Tíminn - 19.10.1971, Blaðsíða 6

TIMINN ~ - ÞRIÐJUDAGUR 19. október 1971
ALLT ÖR ANNARS GARDI
Þjóðleikhúsið:
ALLT í GARÐINUM
eftir Edvard Álbee
(eða Giles Cooper)
Leikstjórn:
Baldvin Halldórsson
Leiktjöld:
Gunnar Bjarnason
Þýðing:
Óskar Ingimarsson
Á einum stað segir Goethe
um franska skáldsagnahöfund-
inn Stendahl, einhvað á þá
leið, að hann kunni að not-
færa sér verk aímarra höfunda
á listrænan og persónulegan
hátt Um Edward Albee gildir
sumpart það sama, en hitt er
svo aftur á móti álitamál, hvort
honum tekst það jafn listilega
og hugvitssamlega og Frakk-
anum. Það er ekkert tiltöku-
mál, þótt ungir listamenn fari
í smiðju til sér reyndari og
snjallari lærimeistara og læri
af þeim brögð, er að gagni
megi koma, þogar sjálfstæð list
sköpun hefst fyrir alvöru, en
vel á minnzt, er hægt að nefna
sjálfstæða listsköpun og frum-
lega í sömu andrá og Edward
Albee. Mitt svar er: „nei“.
Látum það vera, þótt hann
sviðhæfi skáldsögur eins og
The Ballad of the Sad Café og
Malcolm, og geri það reyndar
með lítt annálsverðum árangn,
en hitt er öllu ískyggilegra,
þegar hann fær efni og hug-
myndir, atburðaskipan og
mannlýsingar að láni hjá öðr-
um og svíkst um að ávaxta
það eða leggur til í hæsta, lagi
aðeins smáglætu frá eigin
brjósti. Hann hefur gerzt all-
djarftækur til verka franska
framúrstefnumanna, Pirandell-
os og Strindbergs. Sérhverjum
sæmilega upplýstum manni
hlýtur að vera ljóst, að Hver
er hræddur við Virginíu Woolf
er í raun og veru aðeins ný
gerð af Dauðadansinum, stign-
um með sama sporinu að heita
og þó. Svo er guði fyrir að
þakka, að Albee á þar frum-
kvæði að nokkrum velheppn-
uðum víxlsporum. Þótt hug-
myndaauðgi, frumlegum lífs-
skoðunum og frjórri sköpunar-
gáfu sé ekki fyrir að fara, er
skylt að játa hitt, að banda-
rfska leikskáldið, Þetta bless-
aða dekurbarn hjartastórra
fjölmiðla, býr þrátt fyrir allt
yfir allþokkalegu leikskyni,
skopvísi og orðheppni og kem-
ur þetta gleggst fram í Virgi-
nfu. Það er í sannleika sagt
eingöngu vegna þessara hæfi-
leika, sem honum tekst að
halda athygli áhorfenda vak-
andi frá byrjun til leiksloka
og er það ekki svo lítið afrek.
Honum er því sem betur fer
ekki alls vamað. Hugarfóstur
hjónanna, þ.e. sonurinn, sem
aldrei fæddist, en var þó stytt-
ur aldur, er samt sem áður allt
of veikburða ás til að láta jafn
langt leikrit og Virginíu hvíla
á, en það er önnur saga og
verður hún ekki rakin á þess-
um stað.
En hvað gerist hér? Það er
hins vegar saga til næsta bæj-
ar. Dyggðablóðið og sómaljós-
ið sjálft, hann Edward Albee,
gerir sér lítið fyrir og ryðst
með þessum litlu látum fnn
í garð bláókunnugs Breta,
Giles Coopers, og stingur upp
með rótum hvert einasta blóm
og fer síðan með allan ráns-
fenginn beinustu leið heim í
garðinn sinn og gróðursetur.
Það má furðulegt heita, c.ð
Albee skyldi hafa augastað á
þessum garði, þar sem þetta
var nú enginn verðlaunagarð-
ur, öðra nær. Skilyrði til blóm
ræktar vægast sagt afleit, mold-
in leirblandin og ekkert gróður
hús. Þótt kynlegt megi kaílast
dafna blómin miklu verr 1
garði Albees og það þrátt fyrir
fullkomnustu skilyrði.
Allt í garðinum eftir Giles
Cooper er með öðrum orðum
ekkert tímamótaverk. Hug-
myndin, sem höfundur leggur
til grundvallar, er sú, að pen
ingar séu undirrót alls ills eða
allra lasta. Þrátt fyrir góða
viðleitni tekst honum ekki að
varpa nýju ljósi á þetta þvælda
viðfangsefni. Til þess skortir
hann skarpskyggni, mannþekk-
ingu og listgáfu, og þar sem
hann kann ekki að skyggna
mannssálina, er persónusköp-
un hans grunnfærnisleg og lítt
áhugaverð. Ben Jonson hefði
áreiðanlega gert sama efni
rækilegri skil og eftirmínni-
legri. Tæknilega séð kann
Cooper þó allvel til, verka.
Honum virðist t.d. vera það
leikurinn léttur að byggja upp
leikhúsverk svo sómasamlega
farL
Edward Albee kastar eign
stnni á þetta allt saman eins og
það leggur sig: viðfangsefni,
atburðaskipan og leikpersón-
ur. Persónufjöldinn er nákvæm
lega sá sami hjá báðum og
Albee sparar sér það ómak
að skipta um leikheiti og jafn-
vel nöfn á sumum persónun-
um. Þær breytingar, sem hann
leggur á sig að gera eru allar
fjarska smávægilegar. Aðal-
breyting hans er fólgin í því
að gera hlut Jacks stærri og
meiri, en sú breyting er þess
eðlis, að hún hún getur tæp-
lega talizt til bóta, enda þræðir
þetta hvimleiða fómarlamb
leiksins einhverja annarlega
þokuslóð, sem engan fýsir að
kynnast. Hann á víst að gegna
hlutverM eins konar grísks
kórs í nútímagervi, en mis-
tekst það með öllu. Ætlun
Albees er greinilega sú, að
semja sjónleik um heldúr grátt
gaman, en honum er ógjöm-
ingur að sitja lengi á siða-
postulanum í sér, og fyrr en
varir er hann farinn að rífa
eigin skrípamyndir sínar í
tætlur og dreifa þeim út um
flatneskjuna kringum sig.
Bandaríska leikskáldið leggur
Jenny, annarri aðalleikpersón-
unni, eftirfarandi orð í munn:
„Þið eruð allir morðingjar' og
hórkarlar". Stærri spámaður
hefði látið slíkt ósagt. Hann
hefði hins vegar gefið okkur
það listilega og lævíslega í
skyn, eða með öðrum orðum
leyft okkur að lesa á milli
línanna.
Þeir, sem kunna enn að
efast um sannleiksgildi orða
minna, skal vinsamlega bent
á Penguin-útgáfuna (New
English Dramatists — 7) á
leikriti Giles Coopers, sem var
upphaflega reist á sannsögu-
legu uppátæki eða nánar til-
tekið heldur bíræfnu bílavændi
nokkurra framtakssamra hús-
mæðra á Long Island, og ráð-
lagt að bera það síðan saman
við „endursögn“ en ekki end-
ursköpun Edwards Albees.
f viðtali, sem birtist f Þjóð-
viljanum 14. þ.m., er haft eftir
Þjóðleikhússtj„ að þetta verk
Albees „hafi hlotið afbragðs
dóma hvarvetna". (Leturbr.
mfn). Eitthvað mun þetta nú
▼era lítillega orðum aukið, þar
sem þrír þekktir leikd. banda-
rískir, þ.e. Tom Driver við The
Reporter, Walter Kerr við
New York Times (hann sér um
leiklistarþáttinn f sunnudags-
blaðinu), svo og Robert Bru-
stein við The New Republic,
prófessor í ensku, og forseti
lefiklistarde?.]dar Yale-háskóla
(hann hefur hlotið verðlaun
fyxir gagnrýni, þ.á.m. George
Jean Nathan-verðlaunin. í
Bandaríkjunum eru veitt verð-
laun fyrir gagnrýni), eru allir
þeirrar skoðunar, að verk Ed-
wards Albees og þar með talið
Allt í garðinum, séu öll held-
ur rýrt og fenglítið framlag
til leikbókmennta. Þeir munu
fráleitt taka upp á því að
krýna slíkan höfund með lár-
viðarsveig. Við þá eru vitan-
lega ýmsir á öndverðum meiði
eins og t.d. John Gassner sál-
ugi, sem taldi leiksköpun Al-
bees langt hafna fyrir ofan
meðanlag.
Að kalla þessa smárispu
Coopers eða Albees holskurð
við meiriháttar þjóðfélagsmein-
semd er að hafa dálaglega enda
skipti á hlutunum, verð ég að
segja.
Á einum sfað segir Edward
Albee: JHugur manna verður
að vera frjáls til að bregðast
við sjónlefk eins og honum
þóknast, að verða fyrir geð-
hrifum án þess að fínílokka
þau undir eins, að geyma þau
og safna f sarpinn, að skynja
frekar en að sMlja undir eins“.
Þetta er bæði skarplega at-
hugað og gáfulega mælt, enda
rétt lýsing á því sem gerist
innra með manni meðan á
sýningu stendur. Þegar heim
er komið, taka sfðan við fhng-
anir, heilabrot og ályktanir.
sem eru að sama skapl rækf-
legrl og nákvæmari sem
kynngi og kraftur verksins er
meiri, eða andlegt fóður þess
kjambetra. Sé hins vegar ein-
tómt moð á boðstólunum,
hverju á þá f sarpinn að aafnn
Það er ef tfi vill fullsterkt að
orðl kveðið að kalla AHt í garð-
inum eintómt moð, en hitt er
víst, að það er moði míVig iflr.
ara heldur en kjarngóðu fóðri
Ef vel er að gáð má finna
í því smábjóra hér og þar og
sumir geta eflaust haft af því
skemmtun, þótt ég fylii ekki
þann flokk.
Leikendur og stjórnandi
þeirra liggja ekki á liOT sínu.
Þeir bjarga því, sem bjargað
verður með margvíslegum
brögðum listar sinnar. Leikur
Þóru Friðriksdóttur er jafn-
ágætur hverja einustu leik-
stund, og er þá mikið sagt
Gunnar Eyjólfsson túlkar hlut-
verk sitt af íþrótt og krafti,
þótt hann fari fullgeyst í sak-
irnar á stöku stað. Lýsing Guð-
bjargar Þorbjaraardtótur á frú
Tooth vekur óskipta aðdáun
leikinn á enda. Erlingut Gísla-
son sleppur furðanlega frá van
þakklátu hlutverki. Þótt Wk
í spori og svolítil helti f tungu
hái nýliðanum, Jóni Viðari
Jónssyni, þá gerir hann samt
margt býsna vel. Vinirnir, Jón-
ína H. Jónsdóttir, Sigurður
Skúlason, Bryndís Pétursdótt-
ir, Rúrik Haraldsson, Briet Héð
insdóttir og Bessi Bjarnason,
eru hvert öðru betra og þó er
Bríet ef til vill þeirra bezt
í prýðilegasta gervi.
Þýðing Óskars Ingimarsson-
ar er óaðfinnanleg og það sama
má reyndar segja um leiktjöld
Gunnars Bjarnasonar.
Þrátt fyrir aðdáunarverðla
viðleitni megna leikendur og
leikstjóri samt ekki að auka
á listgildi verksins, þótt þeir
geri leikkvöldið vitanlega
miklu bærilegra. Slíkt grettis-
tak er ofar mennskum mætti.
Svlðsmynd úr Allt I garSimrm: Gunnar Eyjólfsson, Þóra FriSriksdóttir og Erlingur Gísteson.