Tíminn - 15.04.1973, Blaðsíða 26

26
TÍMINN
Sunnudagur 15. april 1973.
Ráðgátan Stonehenge
Nýtízku tæki til tima-
ákvöröunar hafa hjálpaö
okkur til þess að lyfta hul-
unni eilítið frá, en sjálfan
leyndardóminn þekkir eng-
inn.
Hvers vegna unnu
steina Idarmennirnir að
þessari tröllauknu bygg-
ingu í fimm hundruð ár frá
dögum Abrahams? Geim-
ferðaáætlanir á okkar dög-
um eru hreinustu smámun-
ir í samanburði við þrot-
laust strit steinaldar-
mannsins við að byggja hof
sitt.
Hann reisti það sól og
mána, erí meira láta ekki
rústirnar á Suður-Englandi
uppi. Þær varðveita dyggi-
lega leyndardóma bikar-
þjóðarinnar.
Séð úr lofti snemma morguns
kemur það einmanalega og
drungalega fyrir sjónir. Nokkrir
steinar þarna niðri á eyðilegri
sléttunni, eins og kubbar, sem
barn hefur skilið eftir i sand-
kassanum yfir nóttina. Þetta er
Stonehenge, leifar frá örófi alda
og þögull minnisvarði um
bernsku mannkynsins.
Frá hæðinni séð tapa rústirnar
virðuleik sinum. Tilfinningin fyr-
ir óendanleika i tima og rúmi er
horfin, og kyrrðin er rofin. Um
miöjan daginn eru langar biðrað-
ir af ferðamönnum, sem eru
komnir til þess að lita hinar tröll-
auknu minjar um horfna menn-
ingu, — til þess að kanna lifandi
goðsögn.
Enda þótt Stonehenge hafi ver-
ið sorglega vanrækt i timans rás,
er staðurinn ekki gleymdur. Og
leyndardómunfcm við þessa grjót-
hnullunga er áskorun til okkar.
Hvernig var þetta fólk fortiðar-
innar, sem reisti sér slikan
minnisvarða? Og hvers vegna?
Hvernig i ósköpunum gátu þeir
leyst þetta án nútima hjálpar-
tækja?
Það hafa komið fram ýmsar til-
gátur um Stonehenge. t hinni
elztu rituðu heimild er þvi haldið
fram, að það hafi verið hof, sem
galdrakarlinn Merlin hafi reist til
minningar um enska aðalsmenn,
sem féllu fyrir Söxum.
Geoffrey biskup af Monmouth,
sem uppi var á tólftu öld, álitur,
að Merlin hafi notaö jarðneskt afl
við flutninginn á steinunum, en
ekki galdra. Þetta getur þýtt, að á
dögum Geoffreys hafi verið til
munnmæli um þennan grjótflutn-
ing.
Fylgjendum Merlin-kenningar-
innar fór fækkandi á fimmtándu
öld,-eftir að hinn ónefndi höfundur
Chronicle of England sló þvi föstu
sem staðreynd, að ekkert sam-
band væri á milli miðaldagaldra-
mannsins og bygginga Stone-
henge. Næstu aldir lagðist skoðun
almennings stöðugt meira og
meira gegn slikum möguleika, —
nema meðal rómantiskra skálda,
svo sem Edmund Spenser.
Helgistaður Drúidanna?
Þessi skoðun hélzt fram á
sautjándu öld, eða þangað til
John Aubrey setti fram sina
kenningu. Auk þess sem Aubrey
var frægur rithöfundur, var hann
einnig talsveröur fornfræðingur.
Að minnsta kosti var enginn ann-
ar á Englandi til þessa, sem hafði
fengizt meira við þessi fræði.
Það var einnig kunnugt, að
hann var persónulegur vinur
Karls annars. Arið 1663 fól kon-
ungurinn honum að athuga bygg-
ingu Stonehenge og hinar ýmsu
skýringar á uppruna þess.
— Það hafa veriö skrifaðar
margar bækur um Stonehenge,
segir Aubrey i dagbók sinni. I
þeim gætir mikillar ósam-
kvæmni, en sumar skýringarnar
styðja hver aðra. Nú get ég dregið
nýjar ályktanir með þvi að bera
saman. Og niöurstaða min er sú,
að þetta hafi verið heiöið hof. Ég
hef einnig komizt að raun um að
það kunni að hafa verið Drúidar,
sem reistu hofið. Þessar forn-
minjar eru eldri en svo, að til séu
neinar ritaðar samtimaheimildir
um það, hvað þarna hefur verið
um að ræða. Eina leiðin til þess að
öðlast einhvern skilning á þeim er
þvi að beita samanburðarrann-
sóknum, sem ég hef framkvæmt á
staðnum. „Historia quoquo modo
scriptia, bono est”. (Það er ágætt
að skrifa sögu, þrátt fyrir það,
hvernig hún er skrifuö)
Framsetning Aubreys á Stone-
henge-leyndardóminum nægði til
þess að koma hreyfingu á hugar-
flugið hjá löndum hans. Og það
liðu um það bil þrjár aldir, áður
en kenningin um Drúida var loks-
ins lögð til hliðar.
A stöku stað lifir hún ennþá.
Það er söguleg staðreynd, að
Drúidarnir hafa verið til. Þeir
voru helgir menn hjá Keltum.
Meðal þeirra voru prestar,
kennarar og lika dómarar. t frá-
sögn sinni um Gallastriðin, er svo
að skilja á Júiiusi Cæsar, að það
hafi verið tvenns konar aðall
meðal Galla: Drúidar og riddar-
ar. Hinir fyrr nefndu, segir hann
þjóna við helgiathafnir, sjá um
opinberar og leynilegar fórn-
færingar og túlka trúarleg mál-
efni.
Það er einnig satt, aö Drúidar
þessir bjuggu i hinni fornu
Britanniu. Það er lika hugsan-
legt, að þeir hafi notað hið merki-
lega, leyndardómsfulla Stone-
henge i trúariðkunum sinum. En
það er vafasamt, hvort þeir hafi
reist þetta mannvirki. Sennilega
hafa þeir ekki stigið fæti á brezka
jörð fyrr en eftir, að það var risið
af grunni.
Frá dögum Abrahams
Við uppgröft á tuttugustu öld,
hefur fengizt áreiðanleg sönnun
fyrir þvi, að Stonehenge-rústirnar
eru ekki frá rómverskum tima,
heldur frá steinöld hinni yngri,
eða þá frá bronsöld. Þær eru
þannig álika gamlar og pýra-
midarnir á Egyptalandi og eldri
en rústir Trójuborgar.
Það er ekki heldur trúlegt, að
allt Stonehenge hafi byggzt i einu.
Að öllum likindum hefur það ver-
ið reist i þrem áföngum, og sá
fyrsti er þá liklega allt frá dögum
Abrahams. Framkvæmdin hefur
tekið nokkrar aldir, liklega frá
þvi um 2000 til 1400 fyrir Krists
burð.
Fyrsta stig þessarar byggingar
var einfaldast, bæði aö þvi er
snertir skipulag og framkvæmd
130-140 metra langur skurður var
grafinn umhverfis innri vegg,
sem þakinn var traustum kritar-
steini. Veggurinn var hærri en
hæðin utan við skurðinn. Það út af
fyrir sig er eftirtektarvert, þvi að
það er ekki i samræmi við forna
brezka byggingarvenju, eftir þvi
sem aðrir fornir fundir hafa leitt i
ljós.
Umhverfis innri garðinn voru
grafnar 56 holur, nálægt metra á
dýpt og frá 75 cm. til hálfs annars
metra á vidd. Þeim var dreift
með ójöfnu millibili hringinn i
kring meðfram jaðri garðsins. 1
þessum holum hafa aldrei staðið
neinir stólpar. Þær hafa ekki
heldur verið notaðar sem grafir,
enda þótt seinna hafi fundizt i
þeim beinagrindur. Það er ein-
ungis hægt að geta sér þess til, að
þær hafi haft einhvers konar
trúarlega þýðingu. Þær hafa
fengið nafn af John Aubrey, sem
fann þær, og merkti þær inn á
kort, þegar þær voru næstum af-
máðar, þvi að þær höfðu ekki ver-
ið notaðar árþúsundum saman.
Það var hinn sami Aubrey, sem
gaf nafn fjórða fundinum i sam-
bandi við Stonehenge-timabilið.
Það var Hælsteinninn. Hann var
kallaður svo vegna þess, að
Aubrey hélt þvi fram, að hann
liktist „munkahæl”. Það svipmót
hefur enginn annar séð, en nafnið
hélzt. Þess má geta, að hælsteinn-
Kynslóðir steinaldarmanna
byggðu hof sitt sól og móna
til dýrðar
en enginn hefur leyst ráðgátuna um Stonehenge