Tíminn - 27.06.1971, Síða 3

I dag eru fimmtíu ár liðin
afSan Rafveitan við Elliðaár var
opnuð tíl almennra nota af Hans
hátign Kristjáni konungi og drottn
ingu hans. Þaffan fengu Reykvík-
ingar rafmagn sitt í fyrstu. Á
þessari hálfu öld hefur Reykvík-
Tngnm fjölgaB og borgin stækkað,
og alltaf þurft meira og meira
rafmagn. — Nýjar rafstöSvar og
▼irkjanir hafa risið, og nú er svo
komið, að gamla rafstöðin við
ElMðaár, eíns og hún er kölluð,
framleiðir aðeins Iftíð brot af raf-
orku ReykvMnga og er ekki not-
uð, nema í mesta álaginu að vetr-
mm
Forsaga
Sá, sem fyrstur talaði fyrir
virkjun fossanna í Elliðaánum,
vaar Frímann B. Amgrímsson.
Hann boðaði Reykvíkingum erindi
rafmagnsins af fjölum Breiðfjörðs
leikhússins árið 1894. Hann sendi
virkjunartilbið, en það glataðist
og var aldrei svarað.
Árið eftir gerði Frímann aðra
tilraun til að fitja upp á virkjun
Elliðaánna, að þessu sinni með
þretnur erlendum tilboðum. En
það för eins og í fyrra skiptið,
daufheyrzt var við erindi hans.
Tveimur árum síðar var ákveð-
ið að kanna, hve margir Reykvík
ingar vildu kaupa rafmagn til
ljósa. Um 300 húseigendur óskuðu
þess, en ekki leiddi þessi könn
un til neinna framkvæmda.
Á síðasta ári 19. aldarinnar
var kveikt á fyrstu rafljósunum
í Reykjavík. Þau voru í skrifstof
um ísafoldar. Eyjólfi Þorkels-
syni, úrsmið hafði hugkvæmzt að
láta steinolíuknúna hraðpressu,
sem prentaði blaðið, knýja raf-
ala til ljósanna. Árið eftir gerð-
ist Eyjólfur milligöngumaður um
tilboð frá þýzku félagi um raf-
magnsöflun fyrir bæinn. Þá var
skipuð þriggja manna nefnd í
málið, en ekki varð heldur úr
framkvæmdum í það sinnið.
Næsti þáttur er svo, að upgur
maður, Halldór Guðmundsson,
lýkur prófi í rafmagnsverkfræði
í Berlín. Hann kom svo heim og
setti upp rafstöð í Hafnarfjarðar
læk. Árið 1905 veitti bæjarstjóm
Rvíkur Halldóri styrk til að kynna
sér raflýsinigu í Noregi. Skýrsia
hans varð til að auka mjög .áþuga
bæjarbúa og 1906 settí timbur
verksmiðjan Völundur upp raf-
stöð með gufuvél. Þá var Halldór
Guðmundsson fyrstur manna til
að benda á virkjun Sogsfossa.
Eftir þetta fóru ýmsir bæjar-
búar að koma sér upp húsahreyfl
um til vinnslu Ijósarafmagns.
Vorið 1914 kaus bæjarstjóm
fasta rafmaignsnefnd og hófust þá
vikulegar athuganir á vatnsmagni
Elliðaánna. Á næstu árum var
allmikið deilt í bæjarstjórninni
um virkjunarframkvæmdir og
tafði það nokkuð fyrir fram-
kvæmdum. Það var ekki fyrr en
í desember 1918, að samþykkt var
að byggja rafstöð fyrir Reykja
vík við Elliðaár og aS taka
tveggja milljón króna lán til fram
kvæmdanna. Ári seinna samþykkti
bæjarstjóm, að gerð skyldi 1000
ha. stöð við Ártún og var Stein-
grimur Jónsson, rafmaignsverk-
fræðingur ráðinn til að hafa eftir
lit með verkinu, meðan á bygg-
ingu stæði.
Upphaf og þróun
Það var svo 27. júní 1921, að
Rafveitan \við Elliðaár var vígð.
Skömmu áður hafði Steingrímur
Jónsson verið ráðinn rafmagns-
stjóri. Heildarkostnaður við fram
kvæmdina, byggingu stöðvarinnar
Og bæjarkerfið er tilgreindur í
efnahagsreikningi 3.229.000.00.
Strax árið eftir hófust nýjar
framkvæmdir við Elliðaárstöðina
með hækkun inntaksstíflu. Upp-
sett vélaafl jókst þá úr 1032 Kw
i 1720 Kw og var það til 1933,
er það komst upp í 3160 Kw. Á
árunum 1925 til 1933 jókst orku-
vinnsla stöðvarinnar lítið, en
veitukerfið óx þó stöðugt og frá
stofnun Rafveitunnar til ársins
1933 fjölgaði íbúutn Reykjavíkur
úr 18 þús. í 32 þús.
Ljóst var, að ráðast varð í nýj
ar virkjunarframkvæmdir og árið
1921 voru samþýkkt lög um að
ríkisstjórnin léti rannsaka skil-
yrði til Sogsvirkjunar. Árið 1928
yar ákveðið að láta gera endanleg
ar virkjunaráætlánir við Efra-Sog
og festa kaup á vatnsréttindum
þar. Var' þar með lokið fyrirætlun
um um nýja virkjun við Elliðaár.
1933 fékk Reykjavíkurbær sér-
leyfi til virkjunar í Sogi, en þá
voru erfiðleikar á lántöku. Jón
Þorláksson, borgarstjóri taldi, að
áætlun um Sogsvirkjun eftir hann
sjálfan, yrði ekki tekin gild hjá
lánastofnunum og því voru fengn
ir norskir ráðunautar. Þeir gerðu
tillögu um að hefjast handa við
Ljósafoss.
Þegar Ljósafossvirkjun tók til
starfa árið 1937, voru ReykvMng
ar orðnir 36 þúsund. Á fyrstu
styrjaldarárunum fjölgaði fólki
mikið í Reykjavík og rafmagns-
skortur fór að gera vart við sig.
Var þá leitað eftir tilboði í þriðju
vélasamstæðuna í Ljósafossvirkj
unina og kom hún til landsins frá
Bandaríkjunum árið 1943 og var
afl hennar 5800 KW.
Sama ár var Rafmagnsveitu
Reykjavikur falið að finna leiðir
til öflunar á aukinni raforku til
frambúðar handa bænum, sem
stöðugt óx.
Ekki þótti nægjanlegt að auka
við Ljósafossstöðina og þurfti laga
breytingu til að virkja mætti Sog-
ið að fullu. Þá var reist varastöð
við Elliðaár, sem tók til starfa
1948. Var hún auk þess topp-
stöð og sá Ilitaveitunni fyrir
aukavatni og viðbótarhitun.
í framhaldi af þeim áætlunum,
sem hófust 1944, var undirbúin
áætlun um virkjun írafoss í Sogi
og skyldi fullvirkjað afl verða 46.
500 KW. Tilboða var leitað og
reyndist lægsta tilboð vera frá
dönsku og sænsku fyrirtæki . . .
gengið var frá samningum 1950
og hófust þá framkvæmdir, sem
lauk árið 1953.
Meðan á byggingu frafossstöðv
ar stóð, varð rafmagnsskontur í
Reykjavík, veturinn 1952—53. Auk
þess var áburðarverksmiðjan í
smíðum og var orkuþörf hennar
nær helmingur af væntanlegri
orku írafossvirkjunar. Var því
hafizt handa um athugun á hag
nýtingu fallhæðarinnar milli Þing
vallavatns og Úlfljótsvatns. Sú
stöð var síðan vígð 1960 og nefnd
Steingrímsstöð. 1964 var þriðju
vélasamstæðunni bætt í írafoss-
stöðina og var þá virkjun írafoss
lokið. Með þessum framkvæmdum
er samanlagt virkjað afl í Sogi
89.000 kw. Við Elliðaár er í eigu
Rafmagnsveitu Reykjavíkur vatns
aflsstöðin með 3160 Kw. og nú í
eigu Landsvirkjunar varastöðin,
sem komin er upp í 19.000 Kw,
eftir að hún hefur verið stækkuð
tvisvar á árunum 1959 til 1966.
Stór þáttur í starfi Rafmagns
veitu Reykjavíkur hefur frá upp
hafi verið uppsetning og rekstur
götuljósakerfisins og kröfur hafa
farið ört vaxandi. Mikil tæknileg
þróun hefur átt sér stað í gerð
þess Ijósabúnaðar. Ein stórfelld-
asta breytingin er notkun kvika-
silfurspera í stað glópera. Nú
munu um 10 þúsund ljósgjafar
lýsa götur á orkuveitusvæðinu.
Framtíðarhorfur
Nú, þegar Rafmagnsveitan er
orðin 50 ára, er rétt að geta þýð
ingarmestu verkefna, sem unnið
er að, og skyggnast örlítið fram
í tímann. Höfuðhlutverkið er að
dreifa orku til notenda og vinna
að stöðugum endurbótum á þjón-
ustunni. Gera má ráð fyrir, að
Rafmagnsveitan muni á næstu ár-
um taka við mannvirkjum Lands
virkjunar við Elliðaár og er sú
breyting raunar þegar hafin.
í kjölfar Aðalskipulags Reykja
víkur var gerð heildarskipulag á
kerfi Rafveitunnar fyrir 15 ár
og nær það í stórum dráttum allt
fram til ársins 2000. Gert er ráð
fyrir, að íbúar á orkuveitusvæðinu
verði í árslok 1983 orðnir 133.500,
en nú hefur fólksfjölgun dregizt
nokkuð saman, síðan þetta skipu
lag var gert o.s kunna því tölur
og áætlanir að breytast.
Þó mikið sé unnið að nýskipan
veitukerfisins, hefur Rafmagns-
veitan ýmis önnur járn í eldin
15
um. Þar má nefna mjög víðtæka
hagræðingarstarfsemi og hefur
þegar verið unnið mikið starf í
sambandi við hagræðingu birgða
vörzlu, mælaálestrar, ræstingar-
vinnu, framkvæmda í vinnuflokk
um, svo og nýtt gagnkerfi fyrir
viðskiptaskrifstofuna. Auk þess
hafa hagræðingarmenn aðstoðað
arkitekt við skipulagningu nýbygg
inga.
Þá er Bækistöð Rafmagnsveit-
unnar loks í byggingu, en fram að
þessu hefur starfsemin farið fram
í leiguhúsnæði að mestu. öll
starfsemi verður nú sameinuð í
eigin byiggingu við Ármúla og var
hornsteinn þeirrar byggingar lagð
ur nú á föstudaginn. Byggingu
verkstæðis- og birgðahúss mun
ljúka á næsta vori og skrifstofu
húss 1974—75.
Grundvallarendurskoðun gjald-
skrár er í framkvæmd og er mið
að við að gera hana eins rétt-
láta og einfalda í notkun og unnt
er. Stefnt er að því að ný gjald
skrá geti tekið igildi nú í árslok.
Af verkefnum næstu ára má
nefna endurskoðun á reglugerð
Rafmagnsveitunnar, og bókhaldi.
Þá er stjómmiðstöð fyrir veitu
kerfið brýnt verkefni, sem þegar
er í undirbúningi.
Yfirstjóm Rafmagnsveitu Reykja
víkur er í höndum borgarstjórnar,
en framkvæmdastjórn er falin
borgarráði, ásamt borgarstjóra.
Rafmagnsstjórar hafa verið þrír
frá upphafi. Þeir Steingrímur
Jónsson frá 1921 — 9161, Jakob
Guðjohnsen frá 1961 — 1968 og
núverandi rafmagnsstjóri ASal-
steinn Guðjohnsen frá 1. janúar
1969.
S. B.
Noröurlanda-
mót Farfugla
á Akureyri
SB—Reykjavík, fimmtudag.
Norðurlandamót Farfugla verð-
ur haldið á Akureyri dagana 28.
júní til 2. júlf n.k. Farfuglahreyf-
ingin á íslandi hefur starfað ó-
slitið frá 1939 og rekur nú 6 gisti-
heimili. Félagsskírteini farfugla
gilda í öllum þeim mörgu löndum,
sem hreyfingin starfar í. Formaður
Bandalags ísl. farfugla er Samúel
Valberg.
Markmið farfuglahreyfingarinn-
ar er að stuðla að ferðalögum fyr-
ir ungt fólk og kynna því náttúru
lands síns, dýralíf og gróður. Enn-
fremur að auka kynni milli þjóða,
með því að skiptast á hópum og
einstaklingum. Farfuglahreyfingin
rekur gistiheimili í öllum þeim
löndum, sem hún starfar í og þar
fá félagar ódýra gistingu og aðra
fyrirgreiðslu.
Bandalag ísl. farfugla rekur 6
gistiheimili. í Reykjavík. á Akur-
eyri, ísafirði. Siglufirði, Fljótshlíð
og Heiðarból við Lækjarbotna. Sl.
ár voru gistinætur á þessum heim-
ilum um 5000. Farfugladeildin í
Reykjavík sér um ferðalög um
helgar og sumarleyfisferðir um
byggðir og óbyggðir landsins á
sumrin og heldur uppi tómstundv
og skemmtikvöldum um veturinn.
Einnig hofur B.t.F annast fyrir-
greiðslu skólahópa til útlanda.