Atuagagdliutit - 22.07.1971, Qupperneq 6

Kalåtdlit-nunåt
ingminut
sulissukusugpa?
• nangminerssulernigssamik piumassarissaKångitsor-
slnåungilagut
• inussutigssarsiutitigut åssiglssuteKarneK pivdlugo
paragrafe Kavdlunåt atordluartorujugssuvåt
• ukiumut aningaussalissutaussartut 700 mili. kr.
Kavdlunåt ingmingnut aningaussalissutigissarpait
• kalåtdlit nangmingneK inuiåussusertik pivdlugo uv-
dlumikut takordlugagssaKångitdlat
• Kalåtdlit-nunåt ingerdlatarileruvtigo påtsivérusi-
maneK suliniardluånginerdlo misigissagssatut akue-
rinartariaKarpavut
• aperivutit Kalåtdlit-nunåt ingminut sulissukuma-
nersoK. isumaKarpit Danmark sulissussiumassoK?
avisip Berlingske Aftenavisip
aussaK måna nunavtlnukartfsi-
mavå avisiliortoK Mogens Be-
rendt, måssa nunavtlnut tunga-
ssunik påsisimassaKånglkaluar-
toK. avTsivme kigsautigisimavå
inuk måne pfssutsinik ilisima-
ssaKångitsoK sinerlssame anga-
låusassoK takussagssarsiordlu-
ne. avisiliortup pineKartup i-
ssine atordluarsimavai. agdlau-
tigisså igdlulnåsiukujugkaluar-
poK ilåtigutdlo åma takussane
plngfneruvdlugit isume Kagdliu-
terKajåssarsimavdlugo, agdla-
gåle erssersitsivoK nunavtlnut
takornarniartup KanoK påsissa-
Karslnauneranik.
tåssanlpordlo Danmarkip tarni-
migut nalungeKatigingnissusia Ka-
KortoK. sermimik Kagdlersima-
ssok, åmalo KaKortuinaK, Kasser-
toK tungujuårtordlo, amalo taka-
nane ujancap iluane amalo sikut
torKorsimavåt nuna 40—50.000-nik
inulik helikopterimit issigingnår-
niaraluagkat. igdloKarfit nunivfi-
gissatit Kalipautigigsårtut miki-
ssut Kaertartunik nékåtitsivig-
ssarKigsut teknikimut tungassuti-
gut påsisimassaKardlutit tikitatit
uivssumivdlutitdlo påsivdlugo av-
dlat iligtut Itut sujornatigut ta-
månérérsimassut. KåKat Korortåi-
ne portusunik igdluliorsimåput å-
malo ikitsisine erfalassulerfigtut
atortune Kavdlunåt erfalassue a-
musimavdlutik. tamåko påsina-
viångilatit. igdlorujugssuit tåuko.
nunarujugssuaK! nuna taima l'toK
KanoK itumik tameKarpa?
OKautigineKarérsutut inuit 40—
50.000 tåssané najuganarput, ka-
låtdlit 40.000 migssait åma Kav-
dlunåt 8—10.000 migssait. oKar-
punga: kalåtdlit ama Kavdlunåt!
OKariartauseK imaKa nalinginau-
kujugkaluarpoK inungnut ukior-
pagssuame Kavdlunånik avang-
nardlernik åma Kavdlunånik ku-
jatdlernik atuiniartarsimassunut.
tamåname tordlagpasigsutut ni-
peKartuåinarpoK. månititdlune i-
nugtut kamageKatigingneK pui-
gulertornartarpoK månitoKarpoK
Danmarkimik taigorneKartumik
åma Kalåtdlit-nunånik taigome-
Kartumik.
Hans Egedep maunga pineranit
KimaguterKuneKarneranitdlo u-
kiut 250-it Kångiusimåput, ukiut
20-t Kångiusimåput europamiut
suliniarnerssuat kalåtdlinut er-
KuneKarmatdle — Ki'nutigineKar-
simavdlune — tauvalo Kalåtdlit-
nunåt ajornartorsiuteKalersima-
vok. imaKalo FN-ip sujunertari-
ssåne inungnik misilinerme ajor-
nartorsiuteKarnermik angneru-
ngikaluartume, autdlartlnarsi-
mavdlunile erssersineKardlune o-
Kautsitigut isumatigutdlo åmalo
KanoK iliutsitigut, takordlugkane
isumagssarsinernilo kalåtdline ar-
dlaligpagssuarne. misigilernerup
pilernerata ingmikortuane sujug-
dlermlpugut. ingmikortut éiparåt
nunasiaKartut OKalugtuagssartåt
OKautigineKartugssaic „Kalåtdlit-
nunåt kalåtdlinuinaK", imalunit
— ukiut nutåt —: kalåtdlisut nå-
lagkersuineK!
Kalåtdlit-nunåne
alianåimiuneK
landsrådimit åmalo Kalåtdlit-nu-
nåne nålagkersuinermik suliaKar-
tunit isumagssarsissutit ångutug-
ssåusåput Københavnime silar-
ssup umatånut, imaKalo lands-
rådimit KinigaorKåmersumit ka-
lerrisårutit ångukumårsimåput.
inusungnerussunik KinigaorKå-
mersunik OKaloKatigingningnerne
ardlalingne ilåtigut påsinarpoK
Kalåtdlit-nunånik Kitåta sineriå-
nik angatdlavigalugo påsiniag-
kavnik pingårtitsineKartoK, ilisa-
ringnigtitsiniarneK pakatsinermik
kinguneKåinarsinaussoK. kinat
Kungujulassut sorssungnerssup
kingornatigut atuagagssaKartine-
Kalersimåput atuagkane iliniutine
kajungernartunik åmalo silar-
ssup ilaine avingarusimassune so-
KutåussuseKångitsunilo perugdlu-
liornernik najugkamut tungassu-
nik angnikitsunik. Kalåtdlit-nu-
nåt. Danmarke avangnardleK. tai-
ma OKautigisavdlugo ilikångisåi-
nåsagunarpara...
Kalåtdlit-nunåta najoruminå-
ssusia pissusigssamisut ipoK. Kå-
Kat ujaraussut imaKa åssigiårpat-
dlårsorinaraluarput åssilissane
takussångikåine, igdloKarfitdlo a-
merdlanerssait igdlut Kissungnik
sanåt Kalipautigigsut akornine ig-
dlorssuarujugssuartårtorsimå-
put, avKusernitdlo pingårnerssait
Københavnime sigssamisut soru-
junigtitersimåput, kisiåne — i-
maKa imap Akugdlerssup emå-
nut angalanigssaraluåka ardlag-
dlit sipårniarsinauvåka Ilulissat
kangerdluåne Kaersume seKernup
kissagtitåne sule åmalo igsiaju-
mavdlunga iluliarpagssuitdlo å-
ssiglngitsunik ilusigdlit akornisi-
gut seKineK tarrikiartortoK issi-
gingnårumavdlugo, tåssame ilu-
lissat unuap Kiterarnerane tama-
lårpagssuarnik KalipauteKalersar-
mata, seKernuvdlo atåtungine tar-
risitsiåinardlugo KUtdlariartorKi-
lernera issigingnårdlugo, tåssani-
lo sule igsiatitdlune malugiler-
nartarpoK uvdloK nutåK autdlar-
terérsimassoK, tangajornigssauga-
luatut tåkutingitsortutut pissuse-
Kardlune.
inugtut alianaitsorsiorneK ta-
kornarianut pisiaritisavdlugo a-
jornakusorneruvoK — imaKa FN-
imérsunut pingikaluardlugo. iper-
tussuseK, igdluarKat åmalo igdlu-
me inoKutigingnut atautsinut i-
nigssiame inuit 20-ussut igdlua-
tungilerneKaraluarput igdlorssu-
arssuarnit nåparsimavingnitdlo,
åmalo misigisimavdlugo europa-
miut naimajuminartitåitut tama-
tigut ituåinångitsut. nunaKarfit
nunaKarfigtut atajuarput Kaja-
Kardlutik KimugseKardlutigdlo,
arfeKardlutik puisseKardlutigdlo
akillngikaluardlune takuneKarsi-
naussunik, inuitdlo tamåkunanl-
tut inuput Den kgl. grønlandske
Handelimit inuniarnermingne ta-
pivfigineKartardlutik, tåussuma-
me igfiautai agssartorneKarner-
mingne 20—30 krunigdle nuname
akiussut atordlugit pisiarineKar-
tarmata. Kalåtdlit-nunåne imaKa
naggatåtigut piniartut nunaKar-
fingnitut ajugaussujumårput. si-
larssuarmiutdlo tupigusutigiu-
mårsimavåt nunap taima miki-
tigissup, pigigsårtuvdle, ukiut
1900-gssåt ingerdlåniarssarisi-
mangmago nunaKarfingne piuku-
nånginerpaussune — atsiortinar-
dluta tåssanimiut Katångutigigi-
vut. savalingmiormiut erKardle-
råvut. kalåleK tåssauvoK Kavdlu-
nåK avangnardleK.
inugtut alianaitsorsiorneK kå-
tuvfingme nunasiaKarnermik a-
kerdlilersuissume åmalo inuit pi-
sinautitaunerénik isumangnaitdli-
saissussume FN-itut itume taku-
neKarsinångorsimavoK anartar-
fingne marranik Kålingne, suliv-
figssuarne, atuarfingne, perKing-
nigssamut tungassune åmalo inat-
sisitigut naligissutsime, taimåi-
ngigpåme påpiaramut agdlangne-
Karsinåungitdlat. inuit tarningine
aningaussalissutigssat piumassa-
rineKarsinåungitdlat inuit aKaja-
rormiugssåine piumassarissatut i-
livdlugit, Kavdlunåtdlo politikerit
tamåna nalusimångitdluinaruna-
raluarpåt sorssungnerssup kingor-
natigut silarssuaK Kalåtdlit-nu-
nånut iperartariaKaleramiko, ima-
lunit 1953-ime tamanut angma-
ssumik Kalåtdlit-nunåt isumaKa-
tigissuteKarfigigavtigo — inuit
tiamane 20.000 sivneKangåtsiar-
tut — Kavdlunångortikumavdlu-
git. tamåna Kalåtdlit-nunånik i-
ngerdlatsinivtine KitiusimavoK
Kitiujuardlunilo, kalåtdlit Kavdlu-
nångortineKarnigssåt. tamåna Ka-
noK naggateKartugssaussoK taima-
ne OKausigssaKartussunit takor-
dlorneKarsimagaluarune nipangi-
narsimåsåput, kalåtdlitdlo aki-
ssugssåussuseKartut soruname a-
Kajarortik erKarsautigåt tarneK
pinago helikopterimik niaKormio-
KarnigssaK erKarsautigingisåina-
ramiko.
Kavdlunåt nikatdlunganerat
tamåna ilåtigut måna nålerpoK.
aKajaroK ulivkårdlune imersima-
vok, tarnerdlo imaKångilaK. ing-
mikortOK nutåK tåssauvoK — på-
sinarpoK åssigingitsunik OKauti-
gineKartarmat — pilersimassoK
peKatigalugit inuit atuartitausi-
mångitsut taimåtaoK silagssorig-
sut — Kalåtdlit-nunåta inusugtai
ikigtut silagssorigsut. aKajaroK
kisiat isumagalugo nålagkersui-
nermik ingerdlatsineK Kalåtdlit-
nunåne atorungnåisaoK, Kinigauv-
fingme matumane Kalåtdlit-nu-
nåta landsrådiata suliniarnermine
„inuk“ aulajangersimassumik Ki-
tiussungortisimavå, åmalo Kav-
dlunåt aulajangersimassumik na-
jugagdlit åmalo ilåninåkut suliar-
tortartut akornåne erKumitsumik
isumaliorneKalersimavoK KanoK
issuseK tungavigalugo, ilåtigutdlo
tamatumunga pissutaugunarpoK
ukiut mardlugsuit Kångiugpata
akigssarsianit akileråruteKame-
rup atulersinaunera. kisiåne Kav-
dlunåt amerdlanerssåine malung-
narnerssauvoK nikatdlunganeK —
Kalåtdlit-nunåta pissusianik ta-
kordluinerdliorneK ukiune ardla-
lingne milliardinik aningaussaler-
sueréraluarnikut, ukiumut 700
mili. kr. atortardlugit, tamåkule
sujunertaKångitsumut atorneKar-
sorinardlutik — tåssame Kavdlu-
nåt ikigtunguåinait måne OKalo-
Katigissama akornåne isumaKar-
figineKartoK periarfigssat iluåni-
tutut. Kavdlunåt ilaisa — ilåtigut
pissortat — inuit nunasiaKarsi-
massut oKalugtuagssartåne ing-
mikortutut pingitsugagssåungitsu-
tut isumaKarfigåt, kinåussuseK
pivdlugo ajornartorsiuteKarneK i-
nungne sivisuvatdlåmik nåmag-
singnigsinaunatigdlo nåmagsing-
nigkumasimångitsune inungne
seKernup tarrinerinik påsingnig-
sinåungitsune, tamatumunalo i-
nuiait ardlåta ingminut atarKineK
ånaisimavdlugo, inuiaitdlo åipåta
aningaussautine ånaisimavdlugit,
ingmingnutdlo atarKeKatigingnig-
ssaraluartik ånaisimavdlugo.
Kavdlunåt avdlat — ilåtigut Ka-
låtdlit-nunåne nangminerssordlu-
tik inussutigssarsiortut ilaisa —
årdlerKutigait isumat, sutorniar-
tarfingnit sutdlivingnitdlo åmalo
avKUsernit teKerKuinit igdloKar-
fingnitunit takugssaunerulersima-
ssut sualugpatdlånginerussumik
pissuseKaraluardlutik landsrådi-
me politikerit inusungnerussut a-
kornåne. Kalåtdlit-nunåt kalåt-
dlinuinaK malungnarsiartorpoK.
canadamio inoKatigingnermut es-
kimunutdlo tungassutigut ilisi-
matoK Hubert Schuurman, må-
nåkorpiaK påsissagssarsiordlune
NungmitoK, ersserKigsumik OKar-
poK neriugdlune issigtormiungor-
saineK kalåtdlit Kavdlunåtdlo a-
kornåne ingerdlalersimassoK. „i-
nuiåussutsimik pingårtitsineK Ka-
låtdlit-nunåta ineriartornerane
ingmikortussugssauvoK pingårtoK.
Kavdlunåt kalåtdlitdlo iliniåsavåt
ingmingnut tuniussagssaKara-
mik.“
Kavdlunåt aulajangersimassu-
mik najugaKartut issigtormiorsa-
gauneK tamåna agdligalugtuinar-
tOK taissarpåt „Kavdlunånut u-
migssuineK". tamåna tungaveKar-
tipåt misigissamingne åmalo ka-
låtdlisut nuånårsaKatigingnerme
atugardliuteKarsinaunigssaK piv-
dlugo politit kisitsisingordlugit
nalunaerssutåine amerdligalug-
tuinartune. mianerssorKUSsutigi-
neKarpoK (erKortumigdlo årKigss.
OKauserissait) igdloKarfingne pøl-
sevognit iserfiginigssait (unui-
ssarfigtut bilit kaligtagåitut angi-
ssuseKarajugtut) unukut sutorni-
artarfingne imigagssap (nal. 17-
imit pisiarineKarsinaulersartup)
kalåtdlit Kavdlunåtdlo misigissu-
sinut suniuneråningarnit, isuma-
liortarnerdlo maligdlugo tamåna
kalåtdlinut suniutilertornerussar-
poK. Kalåtdlit-nunåne angutau-
serneK sukagtikalugtuinartoK ma-
lungnauteKarneruvoK Kavdlunå-
nut angutausernerup agdligalug-
tuinarneranik, ilåtigutdlo tamåna
kamagsårinertut malungnaute-
Kartardlune. Kavdlunåt nangarsi-
maneK ajornakusortitarpåt kalåt-
dlit atoKatigingnermut tungassu-
tigut ilerKuånut tuniuneKarånga-
mik, åmalo ningarneK sangiang-
nerdlunit tamanit ilerKdrineKar-
tardlutik pissutsine kulturimut
tungassutigut taima åssigingissu-
teKartigissune, tamatumane imi-
gagssaK malungnauteKarunardlu-
ne såssussiniutitut silarssuarmut i
tamarmut tungakulugtutut. ta- I
méname åma Danmarkime atu-
gaussorujugssuvoK. kisiåne nivi-
arsiamut nuånarineKartumut so-
KutigingningneK takutitariaKångi-
kaluarpoK igdlOKarfingme Kav-
dlunåjuvdlune issikuneKarnigssaK
sujorKutdlugo.
tigdlingniartarnerit aserorteri-
neritdlo angnertusigalugtuinar-
put, tåssame tigdlingniarfigssat
aserortigagssatdlo amerdlaner-
ssait Kavdlunåt pigingmatigik,
tamånåtaoK Kavdlunånut malung-
narsiartuinarpoK. — pissutsit ta-
méko tamarmik kisitsisingordlu-
git atortugssatut sarKumiuneKå- j
ngitdlat, kisiåne tungavigssauv- |
dlutik Kavdlunåt Kalåtdlit-nunå- !
nltut Kalåtdlit-nunåninermingne
ajorineKarnermingnut misigissag-
ssatut. — uvangåtaoK isumaKar- i
punga tamåko Kånginarsinauna-
git, uvanga nangminérdlunga mi-
sigisimagavkit mardloriardlunga
— taimane erKoriaivunga — u-
natarterujugssuangajangnika ka-
låtdlinit tamatigut tatdlimanit i-
kingnerungitsunit: sujugdlermik
Nungme pølsevognime tusåma-
nerdlugaussume (atuartugssanut
tamaisa tungatitdlugit!), åipagsså-
agdlagtoK:
Mogens Berendt
nigdlo Sisimiut katerssortarfiåne
arfiningornerme Kitigtune, tå-
ssanitdlutik kalåtdlit inusugtut
ardlalingnik untritigdlit, Kavdlu-
nåt åiparit utontassåt åmalo su-
liartortitat kamagsårisinauner-
mingnik sianigissaKångitsut, ka-
låtdlisut OKalugsinåunginerat tåi-
sångikåine.
Kavdlunåt 7—8.000-iussut —
taima amerdlatigilersarput suli-
artortitat aussåkut tikeralerånga-
ta — tåssåuput Kalåtdlit-nunåne
takornartat suliartortitat pivdlu-
git ajornartorsiutit, atuagkiortup
åmalo Kalåtdlit-nunånik påsisi-
massaKardluartup Mads Lide-
gaardip OKautigissåta saniatigut:
ugpernarsautåuput Kalåtdlit-nu-
nånik ingerdlatsinerup kukussu-
neranut. nangminérdlune sang-
miveKatigigsitsineK ajornångilaK
tamatumungalo ilångutdlugit
nangminerssordlune ingerdlatsi-
nerit angnerujartuinartut, Kalåt-
dlit-nunånut ministerip Kanigtu-
kut OKautigisimassai agdliartui-
nartugssatut, tåssaunerujartuinå-
sangmata Kavdlunåt nangminer-
ssordlutik ingerdlatsinere. Den
kgl. grønlandske Handelip sapi-
ngisamik angnertumik niuvertar-
fit iluanåruteKarfigissagkane sa-
pingisamik angnertumik tuniu-
niarssarai pingårtumik Kalåtdlit-
nunåne pigingneKatigingnut (ilå-
tigut pakatsinartumik, tåssa Ma-
nitsume niuvertarfik 2,2 mili.
kruninik akilik tuniuneKarsi-
mangmat kalåtdlinut „brugsfor-
ening“-imut, påsinarsisimavdluni-
le 100 sivnilåginardlugit ilaussor-
talingmut) — kisiåne KGH niu-
vernerme ikiuiniartutut pissuse-
Kartitdlugo Kavdlunåt nunasiar-
torsimassut amerdlanerujartui-
nartut akilerårutitaKångitsunik
aningaussarsiortorujugssuångor-
simåput autdlarnissardlutik akor-
nuteKångitsumik unangmigdler-
nermik åmalo Kalåtdlit-nunåne
inussutigssarsiornikut naligigsi-
taunermik inatsisitigut aulaja-
ngerneKarsimassumik. niuvertar-
fit sulivfeKarfitdlo kalåtdlinit pi-
gineKartut autdlarnerdlåt amer-
dlasut autdlartinardlutik Kavdlu-
nåt Kagdliunerånit misiligtagartu-
nerånitdlo ipitineKartarnerata ka-
låtdline narragsimårneK angneru-
ssok pilersinartarpåt. Kavdlunåt
misigissarput inatsisit — amer-
dlanertigutdlo — pissuserigsårneK
tungavigalugit. akornuteKångitsu-
6