrir hrá
efni. sem Rússar selja þeim, en
fái oflágt verg fyrir vélair, sem
Rússar kaupa af þeim. Því er
ekki ósennilegt, aó hin nýja
stjórn Póllands krefjist endur-
skoðunar á þessum samningum,
enda þótt það það væri fyrsta
embættisverk Giereks sem
flokksleiðtoga að leggja áherzlu
á góða sambúð við Sovétríkin.
Óneitanlega eru þeir atburðir,
sem eru að gerast í Póllandi,’
mikiö áfall fyrir kommúnis-
mann og Sovétríkin, því að
þeir eru sönnun um, að efna-
hagsstjórn Póllands hefur verið
misheppnuð og að verulegu
Ieyti má áreiðanlega rekja það
til samskiptanna við Sovét-
fíkin. — Þ.Þ.