Tíminn - 25.03.1973, Blaðsíða 21

20
TÍMINN
Sunnudagur 25. marz. 1973
Sunnudagur 25. marz. 1973
TÍMINN
21
11:®$

iUfiii
....

J

■ '•::

wmmMMSim

-:
••■f' :
i ' :

Kazakh-skurðurinn
verður 1875 mílur
Hannsóknarleiöangur hefur
lokiö könnun á hagkvæmri legu
skuröar, sem á aö tengja
siberiska fljótiö Irtisj og Aral-
vatn, en milli þeirra eru 900 milur
i beina loftiinu og Kazakh-fjall-
lendiö aöskiiur þau.
Kazakhstan er i mikilli þörf
fyrir meira vatn. Hin fáu stórfljót
landsins renna i norður til
Ishafsins og veröa aö litlum
notum. Smærri árnar týnast
flestar i sandauönina.
Launsin á þessu vandamáli var
aö sjálfsögöu sú, aö veita nokkru
af vatni Irtisj til suöurs. Rann-
sóknarleiöangurinn fann tvær
hugsanlegar leiðir fyrir skurö og
valdi þá, sem er lengri, en þá
getur vatniö runniö af sjálfu sér
alla leiö án nokkurra dælustööva.
Skuröurinn hefst viö Sjulbin
meö uppistööulóni, liggur meö
rótum Kazakh-fjalílendisins um
vaxandi iönaöarhéruð Maikain,
Ekibastuz og Sjiderti. Þá beygir
hann til noröurs til Koktsjetav og
siöan til suöurs f átt til Aralvatns
um Turgai-lægöina. „Arstiöa-
bundnu” árnar munu veröa hér
til hjálpar, en þær eru um 300
talsins. Munu farvegir þeirra
veita vatni úr Irtisj út á
„þyrstar” steppurnar.
Irtisj-Aral skuröurinn er aöeins
einn af mörgum, sem sovézkir
verkfræðingar hyggjast gera til
þess að veita norölægu fljótunum.
Aætlaö er, að I Kazakhstan og
Mið-Asiu séu um 300 þús. fer-
milur lands, sem meö áveitu
mætti gera frjósamt. 1 Kazakh-
stan er áveitulandiö um 190
þúsund fermilur og þaö er
sannarlega fyrirhafnarinnar
viröi, þvi jarövegurinn er mjög
fjölbreytilegur, allt frá hinni frjó-
sömu „svörtu mold” til grás
skógarsvaröar, sanda og leir-
moldar.
Loftslagiö á hinni viöáttumiklu
Kazakhstansteppu er þurrt
meiginlandsloftslag. Arleg
úrkoma er ekki nema 8 þuml-
ungar og á mörgum svæöum
hálfu minna. A sumrin veröur
loftiö svo heitt, aö vatnsgufan
stigur hátt til lofts. Uppgufunin
er f jórum til átta sinnum meiri en
úrkoman og þaö veldur hinum
stóru, þurru steppum og hálf-
geröu eyðimörkum. En sé vatniö
nóg er sólskinið lika trygging
fyrir góðri uppskeru.
Kaspiahaf, Aralvatn og
Balkhasjvatn hafa litil áhrif á
loftslagið nema i nánasta um-
hverfi sinu og ekki er hægt aö fá
nema takmarkaö af þvi vatni,
sem þörf er á, frá neöanjaröar-
uppsprettum eöa jöklum Pamir
og Tienshan. Þess vegna veröur
aö leita um lengri veg, þ.e. til
Vestur-Síberiu, er liggur noröur
af Kazakhstan.
Jaröfræöingar hafa sannað, aö
fyrir milljónum ára var þetta
svæði tengt Arallægöinni meö
Turgai-dalnum.
Um Vestur-Siberiu rennur hin
volduga Ob. Ráögert er mikiö
uppistööulón viö neöanveröa Ob,
nógu stórt til þess aö geyma jafn-
mikinn vatnsforða og hálft annað
árlegt rennsli fljótsins. Það
myndi gera kleift aö veita vatni
til Kazakhstan og Mið-Asiu. Og
vatnsorkuver viö uppistööulóniö
gæti framleitt 20.000 milljónir
eininga af ódýrri raforku á ári.
Skurðurinn myndi liggja til
suöurs og vatninu yröi dælt frá Ob
og Irtisj yfir hin 300 feta háu
Turgai-vatnaskil. Aðalskuröurinn
yröi 1.560 milur aö lengd og viö
hann 5 eöa 6 dælustöövar.
Áætlanir eins og þessi munu
hafa bæöi bein og óbein áhrif. 1
reynd yröi náttúrunni rétt
hjálparhönd. Þegar vatni er veitt
á landið og hafin ræktun korns og
skógum plantað, mun loftrakinn
tvöfaldast eða þrefaldast. Þaö
mun auka úrkomuna, draga úr
mestu hitasveiflunum og afli
heitra eyöimerkurstorma, er
valda svo miklu tjóni á korni og
annarri uppskeru.
Loftslagsbreytingin mun senni-
lega einnig koma I veg fyrir frost
snemma hausts, þannig aö
áveitulandiö henti ekki aðeins
fyrir kornrækt heldur og vinber,
hrlsgrjón, sykurrófur og annan
verðmætan jarðargróöur
(Soviet Weekly nr. 4, 27. 1.
1973)
A fimm árum, 1971-1975, veröur
veitt vatni á 7 1/2 milijón ekra af
ræktanlegu landi i Sovétrikjunum
og 12 1/2 miiljón ekra ræktar-
lands þurrkuö. Þessi risavaxna
framkvæmdaáætlun krefst mikils
fjölda stórvirkra vinnuvéla — og
fyrir þvi hefur veriö séö. Fimm
ára áætiunin i véiaiönaöi gerir
ráð fyrir framleiöslu á 37.500
skurögröfum, 38.000 krönum og
26.000 jarðytum.
Bezta
tékkneska
frímerkið
Undanfarin nokkur ár hafa
Tékkar efnt tii samkeppni
einu sinni á ári um hvert
væri fegursta firmerkið, sem
komið hefir út árið á undan.
Hafafleiri þjóðir tekið þetta
upp, svo sem Svlar, þá höfum
við tvisvar efnt til slikrar
keppni, en aðeins innanlands.
Tékkar aftur á móti efna til
þessarar keppni um allan
heim og fá þúsundir umsagna
um þetta sem síöan ákvarða
hvert er fegursta frimerkið.
1 ár er 10. árið i röð, sem efnt
er til þessarar keppni og er
öllum söfnurum heimilt að
taka þátt i henni, en það er rit-
stjórn Mlada Fronta sem stýr-
ir henni. Allt, sem til þarf að
vinna, er að svara tvéim
spurningum:
Hvaða tékkneskt frimerki
1972fellur þér bezt frá þessum
sjónarmiðum:
a) Vegna listarinnar i teikn-
um þess að þvi er varðar gerð
frimerkisins varðandi frum-
legt val efnis.
b) Vegna listar i greftri
frimerkisins ef verk eftir ann-
an listamann hefir verið notað
við gerð merkisins.
Svör viö þessum spurning-
um verða að vera komin til:
Messers MLADA FRONTA
Philatelic Poll
Panská 8,
11222 Prague 1,
CSSR. 15.april 1973.
Hver sá sem hefur svarað
þessum spurningum sam-
kvæmt beztu vitund mun fá
minjagrip að gjöf fyrir þátt-
tökuna, grafiskt listaverk eftir
einn af þekktari höfundum
tékkneskra frimerkja, ef hann
sendir meö svari sínu umslag
stilaö á hann sjálfan, 7”x5”,
og tvö alþjóðleg svarmerki til
að kosta burðargjald til baka.
Frimerkjaklúbbar geta
einnig tekiö þátt i þessari
keppni og sent þá inn úrslit
kosninga um fallegasta merk-
ið. Taka þeir þá fram hversu
margir þátttakendur voru og
senda jafn mörg svarmerki en
móttaka minjagripina I einu
bréfi, sem þeir siðan geta
dreift meðal þeirra, sem þátt
tóku.
Munið að svör verða að
vera komin til Prag ekki
seinna en 15. apríl 1973 svo það
er eins gott að fara að kynna
sér tékknesku merkin og velja
og hafna.
Siguröur II. Þorsteinsson.
ÞAÐ ER kunnara en frá þurfi að segja, að á öllum
timum hafa menn, sumir hverjir, mátthafa það að
dragnast með margvisleg lýti á likama sinum.
Stundum hefur þetta verið meðfætt, en stundum
hafa menn hlotið slikt vegna slysa eða einhverra
óhappa. Og vist er um það, að margur maðurinn
hefur óskað sér þess, að það kraftaverk mætti ger-
ast, að hann yrði á einni nóttu eins og aðrir menn og
iaus við þau sérkenni, sem ekki voru aðeins likam-
leg, heldur ollu lika andlegum óþægindum
Arni Björnsson, læknir.
Breyttir tímar
En nú er sú stund upp runnin,
og það meira að segja fyrir þó
nokkru, að slikur atburður væri
ekki óskiljanlegt kraftaverk. Hér
hefur nefnilega komið til sögunn-
ar sjálfstæð grein læknisfræði,
sem þróazt hefur ört á siðustu
áratugum.
Hér á landi er að minnsta kosti
einn læknir, sem lagt hefur stund
á lækningar af þessu tagi. Það er
Árni Björnsson. Hann var sóttur
heim, ekki alls fyrir löngu, og
fyrsta spurningin, sem til hans
var beint, var svohljóðandi:
— Hvað er það i rauninni, sem
hér er um að ræða?
— Eins og fram kom i inn-
gangsorðum þinum hér að
framan, þá hafa menn lengi bar-
izt við og gengið með ýmiss konar
lýti, sem þeir gjarna hefðu viljað
fá bót á. Saga skapnaðarlækn-
inga, eða lýtalækninga, er orðin
löng, ef til vill er hún jafngömul
mannkyninu. Elztu sagnir um
slikar lækningar mun vera að
finna i Vedabókum Indverja, ein-
hvers staðar á milli eitt og tvö
þúsund árum fyrir Krist. Þar er
lýst aðferðum við að græða nef á
fólk, en það var, og er ef til vill
enn algeng refsing á Indlandi að
höggva af mönnum nefið. Aðferð
þessi er notuð litið breytt enn i
dag, en hún byggist á þvi að flytja
vef af enninu yfir á nefið og þar i
liggur kjarni málsins, þvi að þessi
tegund skurðlækninga byggist á
þvi, að flytja til vef og hagræða
honum á likamanum, en ekki að
fylla meb plasti, eins og margir
halda.
Þótt merkilegt kunni að virð-
ast, þá er einhver elzta skráð
sögn um læknisaðgerð i
skapnaðarlækningum i Evrópu i
Sturlungu. Aðgerðin var gerð i
Noregi i kringum miðja
þrettándu öld, á Þorgilsi skarða,
sem mun hafa haft meðfætt skarð
i vör. I sambandi við þetta er það
athyglisvert, að i nýlegu riti eftir
islenzkan fræðimann i læknis-
fræði, dr. Pálma Möller, kemur
fram, að Islendingar hafa ein-
hverja hæstu tiðni slikra lýta,
sem um getur i veröldinni. Sem
sérgrein innan handlæknisfræð-
innar urðu skapnaðarlækningar
til við lok fyrri heimsstyrjaldar,
en þá ákváðu nokkrir læknar,
hingað og þangað I heiminum, að
nota sér þá þekkingu og tækni,
sem þeir höfðu öðlazt við meðferð
á slösuðum hermönnum á vig-
völlunum, til þess að bæta útlit
þeirra, sem lýttir voru, annað
hvort frá náttúrunnar hendi, eða
höfðu fengið lýti sin á annan hátt.
Þessi hópur manna hefur siðan
stækkað, smátt og smátt, og nú
starfa skapnaðarlæknar við nær
öll meiri háttar sjúkrahús i
Evrópu og Ameriku, og sérdeildir
i greininni eru reknar við flest há-
skólasjúkrahús.
Þörfin er
fyrir hendi
— En hvað um slika starfsemi
hér á landi?
— Hér á tslandi er saga þess-
ara lækninga nokkru lengri en
menn almennt gera sér grein
fyrir.
Fyrsti islenzki læknirinn, sem
flutti húð, gerði það i kringum
siðustu aldamót. Það var Björn
Ólafsson, augnlæknir á Akranesi,
sem þetta gerði, og er einn af
sjúklingum hans enn á lifi. Hins
vegar mun það hafa verið
prófessor Snorri Hallgrimsson,
sem flutti þessa tegund skurð-
lækninga hingað til lands, og
stundaði þær slðan allt þar til
hann tók við prófessorsembætti i
handlækningum við Landsspital-
ann.
— Er það algengt núna, að fólk
leiti sér bóta við slikum meinum
sem þessum?
— Já. Um leið og einhver þjón-
usta verður fyrir hendi, eykst
þörfin fyrir hana smátt og smátt,
og þetta gerist I læknisfræði eins
og I öllum öðrum greinum.
Meðal frumstæðra þjóða er
börnum sem fæðast vansköpuð,
ýmist eytt, eða þau deyja af van-
næringu eða vanrækslu. Þörf
fyrir lækningu á meðfæddum
vanskapnaði alls konar eykst með
lækkandi ungbarnadauða. Lýtum
af völdum slysa, sérstaklega um-
ferðaslysa og vinnuslysa, hefur
fjölgað, og loks má geta þess, að
kröfur til læknishjálpar eru allt
aðrar nú en fyrir tuttugu til
þrjátiu árum. I þéttbýli sætta
menn sig siður við afbrigðilegt
útlit en I strjálbýli.
Þá hafa og þeir læknar, sem
þessa grein stunda, fengizt við
meðferð á brunaslysum, og hefur
það lika verið svo hér á landi. Þau
eru þó tiltölulega sjaldgæfari hér
á landi en viðast annars staðar,
og stafar það fyrst og fremst af
þvi að við notum minna opna
elda en ýmsar aðrar þjóðir, bæði
til upphitunar og eldunar.
— Hefur farið fram nokkur
könnun á þvi hér á landi, hversu
margir eru með áberandi andlits-
lýti?
— Nei, það hefur ekki verið
gert. En samkvæmt þeim skýrsl-
um, sem Pálmi Möller gerði um
skarð i vör og góm, þá lætur
nærri, að hér fæðist eitt barn af
hverjum fjögur hundruð með
skarð I einhverri mynd. Um
önnur lýti eru ekki til neinar
skýrslur, en þessi eru algengust.
Beinar fegrunar-
aðgeröir
— En hvað um fegrunar-
aðgerðir, sem beinlinis miða að
þvi að gera menn ásjálegri, þótt
þeir hafi ekki neitt það, sem við
venjulega köllum lýti?
— Slikar aðgerðir hafa ekki
verið framkvæmdar hér I stórum
stil, en segja má, að nokkuð sé
vaxandi eftirspurn eftir þeim.
Þessar aðgerðir beinast fyrst og
fremst að þvi að laga útlitsaf-
brigði frá hinu venjulega. Til
dæmis má nefna það, að með
aldrinum breytist eðli húðarinn-
ar, hún slaknar og þá myndast
gjarna hrukkur eða fellingar, og
þessar breytingar koma á mis-
munandi aldursskeiðum. Fyrir
tiltölulega unga konu, sem verður
fyrirsliku, erþaðáfall, sem getur
valdið henni andlegum truflun-
um, og þess vegna hefur slikur
einstaklingur raunverulega sama
rétt á læknishjálp og annar, sem
að einhverju leyti er frábrugðinn
þvi, sem venjulegt er.
Nokkur aukning á þessu hefur
vafalaustorðið i sambandi við ört
vaxandi ferðalög Islendinga til
sólarlanda til þess að striplast, og
þá valda likamslýti, sem venju-
lega eru falin undir fötum,
einstaklingunum, sem bera þau,
óþægindum og angri, og þvi æskja
margir þess að fá við þau gert, ef
þess er kostur.
— Eru slikar aðgerðir rétt-
lætanlegar?
— Hlutverk okkar læknanna er
ekki aðeins að treina lifið I fólki
umfram allt, heldur lika að gera
þvi iifið bærilegra, og aðgerð,
sem miðar að þvi, er að minnsta
kosti jafnréttlætanleg og að gefa
róandi lyf, en auðvitað verða for-
sendur fyrir aðgerðinni að vera
fyrir hendi.
— Hugsun okkur nú, að maður
fái lagað lýti á andliti, og að það
sé gert með skurðaðgerð. Fær
hann þá ekki ör, sem eru engu
minna áberandi en lýtið, á meðan
það var?
— Allur vefur grær með öri.
Hins vegar er örmyndun ein-
staklingsbundin, að nokkru leyti
aldursbundinn. og loks er hún
staðbundin. Það er að segja að
ekki er sama, hvar á likamanum
örið er, eða hvernig það liggur.
Lagfæring á örum byggist þvi
fyrst og fremst á þvi að hagræða
þeim þannig, að þau verði eins lit-
ið sýnileg og kostur er á. Sum ör
verða aldrei falin, sökum iegu
sinnar, og sum hljóta undir öllum
kringumstæðum alltaf að verða
áberandi og allar aðgerðir eru þá
tilgangslausar og vil ég nefna þar
sérstaklega ör eftir bólusetningar
á upphandlegg. Flestir, sem
reynt hafa að fjarlægja þau, forð-
ast að snerta þau aftur.
Framtíð skapnaðarlækn-
inga hér á landi
— Er þessi sérgrein svo langt
komin hér á landi, að farið sé að
hugsa fyrir framtiðarskipulagi
hennar?
— Fram til þessa hefur megin-
hlutinn af þvi starfi sem unnið
hefur verið á þessu sviði, verið
einstaklingsbundinn vegna þess,
að læknar hafa ekki almennt sótzt
eftir þvi að leggja stund á þessa
sérgrein, en á þvi verður væntan-
lega breyting á næstunni. Ungir
menn eru við nám á góðum stöð-
um erlendis, og þeir vilja koma til
Islands til starfa, ef skilyrði eru
fyrir hendi. Einnig er rétt að
minnast á það, að náin tengsl eru
alls staðar á milli deilda i skapn-
aðarlækningum og deilda, sem
fást við kjálka- og tannaðgerðir,
og einnig á þvi sviði eru ungir
menn á leiðinni.
Framtiðarverkefnið myndi
helzt vera að stofna hér deild til
þess að stunda þessar lækningar,
þar sem allir, sem starfa að þeim,
beint eða óbeint, gætu fengið að-
gang og starfað i einum hópi.
Að læra til
heimsborgara
— Nú hefur þú ekki aðeins
fengizt við lýti manna. Þú hefur
lika heimsótt þá Ethiópiubúa.
Hvernig þótti þér að vera þar?
— Þar var gott að vera. Einn
kosturinn við læknisfræöi er sá,
aö hún er alþjóðleg visindagrein
og hver sá, sem eitthvað hefur
þar upp á að bjóða, getur leitað
fyrir sér um störf, eða fengið að
vinna um lengri eða skemmri
tima ulan sins heimalands. Þjóðir
Afriku og Asiu, sem við vitum
flestir litið sem ekkert um, eru nú
að verða stærri og stærri aðilar i
veröldinni, og ég held, að það sé
mjög hollt að kynnast þeim og
það frá fyrstu hendi. Ég vildi
óska, að sem flestir tslendingar
fengju tækifæri til þess að starfa á
einhvern hátt meðal þessara
þjóöa til þess að vikka sjón-
deildarhring sinn og læra til
heimsborgara, sem ég held, að
við verðum öll innan tiðar, hvort
sem okkur likar það betur eða
verr.
— Hefurðu uppi nokkrar áætlan-
ir um að fara þangað öðru sinni?
— Já, og viðar, ef kostur verð-
ur á —- án þess þó að leggjast
alveg i ferðalög.