Tíminn - 12.09.1972, Page 11

10
TÍMINN
Þriöjudagur 12. september 1972
TÍMINN
11
Þriöjudagur 12. september 1972
... r-tf—•—.• mí_.lúsM -— ---------r.í—i__i.

■mbb
Sumum er svo farið, að þcir eru
fullkomlega sáttir við tilveruna,
liafi þcir bara i sig og á og fái full-
nægt þcim cðlishvötuin, sem okk-
ur öllum cru i blóð bornar. Þcir
sýnast ekki liafa listrænar til-
lineigingar af neinu tagi.
Það er ástæðulaust að fjarg-
viðrast út af þvi eins og stundum
bryddir á, þvi að þessi nægjusemi
eða fátækt andans á sér likast til
oftar félagslega rót en hitt, að hún
sé mönnum eiginleg, og þá er auð-
vitað réttu lagi nær að kanna þær
félagslegu misfellur, sem valda
þessu og reyna að ráða bót á þeim
en ráðast að einstaklingunum
fyrir að bera mark umhverfis
sins.
Með öðrum er listhvötin aftur
svo sterk og rik, að hún brýtur sér
leið gegnum þykkt og þunnt. Þess
eru sem betur fer mörg dæmi, að
menn hefji sig upp yfir umhverfi
sitt á þennan hátt, þótt erfitt sé
um vik. en ósjaldan er það á fárra
vitorði. af þvi að þetta fólk er oft
ákaflega hógvært, jafnvel stund-
um úr hófi fram, að manni finnst,
og lika af hinu, að sjaldnast ber
við. að þjóðfélagið styðji neitt við
bakið á þvi.
Gömul saga og ný
Eigi að siður hafa jafnan verið i
landinu listamenn, sem sinnt hafa
hugðarefnum sinum i kyrrþey,
eftir þvi sem tóm vannst tii, án
þess að horfa þar til nokkurra
launa. oft og tiðum. Hinn elzta
vitnisburð um listaverk i litum og
formi höfum við i skreytingum
fornra handrita og útskurði á
fjalabrotum. sem ekki hafa orðið
tortimingunni að bráð á löngum
ferli. Megnið af þessum elztu
listminjum er. eins og alkunna
er. runnið frá mönnum. sem auð-
ugir höfðingjar höfðu á sinum
snærum. eða munkum i klaustr-
um landsins. En ekki er loku fyrir
það skotið. að eitthvað af þessu
kunni að vera handaverk manna.
sem bjuggu við litinn kost, en áttu
innra með sér þá sköpunar-
hneigð. sem ekki gaf þeim grið.
Og svo er með vissu um fjölda
fagurra muna. sem til urðu á
einni öldum. þar sem listfengi og
handbragð var i öfugu hlutfalli
við aðstöðu og bolmagn manna til
þess að einbeita sér að þvi, sem
þeim var þó i blóð borið. Þessir
alþýðumenn urðu að berja ofan af
fyrir sér og sinum eins og aðrir,
en innra með þeim bjó hvöt, sem
leyfði þeim ekki að láta þar við
sitja —■ þeir urðu að forma eitt-
hvað. sem veitti fegurðarþrá og
sköpunargáfu útrás. og þá var oft
tiltækilegast að rista meö hnifum
i tré. bein eða tönn. Það var nær-
tækast.
Alþýðulistamennirnir
frá Litla-Árskógi
Þeir. sem gera sér ferð i minja-
safnið á Akureyri eiga þess kost
að kynnast þar myndum og tré-
skurði listamanna af þessu tagi.
Mennirnir að baki þessum
verkum eru þeir bræður frá Litla-
Arskógi á Árskógsströnd,
Kristján. Hannes og Jón Vigfús-
synir.
Þau voru niu systkinin, börn
Hannesar. sem siðastur bænda
fluttist úr Þorvaldsdal i Eyjafirði
árið 1925. Listfengi er i ætt þeirra
og smiðanáttúra. Hannes, faðir
þeirra. var ágætur húsasmiður og
báta. Þeim systkinum eru lika
minnisstæðir ýsubeinsfuglarnir,
sem afi þeirra tálgaði handa
þeim. Ein systranna. Guðrún
Jóhanna. er vefnaðarkennari á
Isafirði og rekur þar vefstofu.
Listfenginnar
gætti snemma
Listhneigðar þeirra bræðra tók
snemma að gæta. Þeir lærðu að
saga út um fermingu. Siðar
fengu þeir Hannes og Kristján til-
sögn i tréskurði hjá Geiri Þormar
á Akureyri, og Kristján lærði um
skeið leirmótun og myndamóta-
gerð hjá Jónasi Jakobssyni og
Guðmundi frá Miðdal.
Enginn þeirra bræðra hefur tal-
ið sér fært að helga sig listinni
einvörðungu, heldur hafa þeir
jafnan aðeins unnið að útskurðin-
um og annarri listsköpun i stopul-
um tómstund. að vetrarlagi. Er
Kristján var spurður svarar hann
þvi til, að sér hafi sannarlega
dottið i hug að halda áfram listn-
ámi, en ýmislegt hafi valdið þvi,
að svo varð ekki og það þá helzt,
að sér hafi fundizt faðir þeirra
verið búinn að gera Litla-Árskógi
svo mikið til góða, að sér hafi ekki
þótt annað fært en að taka við bú-
skapnum að gamla manninum
öllum.
Þessi spegilrammi er gott dæmi um listilegt handbragð þeirra
hræðra.
Litli-Árskógur ber þess lika
merki. að Kristján og þeir bræður
hafa ekki legið á liði sinu um það
er að búskapnum lýtur. Sjaldgæft
er til dæmis að sjá trágarð á borð
við þann sem þeir hafa komið
upp.
Hlédrægni og hógværð
Kristján tók blaðamanni
Timans ljúfmannlega. þegar
hann bar að garöi i Litla-Arskógi.
þótt engum þeirra bræðra sé
gjarnt að flika sjálfum sér og þvi
litið um blaðamenn gefið og reyni
,,að snúa þá af sér” eins og
Kristján orðaði það. Hann á lika
til að skopast góðlátlega að þeim
og raunar sjálfum sér um leið
eins og Kristján frá Djúpalæk
getur borið vitni um. Hann skrif-
aði einhverju sinni blaðagrein um
verk þeirra bræðra og fékk að
launum stöku frá nafna sinum
sem byrjar svo:
,,Kæri nafni! Góð var grcinin þin,
hvort gefst i Paradis
þér fegri sýn?’
Sú hógværð, sem fram kemur i
þessu visubroti, á sér þó skýringu
i eðli góðra listamanna, sem
sjaldnast finnst verkin endur-
spegla innblásturinn að baki á
þann hátt. sem þeir hefðu viljað.
— Mér finnst minna til um
þessa aukavinnu okkar bræðra
heldur en ýmsum öðrum, segir
Kristján, þvi að mér hættir við að
miöa afköstin við hugmyndirnar,
sem ekki urðu að veruleika.
Margt til lista lagt
Þeirbræðrum er margt til lista
lagt annað en myndskurður. Þeir
hafa likað málað gamlar kirkjur,
sem hafa verið farnar að láta á
sjá, gert við altaristöflur og sögu-
legar minjar aðrar. Nú siðast
máluðu þeir gömlu kirkjuna af
Svalbarðsströnd, sem nú stendur
við minjasafnið á Akureyri á
sama stað og Akureyrarkirkja
stóð áður. Væntanlega verður hún
vigð að nýju innan skamms.
Þá hafa þeir tekið að sér að lag-
færa altaristöflu, sem nú er i
Bægisárkirkju, en var áður i
Myrkárkirkju, sem rifin var fyrir
nokkru.
Þótt hér hafi aðeins fátt verið
talið af þvi, sem þeir bræður hafa
gert. má sjá, að verka þeirra sér
viða' stað.
Þingeysk og eyfirzk
myndlist.
Það er kannski ekki úr vegi að
hnýta þvi hér aftan við, að mynd-
listog tréskurður á langa og sam-
fellda sögu i byggðum Þingeyjar-
sýslu og Eyjafjarðar. Þar voru á
átjándu öld einhverjir kunnáttu-
sömustu listamenn landsins af
þessu tagi, og þar gekk listfengi
og listsköpuri aö erfðum frá feðr-
unum til niðjanna eins og ýmsar
altaristöflur og fleiri verk eru til
vitnis um. Þar má nefna menn
eins og Jón Hallgrimsson, sem i
kringum 1770 málaði alkunna
altaristöflu i kirkjuna á
Grenjaðarstað, sonur Hallgrims
bildhöggvara Jónssonar, og þá
ættmenn fleiri.
Það er eftirtektarvert, að
skáldin þingeysku á siðast Iiðinni
öld og þessari, ýmsir þeir lista-
menn. sem nú eru uppi, eru ein-
mitt miðjar þessara manna. Að
visu veit ég ekki, hvort systkinin
frá Litla-Árskógi eru einnig
þeirrar ættar. þótt það megi vel
vera.
Til gamans má svo ljúka þess-
um orðum með að minna á það,
að fyrr hafa menn haft auga fyrir
lit og formi á Árskógsbæjum en
nú. Á átjándu öld var séra Jón
Guðmundsson prestur i Stærra-
Árskógi. og hann var maður
gæddur listeðli og fór með mál-
verk. þótt fátt eitt af þvi sé nú
varöveitt. Þannig má rekja rætur
langt aftur i timann, ef að er
hugað.
Þjóðskáldinu
Einari Bene-
diktssyni
reistur minn-
isvarði á
Héðinshöfða
Skirnarfontur i Lundarbrekkukirkju. Einn sex skírnarfonta, sem lista-
mennirnir frá Litla-Arskógi hafa skoriö.
Listamaðurinn var innan viö tvitugt, þegar hann skar þessa fallegu
flcytu.
Ein gipsmynda Kristjáns.
Stp-Reykjavik
Þingeyingar hafa löngum veriö
kjarni islenzks þjóðfélags, og fjöl-
margir úr þeirra hópi hafa staðið
i fararbroddi i islenzku þjóðlifi,
ba'ði i andlegum og veraldlegum
efnum. Er skemmst að minnast
þeirra Jónasar Jónssonar frá
Hriflu, Guðmundar Friðjónsson-
ar.Jóns Trausta og fleiri og fleiri.
Illhvittnar tungur hafa löngum
haldið þvi fram, að Þingeyingar
væru ,,meiri á lofti” en almennt
gerist hér á landi og mun ég ekki
l'ara frekar út i þá sálma hér. En
hins vegar mætti ef til vill skýra
þennan orðróm sem öfund utan-
aðkomandi manna, vegna allra
þeirra vikinga til orðs og æðis,
sem sýsla þessi hefur alið.
Einn þeirra manna, sem Þing-
eyingar telja sig eiga nokkuð i, er
Einar Benediktsson skáld.
Héðinshöfði á Tjörnesi var æsku-
heimili Einars i tuttugu ár. Eaðir
hans, Benedikt Sveinsson, var
settur sýslumaður i Þingeyjar-
sýslu 1H74. Tveim árum seinna
keypti hann jörðina Héðinshöfða,
þar sem hann bjó til ársins 1897.
Þingeyingar telja, að Einar
hafi mótast mjög af náttúru og
mannfólki sýslunnar, þar sem
hann dvaldi öll sin æskuár og
gekk til starfa, bæöi til sjós og
lands.
Það er þvi Þingeyingum mikið
gleðiefni, að hafa nú loks komið
þeirri hugmynd i framkvæmd að
reisa honum styttu á æsku-
stöðvunum. Eru það Suður- og
Norður-Þingeyjarsýsla ásamt
llúsavikurbæ, sem standa að
þessum framkvæmdum.
Eg hafði samband við Karl
Kristjánsson, fyrrverandi al-
þingismann, sem er formaður
iramkvæmdanefndar. Tjáði hann
mér, að unnið hefði verið aö gerð
minnisvarðans i sumar, en hann
mun standa i túnfætinum i
Héðinshöl'ða. Er verið að ljúka
við að setja hann upp um þessar
mundir og vonast til, að hann
verði afhjúpaður i lok þessa mán-
aðar. Þetta er steyptur stöpull og
ofan á honum eru tveir steinar. 1
efri steininn er greipt mynd af
Einari, en hana hefur Rikarður
Jónsson gert. Á neðra steininn er
letrað fæöingar- og dánarár Ein-
ars, og einnig eru þar tilvitnanir
úr kvæðum hans.
Stúlka fyrir bíl
á Miklubraut
Á tiunda timanum á sunnu-
dagskvöldið varð ung stúlka fyrir
bil á Miklubraut, á móts við
Stigahlið. Stúlkan, sem er um
fermingaraldur, meiddist tals-
vert, hlaut meðal annars slæmt
fótbrot.
Harður árekstur
A tólfta timanum á sunnudags-
kvöldið varð harður árekstur á
gatnamótum Miklubrautar og
Lönguhliðar. Þrir farþegar, einn
úr öðrum bilnum og tveir úr hin-
um, hlutu minni háttar meiðsl.
En bilarnir voru báðir óökufærir
eftir áreksturinn, og voru þeir
dregnir burt af slysstað.
Nokkrir þeirra muna, sem bræöurnir frá Litla-Arskógi gáfu minjasafninu á Akureyri áriö 1967.
llér sér yfir trjágaröinn aö Litla-Arskógi.
Listamennirnir í Litla-Árskógi:
„HVORT GEFST
í PARADÍS
ÞÉR FEGRI SÝN?"