Tíminn - 06.03.1973, Page 11

TÍMINN
Þriðjudagur 6. marz, 1973.
Þriðjudagur 6. marz, 1973.
VILLTIR BAVIANAR
NOTA VERKFÆRI
TIL ÞESS AÐ ÞRÍFA SIG
ÞVI fer fjarri, að það sé
maðurinn einn, sem notar
verkfæri. Það gera ýmis
dýr, og nú hafa dýrá-
fræðingar komizt að raun
um, að hinir stóru anúbis-
bavianar, sem reika i
flokkum um sléttur Austur-
Afriku, eiga heima i þeim
hópi. Þessi bavíanategund
notar steina og maískólfa
til þess að þrífa sig í
framan. Dýrafræðingar
strjúka á sér skeggið og
velta vöngum yfirþessu, og
það er farið að tala um
bavíanamenningu. Því að
einmitt þetta, að hafa hug-
kvæmni til þess að nota
eitthvert áhald, er fyrsta
skrefið á langri braut, sem
maðurinn hefur gengið.
Hið næsta er að læra að búa
sér til verkfæri.
Sagt er, að þau dýr noti verk-
færi, er taka einhvern hlut i
loppu, kló, kjaft, rana eða nef til
þess að beita þvi i einhverju
skyni. Finkur á Galapagoseyjum
draga lirfur út úr sprungum á
berki með kaktusþyrnum. Otrar i
Kyrrahafi kafa eftir skeljum,
sem þeir brjóta með steinum, er
þeir láta liggja á brjósti sér,
þegar þeir synda baksund.
Simpansinn, sem er eitt hið hug-
vitsamasta dýr, notar teinunga,
stöngla og kvisti, þegar þeir gæöa
sér á skordýrum. Þeir nota lika
blöð sem drykkjarilát og þerra á
sér munninn með þeim. Og þeir
kasta steinum i þeim augljósa til-
gangi að hitta.
Spendýr og fuglar, sem kunna
þannig að gera sér eitthvað að
verkfæri, eru þó ekki fleiri en svo,
að þá má telja á fingrum sér. En
nú hefur anúbisbavianinn bætzt i
hópinn. Brezki dýrasálfræðingur-
inn Jane Goodall hefur leitt þetta
i ljós.
Jane Goodall dvaldist ásamt
annarri stúlku i skógum Gambe-
þjóðgarðsins i Tanzaniu i um það
bil áratug og uppgötvaði þá,
hversu algengt er, að simpansar
noti verkfæri. Það var lika hún og
hinn þýzki eiginmaður hennar,
Hugo van Lawick, sem uppgötv-
uðu fyrir fáum árum aö gammar
nota steina. Finni þeir strútsegg
fljúga þeir yfir það með stein i
nefi, og brjóta það með þvi að láta
hann detta á það. Og nú hafa þau
hjón birt um það greinargerð,
Anúbis-bavíanar eru meðal dýra, sem
hvernig anúbis-bav.iarnir þrifa
sig.
Anúbis-bavianar éta á sumum
árstimum mikiö af fræjum ú?
aldini einu. Fræ þessi eru löðr-
andi i hvitri kvoðu, sem sezt á
granir baviananna og mynda þeir
seiga himnu, þegar hún þornar. í
þetta klessast svo strá og hismi.
Þessu kunna aumingja bavian-
arnir illa. Þeir nudda trýninu við
trjáboli og steina, þegar færi
gefst. En þeir , sem hugkvæmn-
astir eru, taka stein og skafa á sér
trýnið, rétt eins og þegar menn
verkfæri. Kannski fara þeir einhvern tima
raka sig, unz þeir hafa þrifið sig
svo vel.sem þeim likar.
Fyrst sáu þau hjón baviana
gera þetta i Gambe-þjóðgarðin-
um. Mánuði siðar sáu þau karl-
dýr i allt öörum flokki hreinsa
framan úr sér blóð á sama hátt.
Hann hafði fengið skrámu i áflog-
um. Þegar blóðið tók að storkna,
fór hann að svipast um, og brátt
kom hann auga á hálfnagaðan
maiskólf, sem einhver hafði kast-
að frá sér. Steinar, sem nothæfir
sýndust, voru þarna lika nærri, en
bavianinn virtist fremur kjósa
að aka afkvæmum sinum í barnavagni?
það, sem mýkra var. Hann tók
maiskólfinn og hreinsaði af sér
blóðið með varúð.
Simpansar éta sams konar fræ
og anúbis-bavianarnir. En þó að
þeir noti iðulega blöð til þess að
þerra framan úr sér eftir matar-
tekju — og jafnvel til þess að
skeina sig — hafa þeir ekki kom-
izt upp á lag með að skafa framan
úr sér á sama hátt og bavianarn-
ir, svo að kunnugt sé. Simpans-
arnir láta sér nægja að hlaupa að
næsta tré og nudda sér upp við
það.
FASTRÁÐNIR LEIKARAR HJÁ L.A. NÆSTA HAUST
Stóraukin fjórframlög
ríki og bæ
Sú merka nýbreytni veröur
á starfsemi Leikfélags
Akureyrar næstkomandi
haustað fastráða á leikara.
Ekki hefur endanlega verið
gengiö frá þeim málum, en
búizt er við,að fastráðnir
leikarar verði alls um átta.
Starfsemi L.A. hefur á
rúmum hálfrar aldar ferli
sínum byggzt mest á
óeigingjarnri þátttöku
áhugafólks, sem ekki hefur
þegið fast kaup, en fengið
þó einhverja þóknun fyrir
vinnu sína nú á síðari ár-
um. Fyrir nokkrum árum
var einnig ráðinn fram-
kvæmdastjóri fyrir félagið
og varsú ráðstöfun til mik-
iila bóta. Núverandi fram-
kvæmdastjóri L.A. er Guð-
mundur Magnússon.
Þetta kom fram f viötali, sem
við áttum við Magnús Jónsson
leikstjóri hjá L.A. fyrir helgi, aö
<—.... m.
Samkomuhúsiö á Akureyri, aö
Hafnarstræti 57, þar sem öll
starfsemi L.A. fer fram.
Jökull Jakobsson er að setja sam-
an leikrit, KLUKKUSTRENGI,
fyrir L.A.
nýafstöðnum blaðamannafundi
félagsins þar nyröra. Fleira
markvert og ánægjulegt kom
fram i viðtalinu og þá einkum
þaö, að fjárframlög rikis og bæjar
til L.A. hafa hækkað að mun. A
siöasta ári ætlaði rikið L.A. 500
þúsund krónur á fjárlögum, en lét
þvi i té 750 þúsund. A fjárlögum
þessa árs er áætlaö aö verja 1 1/2
til félagsins
milljón til L.A. Akureyrarbær
lagði fram 500 þúsund til L.A. á
siöasta ári, en hækkar þá upphæð
upp i 800 þúsund á þessu ári. Er
þetta aukning á fjárframlögum
um samtals 1 milljón og 50 þús-
und eöa 84%. Skiljanlega verður
þetta félaginu mikil lyftistöng og
vitnar um ánægjulegan skilning
hlutaðeigandi yfirvalda.
Jökull Jakobsson var eins og
kunnugt er ráðinn til L.A. fyrir
skömmu, til þriggja mánaða.
Bættist hann i liðsflokk L.A. i
byrjun febrúar. Að sögn Magnús-
ar er hann ráðinn til aö skrifa
leikrit fyrir L.A., sem félagiö
mun siðan sýna sem sitt siöasta
verk á leikárinu um mánaðar-
mótin april/mai. Félagiö æfir
jafnóöum þaö, sem frá Jökli kem-
ur, og er nú þegar farið aö æfa
fyrsta þáttinn. Leikritiö heitir
raunar Klukkustrengir. — „Það
er litiö hægt að segja um éfni þess
ennþá. Við höfum aðeins séð
fyrsta hlutann enn sem komið er
og vitum þvi ekkert, hvernig þaö
endar, efast um Jökull viti þaö
sjálfur. En i fyrsta þættinum seg-
ir frá ungum orgelstillara, sem
kemur I litið pláss úti á landi, I þvi
skyni að stilla kirkjuorgelið á
staðnum. En umræddur maöur er
ekki allur, þar sem hann er séð-
ur...” Þetta sagöi Magnús Jóns-
son, sem leikstýrir Klukku-
strengjunum.
L.A. er ennfremur um þessar
mundir að æfa Fjalla-Eyvind og
beinir nú mestum kröftum sinum
að þvi, en áformað er að frum-
sýna það leikrit um miðjan marz
n.k. Magnús Jónsson leikstýrir
þvi einnig, en æfingar hafa staðiö
yfir I um mánuð. L.A. lyktar þvi
starfsári sinu með tveim verkum,
sem vænta má að margur sæki og
hafi ánægju af: gamalkunnugt og
vinsælt þjóðlegt verk annars veg-
ar, og nývirki frá Jökli hins veg-
ar. Meö aöalhlutverkin I Fjalla-
Eyvindi fara þessir:þessar:
Sigurveig Jónsdóttir — Halla,
Þráinn Karlsson — Eyvindur,
Jón Kristinsson — Arnes, og
Marinó Þorsteinsson — Björn
hreppstjóri.
L.A. hefur nýlokiö sýningum á
Kardimommubænum, sem sýnt
var alls nitján sinnum og hlaut
ágætis viðtökur. Sóttu leikinn alls
yfir 4.000 manns. Sýningum
félagsins á siðasta ári var vel tek-
ið, alla vega eftir tölum að dæma.
Sýningar uröu alls 62 og sýninga-
gestir 13.618, sem miðað viö
höfðatölu jafngildir 136.000 sýn-
ingagestum I Reykjavlk.
—Stp
Magnús Jónsson leikstýrir
FJALLA-EYVINDI og
KLUKKUSTRENGJUM
TÍMINN
Þórarinn Helgason:
Dyrhólaey ogG.D.
Hávært tal og heimskra
rök
hæst i tómu bylur.
Oft er viss i sinni sök
sá er ekkert skilur.
örn Arnarson.
GUÐMUNDUR DANIELSSON
ritstjóri Suðurlands skrifar i blað
sitt 17. febr. 1973 grein með yfir-
skriftinni „Eintal um ástandið”.
Að nafninu til á það vist svo að
heita, að greinin fjalli um jarð-
eldinn I Heimaey. Svo verður þó
ekki I reynd, þvi að greinin snýst
að mestu leyti um hann sjálfan.
Og þó að smátt sé I böggum, safn-
ast, þegar saman kemur, þegar
allt er til tint um ástand hans eig-
in persónu, sem honum þykir svo
mikil nauðsyn að kynna lesendum
Suðurlands, og vegna blaösins,
þarf hann að komast til Vest-
mannaeyja með ljósmyndara og
blaðið sýnir fjórar myndir þaðan
og er ritstjórinn sjálfur (óvart?)
með á einni. Það var ekki lítið
fyrirtæki að fá flugfar til Eyja og
heldur betur frásagnarvert. Og
þá skipti það ekki litlu máli hverj-
ir voru fyrirgreiðslumenn I þessu
efni, en það voru þeir Ingólfur
Jónsson og Sveinn Sæmundsson,
sem allt vildu fyrir hann gera.
Má nú nærri geta, að hér var ekki
lítill karl á ferð. Sjálfur forseti Is-
lands hafði minna brambolt i
kringum sig, þegar hann flaug til
Eyjanna og átti þangað þó gott
erindi. En það er nú meira blóö I
kúnni. — Veöurguðinn var ekki
reiöubúinn þegar I stað, að gefa
samþykki sitt til fararinnar, en
loksins kom nógu gott veöur til að
fljúga, „það var miðvikudaginn
31. janúar”, segir þar „Og nú
hringdi Gunnar klukkan 9 að
morgni” og meira en þaö. Svo
lýsir ritstjórinn heimanbúnaði
slnum af sömu nákvæmni, „meö
plasthjálm, kiki og segulbands-
tæki”. Þá er það llka nokkuð til að
segja frá, hvert er heiti flugvelar-
innar og hverjir voru um borð i
vélinni: Útvarpsmaður frá Osló
og kvikmyndamaður frá Paris,
og enn er lopinn teygður lengi
lengi unz komið er að „þraut-
göngunni” upp á Helgafell. Og nú
legg ég ekki meira á þig lesari
minn af svo góðu, þó af heilmiklu
sé enn að taka af þviliku, þvi að
svo mörg eru þau orð!
Aður en G.D. upphefur sjálfan
sig til undirbúnings flugsins til
Eyja bregður hann sér austur að
Dyrhólaey og erindi hans er bezt
aö láta hans eigin orð túlka:
„Og heldur en gera ekki neitt
ókum við Sverrir einn daginn
austur aö Dyrhólaey. Þá var
útsunnan fárviðri og flæddi allt I
kringum „höfðann” og nú sá ég
með eigin augum, að varla verður
gerö höfn i Dyrhólaey á þessari
öld, þetta er því miður bar ósk-
hyggja okkar held ég, og þing-
menn setja I gang rannsóknir á
aðstæðum og hvað þetta mundi
kosta, — og eitthvað mundi þaö
núkostalEn væri ekki skynsam-
legra að stefna að góðum flugvelli
austan Sands og hraða væntan-
legri vegagerð þangað. Og hafa 20
hjóla vörugám I förum og verk-
smiðjur á Klaustri og I Vik?”
Margt er furðulegt I þessari
klausu ritstjórans. Sumu gat
maður átt von á úr penna hans,
öðru ekki. — Og alveg kemur þaö
nú óvænt, að hann fari þessa ferö
aö Dyrhólaey heldur en gera ekki
neitt! Aumingja maðurinn aö
hafa engin verkefni, og enn á
bezta aldri. En máltækið segir:
Betra er illt að gera en ekkert, og
þaö hefur G.D. svo sannarlega
látið sér að kenningu verða með
reisunni til Dyrhólaeyjar. Honum
opinberast þarna heilmikiö „meö
eigin augum” og það er átakan-
lega ljótt, eins og búast mátti viö
eftir hugarfarinu. Svo óskeikul
eru þessi „eigin augu”, aö hann
hæðist að alþingismönnum, aö
setja I gang rannsóknir á aðstæð-
um og hvað þetta mundi kosta. —
Heggur sá er hlifa skyldi, hér á
Ingólfur á Hellu drýgsta hlutann
af stykkinu, þvl að það var hann
— allra þakkarverðast — sem lét
þó lokst eitthvað gerast i málinu.
Fárviðri af suðvestri geisaði
þarna við Dyrhólaey, (sem G.D.
kallar nú bara höfðann) er þá
félaga bar þar að. „Við sáum
aldrei til Vestmannaeyja þennan
dag, særokið steig upp i rjúkandi
skýin og sameinaðist þar, niður
undir jörð. Skyggni var i lág-
marki”.
Þannig lýsir G.D. veðrinu sem
þvi versta, sem komið getur i
verstu veðraáttinni við Dyrhóla-
ey. Fárvirði sem þetta verður
auðvitað stöku sinnum þar, eins
og allsstaðar á sér stað. Hefði nú
G.D. ekki átt að koma á óvart, þó
að sjór flæddi yfir fjörkambinn i
slíku veðri og löðraði kringum
„höfðann”. Sama sagan gerist
með allri Suðurströndinni. Afleið-
ingar þess hefur mátt sjá I sjón-
varpinu, þar sem spjöll hafa orðið
á mannvirkjum af völdum flóða,
þar sem stór björg hafa borizt úr
sjó upp á bryggjur og umferöar-
götur. Engin nýjung er að sjór
gangi yfir Skúlagötuna I Reykja-
vlk. Hvernig ætli G.D. hefði litizt
Þórarinn Helgason
á hafnargerð þar, áður en upp-
fyllingin kom við höfnina og flóð
og fjara var I Tjörninni I mið-
borginni.
Guðmundur Danlelsson var
mörg ár búsettur á Eyrarbakka,
en ekki litur út fyrir að hann hafi
mikið skimað þar til sjávar og
hugleitt ástand þorpsins, hvernig
vera mundi, ef sjóvarnargaröur-
inn heföi ekki varið það sjógangi.
Ef garðsins nyti ekki við, hefði
G.D. ekki staöið þurrum fótum á
heimastétt I æstum sjó og I af-
takaveörum kannski fengiö
skvetti upp fyrir höfuö. Hefði þá
ef til vill eitthvað skolazt burtu úr
kolli hans glóruleysið á sunn-
ienzkum staðháttum.
Tillögur G.D. til úrbóta á hafn-
leysi suöurstrandarinnar austan
Þjórsár eru býsna kúnstugar.
Raunar þorir hann nú ekki annað,
en hafa á þeim fyrirvara með
spurningarmerki 1 „pylsuendan-
um”. Hann vill stefna aö þvl, aö
koma upp góðum flugvelli austan
Sands og hraða varanlegri vega-
gerö þangað. Þetta eru góöir og
sjálfsagöir hlutir óviðkomandi út-
gerðarplönum og 20 hjóla
vörugámum með sjávarafla til
vinnslu á Klaustri og I Vik.
Skynsamur Vestfirðingur, sem
hugleiddi þessar tillögur sagði við
mig: „Veröur þetta transport
með alfann kannski austan úr
Meðallandsbugt ekki nokkuð dýrt
fyrir bátana aö fara með hann til
hafna t.d. vestur I Þorlákshöfn.
Þá er næst að taka hann þar upp I
gámana til flutnings i vinnslu
austur I Klaustur og siðan þaðan
á Reykjavíkurmarkaö eða til út-
flutnings. Ekki hefði okkur á
Vestfjörðum þótt þetta viðeigandi
sport með afla upp úr sjó”. Síðast
klykkti Vestfirðingurinn út með
þessum orðum: „Ætli G.D. hafði
nokkurn tlma séð nema soðinn
fisk?”
Ég er nú „landkrabbi” og þyk-
ist ég þó bera það skyn á þessa
hluti, að mér þyki Vestfirðingur-
inn hafa rök að mæla.
Dyrhólaey hefur ekki hvað slzt
verið hugleidd sem lifhöfn og at-
hvarf bátaflotans, sem veiöar
stunda austur með Söndum.
Hvernig G.D. dettur i hug, að
flugvöllur standi i því hlutverki,
er vist athyglisverö hugdetta!
Datt nú kannski einhverjum i hug
að gera G.D. vinnuhagræðingar-
stjóra fyrir allan útveg á Islandi?
Sjávarlöðrið bak við Dyrhólaey
er enginn ógnvaldur og uppgröft-
urinn fyrir höfninni kemur af
sjálfu sér I varnargarða og upp-
fyllingar, svo að á efni til þeirra
hluta verður enginn skortur.
Það er aö vonum að hafnargerð
við Dyrhólaey sé á dagskrá um
þessar mundir, þar sem hún hlýt-
ur flestu fremur að vera veiga-
mikill þáttur i aðstoð hins opin-
bera viö Vestmannaeyinga. Lofað
er að bæta þeim eignatjón sitt
vegna jarðeldsins, sem skylt er
og enginn telur eftir. Þetta fé —
og miklu meira — fær þjóðin
endurgoldiö — ef fyrir þvi er séð,
að Eyjamenn geti haldið hópinn
sem næst heimslóðum og stundað
sömu fiskimiö. Það hlýtur að vera
þeim kærkomnast og kostur
vænnstur, heldur en sundrast
hingaö og þangað og verða eins og
Gyðingurinn gangandi. óvænlega
horfir i dag um byggð i Vest-
mannaeyjum, en þó er sjálfsagt
að vona i lengstu lög að þær fari
ekki með öllu úr byggð. Þó er víst
aö margir, sem þaöan eru horfnir
óska ekki eftir að flytjast til Eyja
aftur. Ég mundi lita á landnám
þeirra við Dyrhólaey sem
einskonar viðbót við Vestmanna-
eyjar og þannig hygg ég að þeir
mundi einnig gera. Margir Vest-
mannaeyingar eiga uppruna I
Vestur-Skaftafellssýslu og Rang-
árvallasýslu o^má þvi segja, að á
þeim slóðum seu þeir sem heima-
menn og yrði vel tekið þar.
Seinlega hefur verið unnið að
undirbúningi að höfn við Dyrhóla-
ey og möguleikar kannaðir og að-
stæður metnar viö þaö öðru frem-
ur, hvaöódýrastmundi. Ódýrasta
leiöinerþóengan veginn sú sjálf-
sagöasta. Hafa verður einnig I
huga framtlðarsjónarmið viö
slika framkvæmd. Og meðan
verkið er enn ekki hafið er ekki
um seinan aö athuga frekar allar
aðstæður og möguleika.
Þessvegna vil ég koma hér á
framfæri tillögu Einars J.
Eyjólfssonar, Mjóuhliö 10,
Reykjavlk. Einar er Mýrdælingur
og reri á vertiðum úr Dyrhóla-
höfn. Aratugi var hann bóndi á
næstu grösum við Dyrhólaey.
Hann er því vel kunnugur bæði á
landi við eyna og á sjó úti. Einar
telur, að brjóta eigi rennu gegn-
um Lágeyna og grafa fyrir höfn-
inni bak við hana. Skapast þannig
einhver glæislegasta og örugg-
asta höfn á heimsmælikvarða,
sem völ er á. Höfnin bak við fjall-
iö væri þá varin móti öllum sjó-
gangi af hafi, því aö inn um renn-
una kæmi aldrei nema meinlaus
súgur. Grjótið i Dyrhólaey á þess-
um stað viröist vera stuölaberg,
tilvalið i hafnargarð fyrir utan,
sem Einar telur að koma þurfi úr
Skorpunefi til suöausturs I sker,
sem þar eru útifyrir. Þessi garður
yrði vörn fyrir austanáttinni, en
af vestri komi þarna ekki óbrotnir
sjóir að innsiglingunni.
Annar Mýrdælingur Skafti
Skaftason, frá Fossi, áhugamað-
ur um höfn viö Dyrhólaey, fyrr og
siðar álitur eins og Einar, að
innsiglingu i höfnina eigi að gera
gegnum Lágeyna.
Verkfræðingar hafa löngum
fengið orð fyrir að taka ekki mjög
til greina það, sem heimamenn
leggja til mála. Alkunna er
hversu tillögur Grlmseyinga voru
hunzaðir við hönnun hafnar-
garðsins við Grimsey. Ekki þurfti
Framhald á bls. 19