Tíminn - 02.12.1973, Síða 28

28
TÍMINN
Sunnudagur 2. desember 1973.
Kristján Friðriksson:
Háskólastarf á villigötum
Hættuleg kröfugerð, auðlindaskattur
Gera má ráð fyrir, að þessa
dagana séu þeir málaflokkar,
sem ég ætla nú að telja upp, mikið
ræddir meðal fólksins i landinu.
1. Landhelgismálið — og þeir á-
fangasigrar, sem þar hafa
unnizt.
2. Kaupkröfur launamannasam-
takanna.
3. Verðbólga og dýrtið.
4. Ofþensla á vinnumarkaði.
5. Stækkun veiðiflotans og afleið-
ingar stækkunarinnar, og i þvi
sambandi verndun fiskistofn-
anna.
6. Skuldasöfnun við útlönd, sem
nú mun vera um 3 milljarðar á
ári siðustu árin.
7. Skólamálin, og þá ekki siður
menntamálin i viðari merk-
ingu. %
8. Skattamálin.
Hver þessara málaflokka er að
sjálfsögðu verður mikillar um-
ræðu og athugunar — en ýmsir
þeirra gripa mjög hver inn i ann-
an — eru hver öðrum tengdir og
samtvinnaðir, og mun ég hér
helzt leitast við að benda á ýmsa
tengingaþætti þessara mála.
Hið raunverulega vald i kaup-
gjaldsmálum liggur i höndum
launþeganna og þeirra forystuliðs
— þvf atvinnurekendur eru
sundraðir, máttvana og búa við
veikbyggða forystu.
En valdinu fylgir ábyrgð. Þess
vegna er kröfugerðin mér ráð-
gáta.
Ef orðið yrði við kröfum þeim.,
sem fram hafa verið settar,
mundi það þýða sem næst 100%
kaupgjalds-og verðlagshækkun á
svo sem 18 mánuðum.
Gjaldmiðilskerfið
i hættu
Stórfelld gengisfelling mundi
koma af sjálfu sér, og margt þvi
likt mundi á eftir fylgja. Peninga-
kerfi landsmanna yrði i rauninni
ónothæft — en til að lappa upp á
það, yrði ekki komizt hjá að setja
verðlagsvisitölu á allar skuldir og
innistæður, þ.á.m. lán, sem hvila
á ibúðum manna. Vandséð yrði,
hvernig mál skiptust, ef launa-
mannasamtökin hrintu þjóðinni
út i þess konar hákarlaleik.
Alveg sérstök ráðgáta eru mér
kröfur Bandalags háskólamennt-
aðra manna. Þar sýnist mér
liggja i augum uppi svo ofur ein-
falt reikningsdæmi — ennþá ein-
faldara heldur en það, sem aug-
ljóst er þó fyrir lágtekjumennina.
En hátekjumannadæmið sýnist
mér að liti þannig út:
Við hvert 1000, sem hálauna-
maður fær i kaupauka, miðað við
að aðrar stéttir fengju tilsvarandi
á sama tima, má hiklaust gera
ráð fyrir — samkvæmt fyrri
reynslu — að þeir þyrftu að greiða
um 7/10 eða 700 krónur i dýrtiðar-
auka á þeim vörum eða lifsgæð-
um, sem þeir mundu kaupa fyrir
launaaukann sinn.
Að þetta sé nálægt réttu, sýnir
margföld reynsla, bæði innlend
og erlend. T.d. varð raunin sú, að
allar kauphækkanir, sem urðu
milli áranna 1960 og 1970, skildu
aðeins eftir um 1% kaupmáttar-
aukningu á ári til jafnaðar, ef
beinir skattar voru ekki reiknaðir
inn i dæmið. — En þarna geri ég
nú ráð fyrir að 30 % kaupaukans
HÚSNÆÐISMÁLASTOFNUN
ríkisins Mmrsm
EINDAGINN L FEBRÚAR 1974
FYRIR LÁNSUMSÓKNIR
VEGNA ÍBÚÐA í SMÍDUM
Húsnæðismálastofnunin vekur athygli
aðila á neðangreindum atriðum:
IEinstaklingar er hyggjast hefja byggingu ibúða eða festa
• kaup á nýjum ibúðum (ibúöum i smiðum) á næsta ári,
1974, og vilja koma til greina við veitingu lánsloforða á þvi
ári, skulu senda lánsumsóknir sinar með tilgreindum veð-
stað og tilskildum gögnum og vottorðum til stofnunarinn-
ar fyrir 1. febrúar 1974.
2Framkvæmdaaðilar i byggingariðnaðinum er hyggjast
• sækja um framkvæmdalán til ibúða, sem þeir hyggjast
byggja á næsta ári, 1974, skulu gera það með sérstakri
umsókn, er veröur að berast stofnuninni fyrir 1. febrúar
1974, enda hafi þeir ekki áður sótt um slikt lán til sömu
Ibúða.
3Sveitarfélög, félagasamtök, einstaklingar og fyrirtæki, er
• hyggjast sækja um lán til byggingar leiguibúða á næsta
ári, i kaupstöðum, kauptúnum og á öðrum skipulags-
bundnum stööum, skv. 1. nr. 30/1970, skulu gera þaö fyrir
1. febrúar 1974.
4Sveitarstjórnir, er hyggjast sækja um lán til nýsmiði
• ibúða á næsta ári (leiguibúða eða söluibúða) i stað heilsu-
spillandi húsnæöis, er lagt verður niður, skulu senda
stofnuninni þar að lútandi lánsumsóknir sinar fyrir 1. feb-
rúar I974,ásamt tilskildum gögnum sbr. rlg. nr. 202/1970,
VI. kafli.
5Þeir, sem nú eiga óafgreiddar lánsumsóknir hjá stofnun-
• inni, þurfa ekki aö endurnýja þær.
6. Umsóknir um ofangreind lán, er berast
eftir 31. janúar 1974, verða ekki teknar til
meðferðar við veitingu lánsioforða á
næsta ári.
Reykjavik, 15. nóvember 1973.
HÚSNÆÐISMÁLASTOFNUN RÍKISINS
LAUGAVEGI77, SlMI 22453
kæmu sem aukin kaupgeta i
bili, en einnig þá án þess að taka
tillit til beinu skattanna.
En þaö er nú hreint ekki þann-
ig, sem dæmið litur út^þvi einmitt
hálaunamennirnir svonefndu,
þ.á.m. flestir þeir háskólamennt-
uðu, lenda með alla viðbót tekna
sinna i hæsta skattaþrepi — og
þar greiða þeir um 54% af tekju-
aukanum i beinu skattana. Eða
540 kr. af hverjum 1000 krónum-
og voru áður búnir aö missa 700
kr. af þessum sömu 1000 krónum i
dýrtiðaraukann.
Samkvæmt þessu dæmi mundu
þessir ágætu menn beinlinis tapa
— ég endurtek tapa á almennri
kauphækkun, þótt þeir fengju
jafna hundraðstölu-hækkun eins
og aðrar stéttir. Hér virðist þvi i
fljótu bragði, að forysta laun-
þegasamtaka BHM sé beinlinis
að heimta kjaraskerðingu til
handa sinum skjólstæðingum —
auk þess, sem þeir eru i leiðinni
að vinna að þvi aö eyðileggja alla
sjóði bæði launþega og annara
landsmanna. Með ósvifni sinni
eru þeir að gera sitt til að eyði-
leggja gjaldmiðilskerfi þjóðar
sinnar, með ófyrirsjáanlegum af-
leiðingum fyrir allt efnahagskerfi
þjóðarinnar og allt þjóðlifið. Ef
öll efnahagsstarfsemi þjóðarinn-
ar verður lögð i rúst með tillits-
lausri og miskunnarlausri kröfu-
gerð, þá gæti lika jafnvel svo far-
ið, að sjálfan rikissjóðinn brysti
þanþol — svo að tregðast kynni
um kaupgreiðslur úr þeirri miklu
hit.
t minum augum er kröfugerð
sú, sem nú hefur veriö fram sett
af launþegaforystunni, ófram-
bærileg.og henni, þ.e. forystunni,
til skammar.
Stundum, þegar minnzt er á
þessi mál við hugsandi launþega,
þá viðurkenna þeir vandann, sem
þetta muni skapa. Þeir virðast
I hins vegar oft ekki gera sér grein
fyrir þvi, til hvers þetta leiðir, frá
langtima sjónarmiði, eri þeir
koma oftlega fram með þá rök-
semd, að kauphækkun bæti stöðu
þeirra I bili. Svo kann það reynd-
ar að virðast — og það hafa kaup-
hækkanir oft gert á undanförnum
árum — en þar er tvennu til að
svara : t fyrsta lagi, að nú er búið
að breyta kerfinu þannig (m .a. að
þvl er snertir búvörur), að dýrtið-
in fylgir miklu fastar, miklu fljót-
ar á eftir hinni tölulegu kaup-
hækkun, heldur en áður var. t
öðru lagi er þvi til aö svara, sem
er miklu mikilvægara — að það er
< hrein glæpastarfsemi — óábyrg
ófyrirleitni — að fórna heildar-
hagsmunum þjóðar sinnar fyrir
örlitla og mjög vafasama
stundarhagsmuni nokkurs hluta
þjóðarinnar. E.t.v. aðeins i þvi
skyni, af hálfu forystumannanna,
að halda i fáein atkvæði til
einhvers kjörgengis, sem þó er
vafasamt lika, þvi fjöldi launþega
er farinn að sjá i gegnum blekk-
ingavef hinnar grundvallarlausu
krónufjölgunar i kaupgjalds-
stigunum.
Hitt er svo annað mál — og al-
veg rétt — að lægstu tekjurnar
eru of lagar. Þar verðurað finna
úrræði, og kem ég að þvi siðar.
Ég ætla fyrst aðeins að vija aft-
ur að kaupkröfum háskóla-
manna, sem vilja fá allt upp i 175
þúsund krónur á mánuði, ber-
sýnilega þó þeim sjálfum til beins
skaða — sem og launamönnum og
neytendum, að öðru óbreyttu.
Manni verður á að spyrja: Eru
þessir menn svona tillitslausir,
svona óþjóðhollir — og svona illa
reiknandiað heimta kjararýrnun
— og sjást ekki fyrir, þótt þeir
skapi um leið hreinán þjóðarvoða
með þvi að sprengja gjaldmiðils-
kerfið?
Háskóli á villigötum
Til hvers erum við að kosta til
þessa mikla háskólahalds? Er
eitthvað bogið við það kerfi? Er
sú starfsemi e.t.v. að meira eða
minna leytiá villigötum? Ég er
sannfærður um að svo sé. Og hin
blindingslega kröfugerð er e.t.v.
aðeins eitt atriði, sem .speglar að
svolitlu leyti tengslaleysi margra
háskólamanna og Háskólans
sjálfs við meginþætti þess þjóð-
lifs, sem starfa á fyrir.
En allt það mál er miklu
stærra, og langar mig til að fara
nokkrum orðum um vissa þætti
þess.
Ýmis af aðalvandkvæðum Há-
skólans eru ekki honum sjálfum
að kenna — heldur er um að ræða
margra áratuga forystuleysi
sjálfs Alþingis i þvi að móta
framtiðarstefnuna i efnahags-
uppbyggingunni. Vegna vöntunar
á þessari stefnumótun, lendir Há-
skólinn i þvi að mennta sitt fólk
stefnulaust og skipulagslaust. Og
hann lendir i þvi að mennta fólkið
úr landi, ef svo mætti segia. T.d.
eru nú við störf erlendis fjöldi
lækna, verkfræðinga, efna- og
eðlisfræðinga.
Þessa menntun hefur is-
lenzka þjóðin kostaö — og missir
svo þessa ágætu menn úr landinu.
Og ekki aðeins þá sjálfa, heldur
einnig ættir þeirra, sem er það
lang alvarlegasta. Gegnum há-
skólastarfsemina er þvi beinlinis
unnið að gáfnaflótta úr landinu.
„Brain drain” — eins og enskir
kalla það. Gáfumannaættunum
fækkar i landinu, þvi aðeins gáf-
aðri hluti þjóðarinnar kemst i
gegnum hið erfiða háskólanám.
Og þaðbreytirekki þessu máli, að
vafalaust getur of löng skólaseta
verkað forheimskandi á menn.
Langskólamennirnir verða oft
andlega latir og sinnusljóir —
af þvi að of langt skólastagl hefur
skemmtþá andlega — ekki sizt af
þvi að langskólanám háskólanna
kemur til viðbótar við allt of lang-
an barnaskóla, miðskóla og
menntaskóla. Minnisatriða-stagl-
ið — illa valiðog utangátta — fyll-
ir svo hugi langskólafólksins, að
nytsamari minnisatriði komast
ekki að. Og ofþjökum með lær-
dómsatriðum, m.a. minnisatrið-
um, tel ég hér um bil vist að
sljóvgi dómgreind og andlegt
áræði.
Kröfuganga
Ef ég væru núna i menntaskóla,
þá held ég,að ég mundi reyna að
fá félaga mina þar til að efna til
kröfugöngu til Alþingis og rikis-
stjórnar og heimta, að þingmenn
hættu i þvi verkfalli, sem þessir
menn hafa verið i undanfarna
áratugi, að þvi er varðar lang-
timastefnumótun i atvinnumál-
um. Skólaæskan ætti að heimta,
að þessir menn efndu til skipu
legrar leitarstarfscmi I fram-
tiðarverkefnavali, þannig að
unga fólkið gæti valið sér lær-
dómsgreinar I samræmi við
framtiðaráætlanirnar i efnahags-
uppbyggingunni. Þeir ættu að
segja: Hvaða greinar ætlið þið að
velja, t.d. i iðnaði eða öðrum at-
vinnugreinum — þvi við viljum
velja okkar námsefni þannig, að
við getum komið þjóð okkar að
gagni, en þurfum ekki að hrekjast
úr landi, þó við förum út i há-
skólanám. Þessa stefnumörkun
af hálfu stjórnvalda skortir svo til
alveg, og hefur skort i 30 ár.
Úrvalsliðið
Þetta tal leiðir mig út i að fara
að ræða um úrvalsliðið okkar,
þingmennina. Mér finnst Alþingi
vera að breytast. Sjálfstæðum
þingmannafrumvörpum, sem
nokkuð kveður að, fer fækkandi.
Þeir láta sér nægja að koma með
fyrirspurnir, og þá i bezta falli að
skora á rikisstjórnina að láta at-
huga þetta og hitt — eða láta
semja frumvarp um eitt eða
annað.
Þvi gera mennirnir þetta ekki
sjálfir? Þvi er ekki málinu snúið
við? Rikisstjórnin ætti að láta
þessa þingmenn gera athuganir á
hinum fjölmörgu sviðum — og
semja frumvarp, ef þörf krefur.
Eru þessir menn ekki á fullum '
launum? Hvers vegna þarf sér-
stakar sérlaunaðar nefndir til
allra hluta, jafnvel heilar
stofnanir, til að gera niðurraðanir
og áætlanir, sem manni finnst, að
þingmenn ættu sjálfir að gera?
Rikisstjórnin á ekki að vera svar-
gikkur diglitilla þingmanna —
heldur setja þá til nytsamra
starfa. Ég held, að verkastýingu
Alþingis sé talsvert ábótavant.
„Önghljóð”
Sem litið dæmi um verkefni,
sem ráðherrar gætu falið þing-
mönnum, væri að athuga hvað
fram fer i menntaskólanum, t.d.
hvað þar er kennt. Vilja þing-
menn ekki kynna sér t.d. kennslu-
bók i islenzkri málssögu? Þar er
talað um, hvar og hvernig hvert
hljóð myndast i munni manna, og
nefnd munnhljóð, nefhljóð og
nefjuð hljóð og svo lika tannhljóð,
framgómuð hljóð, uppgóm hljóð,
önghljóð, raddbandaönghljóð,
framtungusérhljóð, kringd hljóð,
ókringd og gleö o.s.frv. Svona
stagl mega unglingarnir láta sér
lynda að eyða tima sinum i að
læra.
Rannsókn á skólakerfinu er að-
eins eitt af ótal verkefnum, sem
brýnt væri,að þingmenn athuguðu
og endurbættu.
Kannski er'ástæðan fyrir mál-
efnadeyfð Alþingis að einhverju
leyti þvi að kenna, að þar sé orðið
of hátt hlutfall af andlega lötum
langskólabandingjum — sem
aldrei hefur almennilega tekizt að
slita naflastrenginn, sem tengdi
þá við skólapúltið.
Þörf stórátaka
Ég veit að visu að á Alþingi sitja
gáfaðir og velviljaðir úrvals-
menn — en er kerfið e.t.v. búið
að gera suma þeirra of værukæra
til þeirra andlegu stórátaka, sem
i þvi eru fólgin að leggja þær
langtima linur i efnahagsmála-
uppbyggingunni, sem þeir þurfa
svo nauðsynlega að gera — m.a.
til að koma i veg fyrir gáfnaflótt-
ann og til Jiess að gáfnakjarni
þjóðarinnar nýtist hepni
sjálfri — en hrekist ekki úr
landi?
Þingmenn, sem ekki treysta sér
til að takast á við hin brýnu lang-
timaverkefni, ættu ekki að gefa
kost á sér til starfsins. En vikjum
nú að öðru.
Ofþenslan
Réttilega er nú mjög kvartað
um ofþenslu i efnahagskerfinu.
Ofþenslan er geysileg. Það er eins
og nú séu of fáar hendur til að
vinna flest af þvi, sem vinna þarf.
Og þetta er stór þáttur i þvi að
kynda undir hinni þjóðhættulegu
verðbólgu. Hvernig stendur á
þessu?
Svar mitt er:
1. Við erum að reyna að gera of
mikið á of skömmum tima. Verk-
efna-,,karboratorinn”, þ.e. at-
vinnulifsblöndungurinn, er ekki
"rétt stilltur — sem verður til
þess að vélin vinnur illa. Afköst
þjóðarinnar verða minni, vegna
þess að reynt er að gera of mikið
á of skömmum tima. Ég á hér
m.a. við ýmsar opinberar fram-
kvæmdir, sem eru beinlinis tafð-
ar með þvi að reyna að gera
hlutina hraðar en hægt er.
2. önnur hlið á sama máli er, að
fjármagnsinnflutningur er dálitið
of mikill — erlendar lántökur of
miklar á of skömmum tima, þótt
verkefnin séu flest nauðsynleg,
sem unnið er að fyrir lánsféð.
Ég tel, að beinu skattarnir séu
dálitið of háir og verki til
minnkunar á vinnuaflsframboðið,
og minnki þar með heildarfram-
leiðslu — og framkvæmda-
getuna.
4. Of löng skólaseta dregur úr
vinnuframboðinu — jafnframt
þvi sem hún skemmir æskufólkið.
5. Allt of mikið vinnuafl er bundið
viö sumpart skaðlegt kennslutagl
og við aðmenntafólk til starfa hjá
öðrum þjóðum, sbr. áður sagt.
6. Of stuttur vinnutimi, miðað við
tæknistig það, sem þjóðin er á.
Vinnutimastyttingin kom á undan
þeirri tækniþróun, sem gerir
styttinguna réttlætanlega og eðli-
lega.
7. Léleg vinnuafköst — þ.e.
skortur á sanngjarnri vinnuhörku
og vinnuskipulagningu, einkum i
opinberri starfssýslan.
8. Vanhugsað námslánakerfi,
Framhald á bls. 39.