Tíminn - 24.10.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriöjudagur 24 október 1972
Fjárlagaræða Halldórs E.
Sigurðssonar - fyrri hluti
Herra forseti.
Þetta er i fyrsta sinn, aö fyrsta
umræða um fjárlagafrumvarp
fer fram eftir nýjum þingsköpum
Alþingis, og er nú ekki gert ráð
fyrir útvarpsumræðu. Ég mun þó
fylgja þvi formi, sem venja hefur
verið að fylgja i fjárlagaræðum
og skipta efni ræðunnar i megin-
atriðum i fjóra hluta. Fyrst geri
ég grein fyrir afkomu ársins 1971.
Þar stikla ég þó á stóru, enda er
sami háttur hafður á nú og á s.l.
ári, að háttvirtum þingmönnum
fjölmiðlum er látin i té nákvæm
greinargerð um afkomu þess árs
gerð af fjármálaráðuneytinu.
Auk þess var háttvirtum alþingis-
mönnum afhentur rikisreikn-
ingurinn fyrir árið 1971 þegar i
upphafi þessa þings.
Annar þáttur fjárlagaræðunnar
fjallar um útlitið með rekstraraf-
komu rikissjóðs á þessu ár, eins
og nú verður séð.
Þriðji þátturinn fjallar um fjár-
lagafrumvarp þetta og sá fjórði
um ýmsa þætti rikisbúskaparins
og breytingar á honum, sem nú er
unnið að eða fyrirhugaðar eru.
Rikisreikningurinn 1971.
Geri ég þá fyrst grein fyrir af-
komu ársins 1971.
Niðurstöður rikisreikningsins
fyrir árið 1971 eru þær, að tekjur
reyndust 12.258 millj. kr. en
rekstrarútgjöldin 13.534 millj. kr..
Halli á rekstrarreikningi var þvi
276 millj. kr. Greiðslujöfnuðurinn
i heild reyndist óhagstæður á ár-
inu um 339 m. kr.
Heildartekjur rikissjóðs voru á
fjárlögum fyrirárið 1971 áætlaðar
11.535 millj. kr. 1 reynd urðu það
13.258 millj., sem á var lagt og til
féll eftir gildandi reglum og fært
var til tekna á rikisreikningi, eða
l. 723 millj. kr. hærra en fjárlög
áætluðu.
Rikistekjur, sem innheimtar
voru á árinu reyndust 12.955 m.
kr. eða 1.420 m. kr. umfram áætl-
un Ijárlaga. Stærstu liðirnir á
tekjufærslureikningi, sem fóru
fram úr áætlun, voru aðflutnings-
gjöld, 738 millj. kr., söluskattur
275 m. kr., tekju-og eignarskattur
200 m. kr. Innflutningsgjald af
benzini og gúmmigjald 155 m. kr.
og launaskattur 132 m. kr. Nokkr-
ir tekjuliðir reyndust lægri en
fjárlög gerðu ráð fyrir, einkum þó
þrir.
Hagnaður af Afengis- og
tóbaksverzlun rikisins varð 20 m.
kr. lægri en áætlað var, náms-
bókagjaldið 19 m., en það var fellt
niður á árinu, og álgjaldið var 12
m. kr. undir áætlun fjárlaganna.
Innheimta rikistekna hefur fariö
hlutfallslega batnandi á siðari ár-
um, t.d. voru persónuskattar inn-
heimtir að 76,2% árið 1971 á móti
73.8% árið áður, tekju- og eignar-
skattur 73.9% á móti 71,4% árið
áður og söluskattur 99,1% á móti
98,8% árið áður.
Gjöld 1971.
Gjöld rikissjóðs skv. rekstrar-
reikningi A-hluta reyndust 13.534
m. kr. eða 1742 m. kr. umfram
fjárlög ársins 1971 og aðrar sér-
stakar beinar heimildir til út-
gjalda.
Fjárlög ársins námu 11.023
millj. kr. en aðrar heimildir voru
769 m. kr. Af þeirri fjárhæð voru
339 m. kr. vegna nettó hækkunar
þeirra tekna, sem markaðar eru
ákveðnum framkvæmdum og
stofnunum og hafa þvi bein áhrif
til hækkunar gjalda. Heimildir til
lántöku og sölu eigna til að standa
undir ýmsum gjöldum einkum
stofnkostnaði námu 430 m. kr.
Svonefndir markaðir tekju-
stofnar voru um 40 að tölu á árinu
1971. Af þeim var nær fjórðungur
að tölu til lægri i tekjufærslu
reiknings, en gert var ráð fyrir i
fjárlögum. Varð þetta til lækkun-
ar á gjöldum um 28 millj. kr.
Mestu nam, að framleiðslugjald
af áli til Atvinnujöfnunarsjóðs
varð 12 m. kr. lægra en gert var
ráð fyrir og að aðflutningsgjöld af
sjónvarpstækjum, sem renna til
Sjónvarpsins, urðu 7 m. kr. lægri
en i áætlun fjárlaga. Ýmsir
markaðir tekjustofnar reyndust
hins vegar hærri en áætlun fjár-
laga, og nam það 367 m. kr. Sú
hækkun kom sem viðbót við fjár-
lagaheimildir og kemur fram i
gjaldfærslu reikningsins. Mest
munaði um tekjur Vegagerðar
rikisins, innflutningsgjald af
benzini, gúmmigjald og þunga-
skatt, svo og veggjald, er samtals
reyndist 232 m. kr. hærri en fjár-
lög áætluðu. En innflutningsgjald
af benzini og þungaskattur voru
hækkuð með lögum nr. 98/1970.
Mörkuðu tekjurnar fela i sér lög-
boðna gjaldfærslu jafnframt þvi
að koma sem tekjur og verða þvi
að teljast til hækkunar fjárlaga-
heimilda en sú reikningsmeðferð
hefur þó i raun og veru ekki áhril'
á reksturslega niðurstöðu rikis-
sjóðs i þrengri merkingu.
Gjaldfærsla, sem er byggð á
lántökuheimildum og öðrum sér-
stökum heimildum, hefur hins
vegar bein óhagstæð áhrif á
rekstursniðurstöðu rikissjóðs
skv. A-hluta rikisreiknings. Slik-
ar beinar heimildir námu eins og
áður er sagt 430 m. kr. fyrst og
fremst á grundvelli fram-
kvæmda- og fjáröflunaráætlana
fyrir árið 1971. Af þeirri fjárhæð
voru 303 m. kr. til Vegagerðar
rikisins: — 61 m. kr. til Lands-
virkjunar og jarðvarmaveitna: —
42 m. kr. koma til utanrikisráðu-
neytisins til byggingar lögreglu-
stöðvar.
Til Kleppsspitala og ltann-
sóknarráðs rikisins fóru samtals
24 m. kr. Hefðu þessar gjaldfærsl-
ur ekki komið til, hefði reksturs-
niðurstaða ársins 1971 ekki orðið
óhagstæð um 276 m. kr. heldur
hagstæð um 154 m. kr. Gjald-
færsla á grundvelli lántökuheim-
ilda hefur hins vegar ekki áhrif á
greiðslujöfnuði.
Umframgjöld 1971.
Skal ég nú gefa nðkkra heildar-
mynd af þessum liðum, sem urðu
umfram gjaldamegin.
Eins og kunnugt er voru áhrif
kjarasamninga rikisstarfsmanna
frá i desember 1970 ekki kunn,
þegar fjárlagafrumvarpið fyrir
árið 1971 var afgreitt. Talið var,
að greiðsluafgangur þess, að fjár-
hæð 270 m. kr., mundi nægja fyrir
þeim útgjöldum, er leiddu af
þessum kjarasamningum, en
mikið vantaði á það.
Af þeim 823 millj. kr., sem al-
menn rekstrargjöld fóru fram úr
áætlun fjárlaga var megin hlut-
inn, eða 577 millj. kr. aukin launa-
gjöld vegna kjarasamninganna.
— Það er 307 millj. kr. hærri fjár
hæð en gert var ráð fyrir —, þegar
reiknað var með þvi, aö greiðslu-
afgangur fjárlaga 1971 mundi
hrökkva fyrir þessu.
önnur umframgjöld, sem mest
munar um voru tilfærslur, svo
sem til Tryggingastofnunar rikis-
ins 245 millj. kr. Til rikisspital-
anna 82 millj. kr. m.a. vegna
reksturshalla frá fyrri árum. Til
flugmála 33 millj. kr. Útflutnings-
bætur 132 millj kr. og auknar
niðurgreiðslur 463 millj. kr.
Ég gat þess i fjárlagaræðu
minni i fyrra, að verulegrar óná-
kvæmni gætti i fjárlögum fyrir
árið 1971 og ber það, sem ég hef
nú greint frá, vitni þess að það
hefur ekki verið of mælt.
Af þvi. sem að framan er rakið
sést að með réttu má segja, að
þessi vanáætlun á útgjöldum f jár-
laganna 1971 hafi verið rúmlega
l. 000 m. kr.
t fjárlagaræðu minni i fyrra
gerði ég ráð fyrir, að útgjalda-
aukning rikisins vegna ákvarð-
ana fyrrverandi rikisstjórnar
gætu numið um 640 m. kr. Nú er i
ljós komið, að þetta varð um 3-400
m. kr. meiri en ég gerði þá ráð
fyrir. Til viðbótar þessu koma svo
óhagstæð áhrif vegna notkunar
lántökuheimilda á rekstursreikn-
ingi rikissjóðs.sem nema um 430
m. kr. Með þessu reiknaði ég
heldurekki i fjárlagaræðu minni i
fyrra. Það er þvi ljóst, að um
tekjuafgang hefði orðið að ræða
hjá rikissjóði á s.l. ári, þrátt fyrir
ákvarðanir núverandi rikis-
stjórnar um útgjöld vegna al-
mannatrygginga og niður-
1963-1972 miðað við 30. sept hvert
ár og hlutfallslega breytingu á
þessari stöðu frá 1. jan-sept. ár
hvert.
Þetta yfirlit á að auðvelda
áhugamönnum umræður um
þennan þátt rikisfjármála en
yfirlit þetta er þannig:
llreyfing á aðal- Illutfall
viðskiptareikningi hreyfingar
i Seðiabanka 1. jan. Gjöid af gjöldum
Ar til 30. september l'járlaga fjárlaga
1963 -7 38,7 2.052,3 -í- 1,9%
1964 - 258,0 2.516,6 •í- 10,3%
1965 - 344,4 3,302,0 + 10,4%
1966 1- 69,8 3.608,2 + 1,9%
1967 507,7 4.463,5 -4-11,4%
1968 659,3 6,139,8 -í-10,7%
1969 603,3 7,000,6 -4- 8,6%
197(1 473,3 8,187,4 ■4- 5,8%
1971 - 1.222,2 11.023,3 -4-11,1%
1972 - 1.408,5 16.549,6 -5- 8,5%
Samtals 1963-1972 5.445.6 64.843,3 -4- 8,4%
Saintals 1963-1970 -2.814,9 37.270,4 4- 7,6%
greiðslna, ef þessi auknu útgjöld
hefðu ekki komið til og jafnvel eru
likur til þess að greiðslujöfnuður
hefði náðst.
Það er staðreynd, sem ekki
verður á móti mælt, að af um-
framgjöldum rfkissjóðs á árinu
1971 var meiru ráðstafað af fyrr-
verandi en núverandi rfkisstjórn.
Þetta sannar rikisreikningurinn
fyrirárið 1971 svoaðekki þarf um
að deila.
Til viöbótar þessu, sem ég nú
hef sagt um áhrif ,,Viðreisnar-
stjórnarinnar” á rikisreikninginn
1971 vek ég athygli á þvi, að hún
hefði ekki frekar en núverandi
rikisstjórn komizt hjá þvi að gera
ráðstafanir á siðasta hausti,
vegna þeirrar verðbólgu, sem
hún sjálf hafði safnað til. Svipað
og gert var 1. april 1971. En hún
hafði ekki gert ráð fyrir þeim
gjöldum eða tekjum til þeirra i
fjárlögum fyrir árið 1971.
Ætti þó öllum háttvirtum al-
þingismönnum að vera ljóst
hvernig gengið hefði að koma
saman kjarasamningum i fyrra-
haust ef verðbólguflóðið hefði þá
fengið að leika laust. Ég vek einn-
ig athygli á þvi að umframtekjur
ársins 1971 byggðust að verulegu
leytiá þeim mikla viðskiptahalla,
sem Viðreisnarstjórnin stóð að á
þvi ári.
Afkoma ársins 1972.
Þá mun ég gera grein fyrir þvi,
sem þekkt er nú um afkomu rikis-
sjóðs á þessu ári.
Það var ljóst þegar I upphafi
þessa árs að afkoma rikissjóðs
mundi verða erfið fram eftir
þessu ári. Þó að endar myndu
nást saman i árslokin, svo sem
ráð var fyrir gert.
Ástæðurnar fyrir þessu eru öll-
um augljósar þeim, sem sjá vilja.
Þær breytingar á verkaskiptingu
rikis og sveitarfélaga, sem gerð-
ar voru á siðasta Alþingi, með
breytingum á lögum um tekju- og
eignarskatt og tekjustofna
sveitarfélaga, urðu til þess að út-
gjöld rikisins jukust verulega,
þegar i upphafi ársins, en
tekjurnar, sem áttu að koma á
móti þessum gjöldum, komu ekki
að neinu marki fyrr en eftir
álagningu tekju- og eignarskatts.
Þvi var hvergi lokið fyrr en seint i
júli og sumsstaðar ekki fyrr en
komið var fram i ágúst.
September var þvi fyrstu
mánuðurinn. sem innheimta
tekjuskatts kemur eðlilega fram.
Þegar þessar breytingar eru
hafðar i huga þarf engan að
undra, þó að staða rikissjóðs við
Seðlabankann hafi verið erfið i
sumar. Þess má þó einnig minn-
ast að ekki var um neina innstæðu
að ræða i upphafi ársins til að
mæta þessari óhagstæðu
greiðslusveiflu rikissjóðs.
1 sambandi við allar þær um-
ræður, sem orðið hafa i sumar um
stöðu rikissjóðs við Seðlabankann
hefur rikisbókhaldið látið mér i té
stöðu i aðalreikningi rikissjóðs
við Seðlabankann frá og með
öll árin hefur staðan versnað á
þessu timabili, hlutfallslega mest
á árinu 1967, eða um 11,4% af
gjöldum fjárlaga, að undanskildu
árinu 1966, er hún batnaði sem
svaraði 1,9% af gjaldfjárhæð
fjárlaga. Að meðaltali versnaði
staðan um 8,4% á þessum 9 mán-
uðum á árunum 1963 til 1972, en
7,6% á árunum 1963-1970. Meðal-
tal áranna 1964-1970 er hins vegar
7,9% og áranna 1964-1972 8,6%
Þessi frásögn skýrir, svo að
ekki verður um deilt, að viðskipti
rikis við Seðlabankann á þessu
ári eru ekkert einsdæmi, nema
tölulega séð.
Hins vegar er sex ár af þessum
tiu, sem ég hefi vitnað til, er
hreyfingin er óhagstæðari hlut-
fallslega en árið i ár, og það er
sem næst meðaltali, og flest hin
árin er staðan mun óhagstæðari.
Hlutfallslegur samanburður við
heildarútgjöld fjárlaga er eini
raunhæfi og rétti samanburður-
inn að minni hyggju á viðskiptum
rikissjóðs og Seðlabankans.
Ég gat þess hér að framan, að
viðskipti við Seðlabankann á
þessu ári voru engin einsdæmi, að
öðru leyti en þvi, að tölurnar voru
hærri. Annað er það sem sker sig
úr á þessu herrans ári 1972, sem
ekkert á skylt við nokkuð annað
ár i sögu Seðlabankans, en það
eru umræður blaða og ýmissa
þeirra, er komið hafa fram á
opinberum vettvangi á þessu ári
um þessi viðskipti.
Slikar vandlætingaumræður
eru einsdæmi i sögunni. Vafalaust
gengur þeim, sem þá sagnfræði
hafa iðkað gott eitt til, þó stund-
um sé erfitt að sjá hið góða i um-
ræðu vandlætarans.
1 byrjun ársins gerði hagsýslu-
stjóri spá um mánaöarlega
greiðsluafkomu rikissjóðs. 1 ljós
kemur, að gjöldin hafa orðið 726
m. kr. umfram það, sem spáð var,
af þeirri fjárhæð eru 346 millj. kr.
vegna ákvörðunar um vegafram-
kvæmdir, i samræmi við ákvörð-
un vegaáætlunar, en þær voru
ekki með i spánni. Þá stafa 340
millj. kr. af meiri niðurgreiðslum
en áætlað var, en i ársbyrjun var
horfið frá þvi að lækka niður-
greiðslur á nýmjólk, eins og ráð
var fyrir gert við afgreiðslu fjár-
laga, og svo hækkunum á niður-
greiðslum i júli sl. Sala á niður-
greiddum vörum hefur einnig
orðið meiri en ætlað var. Aðrar
breytingar frá spá um greiðsluaf-
komuna eru um 60 milljónir.
Á þessu sama timabili hafa
tekjur farið 285 millj. kr. fram úr
þvi sem spáð var.
Tekjustofnar hafa allir reynzt
gefa meira á þessu timabili en
áætlað var nema tekju- og eignar-
skattur, sem ennþá er 60 millj. kr.
undir áætlun. Þess ber hins vegar
að geta, að tekjur af aðflutnings-
gjöldum hafa reynzt lægri en spáð
var þrjá siðustu mánuðina i röð.
Þó að i heild séu þær enn aðeins
hærri en ráð var fyrir gert.
Þegar tekið er tillit til þess, að
greiðslum til Jöfnunarsjóðs
sveitarfélaga hefur verið flýtt
umfram það, sem gert var ráð
fyrir i spánni, sem nemur um 170
millj. kr. er greiðslujöfnuðurinn
óhagstæðari, sem nemur 300
millj. kr. hærri upphæð en ráð var
fyrir gert. Mestu munar þar um
ákvörðunina um auknar niður-
greiðslur.
Ég hef látið gera samanburð á
tekju- og gjaldahlutfalli miðað við
fjárlög eins og það hefur verið i
septemberlok árin 1971 og 1972.
Kemur þá i ljós, að 1971 voru
tekjurnar orðnar 76.3% af áætlun
fjárlaga en 68,4% i ár. Útgjöld
voru á sama tima orðin 86,1% af
fjárlögum 1971, en 77,5% i ár.
Mismunurinn liggur i lægra
hlutfalli i innheimtu tekju- og
eignarskatta, svosem ég hef áður
vikið að.
Þegar ákvörðun var tekin um
útgáfu bráðabirgðalaganna um
timabundnar efnahagsráðstafan-
ir, var ákveðið að mæta þeim,
með þvi að draga úr áætluðum út-
gjöldum rikissjóðs allt að 400
millj. kr. Þessi upphæð var þó
m.a. ákveðin með hliðsjón af þvi
sem áður hafði verið gert og ég
hef þegar skýrt frá. Það er að
hverfa frá lækkun á niðurgreiðsl-
um á mjólk og hækkunar á elli-
launum.
Aður en ákveðið var að lækka
þannig útgjöldin hafði verið haft
samráð við einstök ráðuneyti um
möguleika til að draga úr útgjöld-
um án þess að það hafði áhrif á
framkvæmdahraða við viðkom-
andi framkvæmdir eins og mál
stóðu þá.
1 aðalatriðum skiptist þessi
niðurskurður þannig:
Gert er ráð fyrir að fella niður
greiðslu til Atvinnuleysistrygg-
ingasjóðs, 100 millj. kr. Þessa til-
lögu lagði ég fyrir fund stjórnar
Atvinnuleysistryggingasjóðs og
mætti hún skilningi og velvilja
stjórnarmanna. Það skal tekið
fram, að sjóðurinn mun eftir sem
áður greiða framlag sitt til Bygg-
ingasjóðs rikisins. útgjöld á veg-
um menntamálaráðuneytisins
lækka um 100 millj. kr,
Heilbrigðismálarn. ca.60m.kr.
Samgönguráðuneytiðca. 30 m. kr.
Félagsmálaráðuneytið ca.30m.
kr.
Fjármálaráðuneytið ca.20m.kr.
Ýmisleg útgjöld lækka um ca. 50
millj. kr.
A þessu stigi málsins verður
ekki fullyrt, hvortþessu takmarki
verður náð að fullu. — En ég geri
mér vonir um, að ekki verði langt
frá þvi.
Auðvitað þarf fjárveitingu
siðar til þeirra verka, sem nú eru
látin ógerð, en svo má og um alla
hluti segja, er fé þarf að veita til á
vegum rikisins.
Hvort tekst að ná hallalausum
rikisbúskap á þessu ári skal ég
engu spá um. Ég hef hér að fram-
an sagt frá ástandi og horfum
rikisbúskaparins fram til
septemberloka, en læt öðrum eft-
ir að spá, hver endanleg útkoma á
fjárhag rikissjóðs verður á þessu
ári.
Fjárlagafrv. 1973
Þá er ég kominn að þvi að gera
grein fyrir fjárlagafrumvarpi
fyrir árið 1973. 1 upphafi máls
mins vil ég taka það fram, að leit-
azt er við, að áætla tekjur og gjöld
i sem beztu samræmi við heimild-
ir um liklega þróun á komandi
ári. Miðað við þær forsendur, sem
lagðar eru til grundvallar við
samningu þess. Ég vek einnig at-
hygli á þvi, að kappkostað er með
þessu f járlagafrum varpi, að
vinna að efnahagslegri og félags-
legri uppbyggingu i þjóðfélaginu
með skipulegum hætti og með svo
miklum hraða, sem skynsamlegt
og framkvæmanlegt getur talizt.
Við undirbúning þessa fjár-
lagafrumvarps lá fyrir sundurlið-
uð greinargerð frá nokkrum
ráðuneytum um einstakar fram-
kvæmdir og er það nýmæli. Sá
undirbúningur mun gera starf
Framhald á bls. 19