Tíminn - 25.08.1971, Síða 8

IJÖRN Þ. GUÐMUNDSSON:
TÍMINN
ORÐIÐ ER FRJÁLST:
VERS VEGNA HAFA
TRÖAR SAGT UPP
Síðastliðið ár hafa af og til
orðið umræður í svokölluðum
fjöimiðlum um kjara- og réttinda-
mál dómarafulltrúa, fulltrúa sak-
sóknara rikísins, lögreglustjóra
og tollstjóra. Barátta þessara að-
ila hefur þó staðið miklu lengur
og fyrir réttum tveim árum skrif-
aði ég þrjár greinar í Tímann,
þar sem gerð var tilraun til að
skýra málstað ofangreindra aðila,
sem ég hér á eftir mun til hægð-
arauka nefna dómarafulltrúa, þar
fem þeir eru allir meðlimir í Fé-
lagi héraðsdómara (áður Félagi
dómarafulltrúa, en nafninu var
breytt til að leggja áherzlu á hin
raunverulegu störf félagsmanna).
I*að er því kannski að bera í
bakkafullan lækinn að fjölyrða
frekar um þessi mál ,ekki sízt
þar sem flestir dómarafulltrúar
hafa sagt upp störfum og koma
uppsagnirnar til framkvæmda
þann 1. september n.k. En í
þeirri veiku von, að valdhafarnir
sjái að sér á síðustu stundu og
láti ekki um sig spyrjast, að stór
liluti íslenzkrar dómarastéttar
flæmist frá störfum vegna skiln-
ingsleysis ráðamanna, er grein
þessi rituð. Það þætti áreiðanlega
saga til næsta bæjar meðal ann-
arra þjóða, ef mikill hluti heiliar
stéttar, er fcr með einn af þrem
þáttum ríkisvaldsins, dómsvaldið,
neyðist til að ganga út úr réttar-
sölum til annarra starfa og kasta
þannig á glæ margra ára þjálfun
f starfi, sem þeir þó hafa kosið
að helga krafta sína f því trausti,
að eitthvað væri að marka fallegu
orðin, sem um þessa stétt eru
höfð, hvenær sem málefni lienn-
ar ber á góma í vígi annars þáttar
ríkisvaldsins, Alþingis, sbr. um-
mæli, sem rakin eru á öðrum
stað.
Baráttumál dómarafulltrúa eru
bæði kiara- og réttarstöðulegs
eðlis. DómarafuIItrúar eru lög-
giltir starfsmenn tiltekins em-
bættismanns og má geta þess, að
sá ráðningarmáti er einsdæmi
varðandi starfsmeni ríkisins. í
,,löggi!fl:’'svo látið
heita, að þcriv starí v:--;
störf sín á ábyrgð yfi’
Sá orðaleikur er þó ao ins ti! n’
hanga í úreltum bókstaf. því að
í raun vinna dómarafulltrúar
siálfstætt og á eigin ábyrgð, enda
ekki hægt annað vegna eðlis dóms
starfa. Þeir vinna í velflestum
tilfellum sömu störf og embættis-
rlómarar og má taka Borgardóm
D.eykjavíkuv sem dæmi. þar sem
sitja hlið við hlið bcrgardómarar
og fulúrúar yfirborgardómara.
vinnadi nákvæmlega sömu störf.
en í skióli áðurnefndra laga sér
ríkisvaldið sér leik á borði að mis
muna b''?'ur.i starfsmönnum sín
um bæði varðandi laur. og réttar
stöðu S-mk' æmt h:nv. nýja launa
kerfi rikisins eru borgardómarar
í launaflokk B-2. en flestir dóm-
arafulltrúar s^m hafa embætti'-
gengi (þ.e. hafa unnið minnst 3
ár við dómrstörf) eru í 25. launa-
fíí'lck: iWiðað við 12 ára starfs-
tíma dómarafulltrúa, sem er há-
marks aldurshækkun í 25. launa-
flokki, er mismunur Tauna borg-
ardómara oe r-'itrúa við sarna
rmbæ'.ti k:. 13.798,00 á mánuði
árið 1972, þegar áðurnefndir
kjarasamningar hafa tekið gildi
að fullu, og að sjálfsögðu er mis-
munurinn meiri, ef dómarafull-
trúar hafa ekki starfað svo lengi.
Þama lætur ríkisvaldið sig hafa
það að greiða embættisdómurum
nær 17.000,00 króna hærri mán-
aðarlaun en dómarafulltrúum
fyrir nákvæmlega sömu störf —
og hvar er nú allt snakkið um
sömu laun fyrir sömu vinnu? Ég
er anzi hræddur um að Jón verka
maður ætti bágt með að sætta
sig við, að Sveinn kollega hans,
sem græfi skurðinn á móti hon-
um, fengi miklu hærri laun fyrir
sínar skóflustungur, aðeins vegna
þess, að einhverjum snjöllum
manni hefði dottið í hug að kalla
Svein skurðmokstursmeistara eða
eitthvað slíkt.
Ég hef stundum tekið það dæmi
að við skóla réðist 30 ára maður
með BA-próf í ensku og fyrir
væri annar maður, t.d. 50 ára,
sömuleiðis með BA-próf í ensku.
Báðir kenndu sömu kennslubók,
sama árgangi nemenda. Væri nú
ekki ráð að kalla unga manninn
fulltrúa skólastjóra og gefa hon-
um bréf upp á löggildingu, en
eldri manninn kennara og greiða
honum þriðjungi hærri laun fyrir
nafnið? ; \ ■ sv ■: .■
íslenzku stjórnarskránni seg-
ir, að dómendur fari með dóms-
valdið. Þar ér gert ráð fyrir miklu
sjálfstæði dómara. Að löggilda ein
hverja menn til að stunda dóms-
störf „á ábyrgð“ annars manns.
en láta þá síðan starfa algerlega
á eigin ábyrgð tel ég stjórnar-
skrárbrot.
Samfelld réttindabarátta dóm-
arafulltrúa hófst fyrir alvöru
seinni hluta árs 1969. í byrjun
nóvember þ.á. var stjórn félags
þeirra falið að hlutast til um
samningu lagafrumvarps til breyt-
inga á viðkomandi lögum til nið-
urfelbnear á dómarafulltrúakerf-
inu. í byrjun janú r 1370 sendi
stjórnin dómsmálaráðherra ítar-
legt bréf, þar sem hún óskaði
eftir fulltingi haos í málinu. —
T’úr”’rv' —'••”ri síðar fer"u c’óm
. uar vigtal við dómsmála-
' herra, sem óskaði eftir því, að
svonefndri réttarfarsnefnd yrði
send greinargerð um málið og
yar hún send nefndinni þegar í
stað með bréfi dags. 20. febrúar
1970. Eftir mikið japl og jaml og
fuður tókst að nú saman fundi
í nefndinni, en þann langa bið-
tíma notuðu dóma-afulltrúar til
þess að semía sjálfir drög að frum
varpi, sem lagt var fvrir nefnd-
ina. Loksins nú í vor, eftir um
eins árs umþóttunartíma, af-
greiddi nefndin málið af sinni
hálfu til dómsmálaráðherra, þar
ser.i mælt var með því. að tiltekin
drög að lagafrumvarpi yrðu grund
völlur lagafrumvarps, sem lagt
yrði fyrir,alþingi nú í haust og
*ók ráðherra jákvætt undir þá
má>=mrðferð.
Áður hafði þó mikið vatn runn
ið til sjávar. Til þess að reka
á eftir seinvirku skrifstofuveldi
gerðu dómarafr.lltrí - ’lvö i úr
þvi að breyta nafni samtaka
sinna í samræmi við raunveruleg
störf fé’sgsrmnna Fyrir þá ráð-
stöfun voru þeír kallaðir þjófar,
þeir hefðu stolið nafni hinna einu
sönnu dómara. í annan stað fram
kvæmdu dómarafulltrúar þá hót-
un sína að opna lögfræðiskrif-
stofur til þess annars vegar, að
afla sér nauðsynlegra aukatekna
á þeim starfsvettvangi, sem þeir
eru menntaðir, og hins vegar til
þess að sýna fram á ófullkom-
leika kerfisins, sem tryggði það
ekki, m.a. með mannsæmandi
launakjörum, að dómarar þyrftu
ekki að stunda „praxís“ til að
hafa í sig og á. Fyrir þessa nauð-
vörn uppskáru dómarafulltrúar
hin ferlegustu ókvæðisorð úr öll-
um áttum, enda þótt þeir hefðu
Björn Þ. Guðmundsson
margsinnis bent á, að- þannig
ætti að búa að dómarastéttinni,
að óhugsandi væri, að sami mað-
ur gegndi dómsstörfum og mál-
flutningsstörfum. Höfðu þeir
margoft aðvarað yfirvöld í þess-
um efnum, því að þeir gerðu sér
fulla grein fyrir, hve hér var um
alvarlega aðgerð að ræða og
óæskilega fyrir sjálfstæði og
flekkleysi dómsvaldsins. Svar yfir
valda var að svipta dómarafull-.
trúa málflutningsréttindum, sem
þeir höfðu áunnið sér annað
hvort vegna starfa síns eða með
sérslökum prófraunum og mun
slíkt vera einsdæmi hér á landi
Hvað myndi læknir, t.d. séríræð-
ingur í háls-nef og eyrnalækning-
um segja við því, að með einu
nennastriki væri honum bannað
að stundá lækningar utan þess
tíma, ér hann gegndi störfum
á sjúkrahúsinu — án þess nokkr-
ar bætur kæmu fyrir.
í þriðia lagi. þegar öll sund
virtust lokuð. ofÞr margr” mán-
aða leit að færi vaði tóku dóm
arafullt-úar þá ákvörðun að segja
upp störfum miðað við 1. júní
1971. Enn tóku yfirvöld upp silki
ha-’'- og skipuðu dómurafull-
trúum lagaboði að vinna
þriá mánuði í viðbót. Og þann’”
standa málin í dag. Ef jákvæð
svör yfirvalda fást ekki á næstu
dögum. munu dómarafulltrúar
vfirgefa embætti s?n 1. septem-
ber næstk.
Barátta dómarafulltrúa hefur
byggzt á þeim rökum, að menn
sem þsfa u menntu og vinna
sams konar störf eigi að hafa
jafnhá laun og njóta sömu rétt-
arstöðu. í þeim anda eru drög
þau að frumvarpi, sem áður er
minnzt á. Með því er gert ráð
fyrir, að til verði ein heildarlög
um skipan dómsvalds í héraði, þar
sem slegið sé föstu, í samræmi við
stjómarskrárákvæði, að einungis
embættisdómarar fari með dóms-
vald. Er þá gert ráð fyrir, að
sú skipan eigi við um landið
allt, en ekki einungis Reykjavík,
þar sem sú skipulagsbreyting var
gerð fyrir 10 árum, að skipaður
var tiltekinn fjöldi embættisdóm-
ara. Ekki er tóm til að rekja
náið ákvæði frumvarpsins, sem
eru mjög ítarleg, en þess skal
getið, að með öðru frumvarpi er
gert ráð fyrir sams konar breyt-
ingu að bví er ákæruvaldið varð-
ar, þ.e. að fulltrúar saksóknara,
sem í dag koma í raun fram sem
sjálfstæðir saksóknarar, fái rétt-
arstöðu í samræmi við það. Ef
frumvörp þessi næðu fram að
ganga, væri búið að einangra
dómsvaldið að verulegu leyti og
þar með stigið fyrsta skrefið að
því lokatakmarki, sem dómara-
fulltrúar telja að stefni beri að,
þ.e. að aðskilja dómsvald og fram
kvæmdavald, en eins og kunnugt
er fara sömu embættismenn með
þau völd í mörgum tilfellum, t.d.
sýslumenn.
Skal nú nokkuð vikið að þeim
rökum, sem heyrzt hafa gegn þess-
ari breytingu.
f fyrsta lagi hefur því verið
haldið fram, að hér sé um óæski-
lega útþenslu á embættiskerfinu
að ræða. Svo sem áður segir, er
að því stefnt með frumvarpinu að
gera þá réttarfarsbreytingu, að
einungis embættisdómarar stundi
dómstörf, en þeim til aðstoðar
verði lögfræðingar, sem ráðnir
verða til skamms tíma, í eins kon
ar námsstöðum. Með því móti
væri hægt að byggju upp „stabílis
eraða“ dómarastétt og aðgreina
dómsvaldið frá umboðsvaldinu.
í frumvarpinu er gert ráð fyrir,
að fjölga þurfi strax um 17 dóm-
ara til þess að mæta þörfum
þjóðfélagsins og að sjálfsögðu
myndi fulltrúum fækka að sama
skapi. Reynt er að horfa til fram
tíðarinnar og því er gert ráð
fyrir heimild til skipunar 24 dóm-
ara í viðbót, eftir því sem dóms-
störf aukast. Hér er ekki um það
'að ræða að búa til neinar nýjar
stöður, heldur koma þeirri skipan
á dóm<:valdið, sem stjómarskráin
gerir ráð fyrir. Hér á landi eru
nú rúmlega 100 dómarar, þar af
um 60 dómarafulltrúar. Þegar
breýtingin var gerð í Rcykjavík
ftrj* insi komu 19 embættisdóm
arar í stað fulltrúa eða 2 fleiri en
gert er ráð fyrir í frumvarpinu,
sem bó felur í s*r skipulagsbreyt-
'neu fvrir landið allt.
í cðru lagi er sagt, að breyting-
in kosti of mikið. Dómarafulltrú-
lögðu fyrir ráðh°rra kostnaðar-
útreikning mið-r við 16 bættis-
dómara í stað fulltrúa. Árið 1972,
þegar kjarasamningarnir hafa
að fullu tpkið gildi. myndi breyt-
ingin .' ta alls tvær milljónir og
áttatíu þú’und á ári miðað við
að hinir nýju dómarar kæmu all-
ir úr 25. launaflokki.
í þriðja lagi hefur því verið
haldið á lc fti að dómarafulltrúar
Framhald á bls. 12
MIÐVIKUDAGUR 25. ágúst 1971
Fyrir um 10 árum var
sú breyting gerð á dóm-
stólaskipaninni, að embætt
isdómurum í Reykjavík
var fjölgað og fulltrúum
fækkað að sama skapi. Um
þá lagabreytingu urðu
nokkrar umræður á Al-
þingi og er hér birtur úr-
dráttur úr ræðum nokk-
urra þingmanna, en um-
mæli þeirra eru einkar at-
hyglisverð, þegar litið er
til þeirrar mótspyrnu, sem
sams konar tillögur dóm-
arafulltrúa hafa átt að
mæta meðal ráðamanna.
Jóhann Hafstein;
„Þetta mál, sem hér liggur
fyrir, er í raun o" veru fram-
hald af hliðstæðu máli, sem lá
fyrir síðasta Alþingi og var þá
afgreitt, um breytingu á saka-
dómaraembættinu í Reykjavík,
að gera fulltrúana, sem starfa
við þessi embætti, sjálfstæðari
en þeir hafa verið“. . . „Allt
þetta miðast við það í raun og
veru, en enga fjölgun á embætt-
unum, en að fulltrúamir sjálfir
hafi með þessu móti sjálfstæð-
ari tilveru en ella. En þeirra
ábyrgð og skylda er sú sama,
sem áður hefur verið.“ . . .
Einar Ingimundarson;
„Nú þegar skipan sakadóm-
araembættisins í Reykjavík hef-
ur verið þannig breytt, að saka-
dómarar em orðnir 3—5 í stað
eins áður, verður að telja í alla
staði eðlilegt, að þeir menn, sem )
fara með og dæma mál sjálf- j
stætt, eigi að bera fullt dómara
nafn og hafa réttindi og skyldur
samkvæmt því, og gildir það að
sjálfssögðu engu síður um einka
mál en opinber mál.“ . . . „Ég
man það greinilega, að ég gat
þess um leið, að ég teldi ekki
rétt að horfa í það í slíkum
tilfellum, þar sem stefnt væri
að frekara réttaröryggi, eins og
ég tel vera gert með því frv.,
sem hér er til umræðu.“ . . .
Einar Olgeirsson:
„Það virðist vera samkomulag
um það frá allra hálfu, að laun-
in, sem þessir mjög þýðingar-
miklu embættismenn, dómarar
og aðrir slíkir, hafi, séu of lág,
þannig að það verði að ætla
þessum mönnum einhver auka-
störf"......Um dómara aftur
á móti gegnir alveg sérstöku
máli. Það er alveg sérstaklega
fyrir mælt í stjórnarskránni, að
dómarar skuli vera óháðir. Og
öll sú þrískipting, sem á sér
stað í allri okkar starfsemi, í
öllum okkar stjómarfari, bygg-
ist alveg sérstaklega á því, að
dómarar séu óháðir, og hvað
snertir hæstaréttardómara eru
alveg sérstök ákvæði í stjóm-
arskránni, sem eiga að tryggja
slíkt." . . . „Það er auðsjáan-
lega miðað við það í stjómar-
skránni, að dómararnir sérstak-
lega skuli vera svo óháðir, að
þeir eigi ekki að þurfa að taka
fjárhagsleg tillit í sambandi
við þau störf, sem þeir eiga að
sinna, hvorki þannig, að þeir
verði háðir öðram né að þeirra
tími sé það upptekinn af öðru,
að þeir hættu að geta gegnt sín-
um skyldustörfum. Það er al-
veg greinilegt, að stjórnarskrá-
in ætlast alveg sérstaklega
þess, að dómararnir í landintf
séu fjárhagslega óháðir öllum
öðrum, og það með náttúrlega
um lpið, að þeir séu þannig laun
aðir, að þeir geti gengt sínu
Framhald á bls. 12.