Tíminn - 02.12.1973, Side 6

6
(TÍMINN
Sunnudagur 2. desember 1973.
Rætt við
þrjá lækna um
fóstureyðingar
Frumvarp til laga um
ráðgjöf og fræðslu varð-
andi kynlif og barneign-
ir og um fóstureyðingar
og ófrjósemisaðgerðir
hefur nú séð dagsins
ljós. Það hefur átt lang-
an aðdraganda, um það
hefur verið rætt og jafn-
vel deilt, og er sú saga
vist flestum kunn. Eink-
um eru það þó fóstur-
eyðingarnar, sem deil-
um hafa valdið.
Hér er um svo mikið
mál að ræða, að eðlilegt
er að menn láti sér ekki
á sama standa, hversu
þvi reiðir af. Og i trausti
þess, að einhverjir les-
endur hafi hug á að vita
skoðanir sérfróðra
manna um þetta stór-
mál, hef ég beðið þrjá
lækna að svara hér
nokkrum spurningum.
Einn þeirra, Guðmund-
ur Jóhannesson, er sér-
fræðingur i kvensjúk-
dómum og fæðingar-
hjálp, annar, Guðsteinn
Þengilsson, er heimilis-
læknir, og hinn þriðji,
Þór Halldórsson, er yfir-
læknir á Sólvangi i
Hafnarfirði.
Við skulum fyrst
heyra, hvað Guðmundur
Jóhannesson hefur að
segja.
— Hvað tclur þú einkum at-
hugavcrt við það frumvarp að
nýrri fóstureyðingarlöggjöf, sem
nú liggur fyrir alþingi?
— Þessari spurningu er erfitt
að gera skil i stuttu máli. Ég skal
þó minnast á nokkrar af þeim
breytingum i þessu frumvarpi,
sem ég tel þýðingarmestar. Varð-
andi störf hinnar nýskipurðu
nefndar og þá greinargerð, sem
hún hefur látið frá sér fara, tel ég,
að nauðsynlegt hefði verið að
gera mun meiri rannsóknir til
þess að hægt væri að meta þörf
þjóöfélagsins fyrir breytta fóstur
eyðingarlöggjöf. Þess verður að
krefjast af slikri nefnd, að hún
leitist við að vera hlutlaus i sinu
mati. Hana hefur brostið forsend-
ur til að leggja óhlutdrægt mat
á þörfina fyrir breytingum á nú-
gildandi löggjöf vegna ófullnægj-
andi upplýsinga. Þannig liggja
t.d. ekki fyrir neinar upplýsingar
um fjölda ólöglegra fóstureyð-
inga, þar með taldar utanferðir
isl. kvenna i þessum erindum, né
heldur eftirrannsókn á þeim kon-
um, sem synjað hefur verið um
fóstureyðingu á siðustu árum.
Varðandi tillögur nefndarinnar
þá er ég algjörlega andvigur á-
kvæðinu i 9. gr. I, sem hljóðar
svo: Fóstureyðing er heimil að
ósk konu, ef aðgerðin er fram-
kvæmd fyrir lok 12. viku með-
göngu og ef engar læknisfræðileg-
ar ástæður mæla móti aðgerð.
Skilyrði er að konan hafi verið
frædd um áhættuna samfara að-
gerð og hafi hlotiö fræðslu um,
hvaða félagsl. aðstoð stendur til
boða I þjóðfélaginu fyrir þungaða
konu og við barnsburð. Með þessu
ákvæði er gengið eins langt i
frjálsræðisátt og hugsazt getur og
er verið að innleiða algjörlega
frjálsar fóstureyðingar á Islandi.
Sú stofnun, sem heilbrigðisyfir-
völd hafa löggilt til að fram-
kvæma þessar aðgerðir, getur
ekki neitaðkonu, þegar hún hefur
skjalfest ósk sina með eiginhand-
ar undirskrift á þar til gert eyðu-
blað, jafnvel þótt læknar og aðrir,
sem um umsögnina fjalla, sjái
enga frambærilega ástæðu fyrir
aðgerð.
Akvæðið um læknisfræði-
legar ástæður, sem mæli á móti
aðgerð, er vita gagnslaust i þessu
sambandi. Þær eru hvergi til-
færðar nánar i tillögunum eða
greinargerð nefndarinnar. Þær á-
stæður, sem mér virðist aö hér
komi til greina, er timabundinn,
bráður sjúkdómur. Þetta ákvæöi
er trúlega sett til að firra lækni
þeim vanda að vera neyddur til
aðgerðar, ef konan er fjársjúk,
t.d. með lungna- eða lifhimju-
bólgu. Ef um væri að ræða lang-
varandi sjúkdómsástand, þá
mundi það undir flestum kring-
umstæðum vera læknisfræðileg
ástæða fyrir fóstureyðingu.
Akvæðið I þessari grein um skil-
yrði fræðslu um áhættu samfara
aðgerð er vissulega góðra gjalda
vert, en þetta er skylda, sem hvil-
ir á lækni i sambandi við allar að-
gerðir. Þrátt fyrir langa reynslu i
þessu efni veit ég sárafá dæmi
þess, að konan hafi hætt við
fóstureyðingu af ótta við afleið-
ingar aðgerðar.
Ég er sammála tillögu nefndar-
innar um að félagslegar ástæður
einar saman séu fullnægjandi til
að heimila fóstureyðingu, hins
vegar tel ég nauðsynlegt, að sett
séu skýrari ákvæði um,hvaða fé-
lagslegar ástæður hér komi til
greina,og ekki rétt að félagslegar
ástæður einar saman séu metnar
til jafns við læknisfræðilegar á-
stæður. Ég er þess vegna andvig-
ur þvi að heimila fóstureyðingu
vegna félagslegra ástæðna frá 12.-
16.viku, eins og nefndin leggur til,
en þær skulu eingöngu heimilar
fyrir lok 12. viku vegna félags-
legra ástæðna.
Að lokum tel ég nauðsynlegt, að
breytt verði ákvæði 10. gr., þar
sem segir: „Fóstureyðing skal að
jafnaðiekki framkvæmd eftir 16.
viku meðgöngutima”’þannig —
að fóstureyðing skal aldrei fram-
kvæmd eftir 16. viku meðgöngu-
timans, nema fyrir hendi séu
ótviræðar læknisfræðilegar
ástæður, og þá aðeins að fengnu
skriflegu leyfi þess aðila, sem fal-
in verður yfirumsjón meö fram-
kvæmd þessara laga. Þessi
breyting tel ég að sé nauðsynleg
til að firra lækna þvi að þurfa að
framkvæma þessar aðgerðir,
þegar langt er liðið á meðgöngu-
tlmann.
— Hvaða ástæða er til að
rýmka núgildandi löggjöf, og i
hverju er henni einkum áfátt?
—- 1 þessu sambandi er rétt að
Atta vikna fóstur
Guðmundur Jóhannesson. Ljósm.: Róbert.
minna á, að við höfum tvenn lög,
sem heimila fóstureyðingu,
þ.e.a.s. lögin frá 1935 og fóstur-
eyðingar- og vönunarlögin frá
1938. Þessi lög eru mjög ólik að
uppbyggingu. Um 80- 90% af öll-
um fóstureyðingum, sem fram-
kvæmdar hafa verið á Islandi á
siðustu 23 árum, hafa verið fram-
kvæmdar samkv. lögunum frá
1935, og þau eru þess vegna
þýðingarmeiri i þessu sambandi.
Voru þau vafalaust frjálslyndust
fóstureyðingarlöggjöf i Evrópu.
Það sem ég tel einkum að mæli
með þvi, að rýmka núgildandi
löggjöf, er hið mikla frjálsræði,
sem virðist vera rikjandi i ná-
grannalöndum okkar i þessu
sambandi. Sviar hafa gengið
lengst i frjálsræðisátt varðandi
fóstureyðingar. Þar voru á s.l.
ári framkvæmdar röskle^ar
26.000 fóstureyðingar, sem var
fjórðungur af lifandi fæddum
börnum i landinu á sama tima.
Þeir búa þó við strangari fóstur-
eyðingarlöggjöf en hér er gild-
andi. En 80% af öllum fóstureyð-
ingum þar i landi á siðasta ári
voru framkv. eftir tveggja lækna
vottorði, sem er meginreglan i
okkar löggjöf. Til þess að verða
jafnokar Svia i þessu efni, þyrfti
raunar ekki annað en að setja
reglugerð um eitthvað frjálslegri
Lesmál:
Valgeir
Sigurðsson
framkvæmdir á okkar lögum.
Mest af þeirri gagnrýni, sem
komið hefur fram i sambandi við
núv. umræður um þessi mál,
hefur beinzt gegn lögun frá 1938.
En eftir þeirri löggjöf hafa verið
framkvæmdar um 15% af þeim
fósturey ðingum ,sem fram-
kvæmdar hafa verið siðustu 23
árin.
Það er ókostur aö hafa tvenn
lög, er fjalla um sama efni, og
þess vegna er æskilegt að sam-
eina þessi lög. Ég tel óskynsam-
legt, að nefnd, sem aldrei sér
sjúklinginn, taki ákvörðun um að-
gerð. Heppilegra væri að tveggja
lækna vottorð væri látið gilda.
— En er ekki konan sjálf bezt
til þess fallin til að taka ákvörðun
um fóstureyðingu?
— Jú, það er vissulegba rétt,
enda er það þannig i raun, að vilji
konunnar er það, sem mestu ræð-
ur um ákvörðun. Min reynsla er
sú, að það sé oftast erfiðast i
þessu sambandi að komast að
raun um, hvað konan raunveru-
lega vill. Hennar ,,ósk” um
fósturevðingu er ekki sjáldan til-
komin vegna þrýstings frá eigin-
marini. barnsföður eða foreldr-
um. Slundum hafa ytri aðstæður,
sem hægt er að ráða bót á. þving-
að hana. enda þótt hún innst inni
óski eftir aö ganga með og ala sitt
barn. t þessu sambandi er rétt að
minna á, að talsverður hluti
kvenna litur á fóstureyðiíigu sem
óréttmætan verknað. Við eftir-
rannsókn fóstureyðingarnefndar
kom i ljós, að 27% þeirra kvenna,
sem framkvæmd hafði veriö á
fóstureyðing 1966- 1967, höfðu
sjáifsásökun og eftirsjá eftir að-
gerð, þar af 9% alvarlega sektar-
kennd. Sé um alvarlegan sjúk-
dóm að ræða og konan haldin
veruiegri sektarkennd, getur ver-
ið nauðsynlegt fyrir lækni að taka
ákvörðun um, að aðgerð skuli
framkvæmd, enda þótt það sé á
móti vilja konunnar. Hvorki kon-
an, sem óskar eftir fóstureyðingu,
né læknirinn geta séð inn í fram-
tiðina, og það gildir að taka á-
kvörðun, sem viðkomandi verður
til heilla. Konan telur sig vita,
hvað henni kemur, en læknirinn
þekkir, af langri reynslu, áhætt-
una og eftirköst aðgerða og þá ó-
hamingju, sem það hefur valdið
hjá mörgum konum. Hann getur
ekki starblint á vandræði augna-
bliksins, heldur litur á málið frá
hærra sjónarhóli. Það hlýtur að
vera óskynsamlegt af konunni að
notfæra sór ekki sérþekkingu
hans og reynslu við svo afdrifa-
rika ákvörðun.
— A faðir að hafa rétt til að synja
um fóstureyðingu?
— Sé um hjón að ræða, þá
finnst mér, að réttur föðurins eigi
að vera ótviræður, hins vegar, ef
um er að ræða barnsföður, sem
ekki er liklegur til að sjá konunni .,
og afkvæminu farborða, þá geti
hann ekki gert kröfur til ákvörð-
unar. Undir öllum kringumstæð-
um virðist mér að ákvörðunar-
réttur konunnar eigi að vera mun
meiri en mannsins.
— Eru dæmi þess, að fóstur-
eyðingar hafi verið framkvæmd-
ar i óþökk föður?
— 1 flestum af þeim tilfellum,
Erum við á réttri leið?