Atuagagdliutit - 02.02.1995, Qupperneq 11

PEQQ1NN1SSAQ
NR. 1 • 1995
Pujortartmmmrit
Kræftens Bekæmpelse pujortarunnaarusuttunut siunnersuutissaqarpoq
Normumi uani tupu pillugu in-
atsisartut peqqussutaat nutaaq
ukiortaamit atortuulersinne-
qartoq sammingaatsiassavar-
put. Sammisassatta ilagaat tu-
patornerup annikillisinniame-
qarnera. Aamma atuarsinnaa-
vat Lissy Skonberg-ip qanoq
ililluni ullormut cigaritsitor-
takkani 40-it 12-ngortissima-
nerai. Illilli pujortartarunnaa-
rusuttut ilagippatsit matumani
siunnersuutit, isumassarsior-
figineqarsinnaasut atuagassia-
mit Kræftens Bekæmpelsen-
ip saqqummiutaanit »Farvel
Tobak«-meersut, atuarsinnaa-
vatit.
Qulequtaq siulleq tassaavoq
PUJORTARTARUNNAAR-
NISSAMUT PISSUTISSAT-
SIALAAT SISAMAT.
ILLIT PEQOISSUTSIT
Misissuinermi paasineqarpoq
pujortartartut tamarluinnanga-
jaasa nalunngereeraat pujor-
tarneq peqqissusermut ajoqu-
siisinnaammat, taamaattorli
pujortarunnaarsimanngillat -
aperineqaraangamillu sooq pu-
jortarunnaarsimannginnersut
taava taakkununnga pingaarlu-
innartuusimavoq akissutissa-
qariissalluni. Akissutaakka-
junnerpaavoq »Qanoq ilinik-
kut toqqutigisussaavarput«.
Akissut kusanaq. Oqaatigissal-
lugu ajornangitsoq - suli peq-
qilluni inuutilluni!
Puakkut kræfteqalersartut
80-90 procentiit tupumik pis-
suteqartinneqarpoq, puakkul-
lu kræfteqarneq ullumikkut
nunarsuarmi kræfteqalissu-
taagajunnerpaatut isigineqar-
poq, iggiakkullu kræfteqaler-
sartut tassaanerullutik pujor-
tartartut.
Oqqakkut, qanikkut iggiak-
kullu nakasukkuttaaq kræfte-
qalersarneq aamma tupamik
pissuteqartinneqarpoq.
Tupatorneq kræfteqalissu-
taaginnarani aamma nappaa-
terpassuamut allanut pissu-
taasarpoq. Nappaatit taakkua
tassaanerupput: kronisk bron-
kitis tassa katsorsameqarsin-
naanngitsumik torluup puan-
nut aqqutaasigut nuaqalersar-
neq (nappaammik taassumin-
nga pissuteqarlutik sulisinnaa-
junnaarsiallit (Danmarkimi)
minnerpaamik affaat taanna
pujortartarnermikkut nappaa-
tigilersimavaat), hals aamma
svælgkatar, puaqarpallaaner-
neq, taqqakkut qerattartoor-
neq (inuusuttuunerup nalaani
taakkualu amerlaqaat ), uum-
mallunneq uummammilu qa-
ratsamiluunniit taqqakkut mi-
littoorneq, nissut taqarsuaasi-
gut milittoomeraq - cigaretsit
niuannik taaneqartartoq - ik-
kikkut aseruuttoorneq aamma
parandentose.
Taamaattumik pujortartar-
tut ullut napparsimaffii 25-50
procentimik annertunerusar-
put.
Tassa imaappoq pujortartar-
tut toqujaameroratarsinnaap-
put. Naatsorsuinerit takutip-
paat Danmarkimi ukiumut
inuit 5.000 missaat tupator-
nermik pissuteqartumik toqu-
jaartartut.
Pujortartarneq nuannersu-
nik taasassaqanngivissomera-
mi? Naagga, peqarpoq. Tupap
soraarunnissaa kingusinaan-
ngisaannarpoq. Pujortartarne-
rup kingunipilui, tassa peqqis-
susermut ajoqutit, pujortarun-
naaruit qaangilertussavatit -
qanorlu issutsit sapaatit akun-
nialunngui qaangiuppata pit-
saanerulissaaq. Ooqattaarissu-
titit naamassutitillu ileqqumi-
suulissapput, nerisassat ma-
marinerulissavatit, timersor-
luamerulissaatit, majuartarfik-
kut qummukartalissaatit qasu-
ngaamak, tupamik pisumik
quersorunnaarlutillu niaqor-
lukkunnaassaatit. Nappaassu-
arnik atuagaqaleratarsinaane-
rit ukiualuit ingerlanerinnaani
millissaaq - taamalu pujortar-
neq ajortut inuunerat qanilliar-
tunerulissavat.
Taamaattumik pujortarun-
naaraluaruit kingusinaarnavi-
anngi latit.
Taattut
Ukiumut ulluni marluinnami
kigutitit qaqortarunaqaat - tas-
sa kigutit nakorsaaniissimallu-
tit kigutitit salitsereeraangak-
kik. Aqaguanili tigutitit kusa-
naalleqqilissapput. Aamma pu-
jortartartut assaat sungaartit-
tarput, amiallu kusanaallisar-
poq qasersunngorluni.
Inunnut ippinnarnerpaagu-
nartoq tassaavoq - ilinnullumi?
- atisavit tupasunninnersuat
anersaartomerillu aamma tip-
innersua. Tipi taanna tipigis-
saatit imaluunniit barber-
sprit-ip peersinnaanngilaat -
aamma pujortareeraangavit ta-
matigut kigutigissartarunan-
ngilatit..
T upap tikka soorunalimi pu-
jortarneq ajortunut ippinnar-
nerpaavoq - qujanartumilli
taakkua qallunaat inersima-
sortaasa affaasa sinneraat.
Nalunngiliuk pujortarneq
ajortup kina kunikkumaneru-
sameraa. Pujortarneq ajortoq
pujortartartorluunniit?
Pujortartarunnaaqiit. Ta-
manna peqqissutsinnut iluaqu-
taassaaq - taattunnullu.
Aninqaasaatitit
Qasseriarlutimmita ima oqar-
pit »Akissaqartinngilakka«?
Qularnanngilaq ataasiaan-
narnaq - soorlu amerlaner-
paartavut taama oqartartut.
Tamannali ilumoorpa? Naat-
sorsorsimaviuk ukiumut ani-
ngaasat qassit tupamut ator-
tarnerlugit - imaluunniit piviu-
soq tamanna nuanniitsoq eq-
qaajumaneq ajorpiuk? Asser-
suutigalugu ullormut 20-nik
cigaritsitortaruit taava ukiu-
mut tusinderpassuit tupamut
atortarsimassavatit.
Pujortarunnaaruit - taava
aningaasat tupamut atugassa-
raluatit immikkoortittakkit -
imaluunniit aningaaserivim-
mut toqqortuigit.
Aningaasat sipaakkatit
amerliartupiluulersut taku-
gukkit nuannaarnerulissaatit -
pujortaruunnaarninnullu aalia-
ngerninnut iluaqutaassalluni.
Pilersaarusiulereerpit ani-
ngaasat taakkua sumut atus-
sallugit?
Inoqatit eqqarsaatigatuqit
Pujortartartut pujortartarput.
Suliffimminni. Ataatsimiikkaa-
ngamik. Ikinngumminni. Biili-
mi. Inunnik ornineqarsinnaa-
suni. Neriniartarfimmi. Neri-
nerup nalaani. Nerereemermi.
Pujortartartut amerlanerit pu-
jortameq ajortut eqqarsaati-
ginnguamagit pujortartarput.
Taamaaliortarput eqqarsaati-
ginnguamagu pujortarneq
ajortut tupap pujuanik ippigu-
suttarmata, isimikkut qullipit-
tarmata, quersortarmata, nia-
qorluttarmata, merianngusar-
mata allarpassuarnillu ippigi-
saqalersarmata. Taamaliornik-
kut pujortarneq ajortut toq-
qaannanngitsumik pujortar-
tunngortittarpatit.
Inunnik allanik ilaqaraanga-
vit qularissanngilat taakkua
ilaat pujortarneq ajortuumma-
ta. Taakkua eqqarsaatigisarpi-
git? Pujortartartuullutit isu-
maqarpit tupap pujuanik tipit-
tumik siaruaaguit ajunngit-
soq?
Inuit allat eqqarsaatiginerat
aamma illit meeqqannut
atuuppoq. Angajoqqaat amer-
lanerit kissaatigaat meeqqami
pujortartalinnginnissaat. Eq-
qaamajulli: Ilaarsinartuummat.
Ullut tamaasa pujortartartutit
meeqqavit takusarpatsit, qula-
rutissaanngingajappoq pujor-
tartalerumaarnissaat. Tassa
meeqqannut akissaassuser-
mik tigummiaqarputit.
ISUMASSARSI ALA TSI AA T
20-t
pujortartarunnaarnissannut
iluaqutissatit:
Pitsaanerpaaq tassaavoq pu-
jortartarunnaavilluni pujortar-
tarunnaarneq, eqqarsaatige-
reersimagukkuli ajornaku-
suussaqisoq taava ullualun-
nguit ingerlaneranni pujortar-
takkatit ikilisikkiartuaakkit.
Isumassarsiat 20-t taalikkavut
ilinnut pujortarunnaavikku-
suttumut siunnersuutaapput -
ilinnullu ullualunnguit ingerla-
neranni pujortartakkaminik
ikilisikkiartuaartitserusuttu-
mut siunnersuutaallutik.
1: Pujortartarunnaanngin-
ninni cigaritsiutitit poortuutis-
siamut poortussavatit juullimi
inuuvimmiluunniit tunissutis-
satut. Pujortarusuleraangavit
poortugaq ammaruk, poortuu-
tissiamilu allakkit massakkor-
piaq sunik suliaqarnerlutit qa-
norlu issutsit, tassa (kamassi-
maarpit, nuannaanngilatit, nu-
annaarpit, puffassimaarpit, eq-
qissisimaarpit allallu) - kiisalu
sooq pujortarusussuseqaler-
ninnut suut pissutaanersut al-
lakkit. Allanissannut periarfis-
saqanngikkuit - assersuutiga-
lugu sulinerit pissutigalugu -
taava pujortaleminnut suut
pissutaanersut eqqaamaniar-
sarisakkit - allattakkillu periar-
fissaqartillutit.
2: Pujortarusulemerit ta-
maasa oqaaseqatigiik una
oqaatigisaruk »Napparsima-
nermit pissaqannginnermillu
peqqissuuneq pissaqamerlu
pitsaanerpaavoq«. Immaqa
ingasaassineruvoq kimeqa-
qaarli. Oqaaseqatigiik taanna
aamma allassavat. Illillu ute-
qattaarlugu oqaatigisaruk.
Taamaaliornikkut sianiginngi-
samik eqqarsaateqarfiit (un-
derbevisthed) sunnissavat, aa-
liangiininni ilinnut iluaqutaal-
luni tapersersuissamik.
3: Susassaaleqineq saariar-
fissaqannginnerluunniit patsi-
saallutik cigaritserpassuit pu-
jortameqartarput. Saariarfis-
saaleqiguit pisuttuarit, eqaar-
saarit, sukkoqanngitsumik
tyggegummitorit imaluunnit
assassorissanik suliassarsio-
rit. Kaloriaqarpallaat nerinar-
veersaartakkit.
4: Eqqarsaatiguuk pujortar-
tartut toqujaarneroratarsin-
naammata. Naatsorsuinerit
takutippaat Danmarkimi inuit
ukiumut 5.000-t tupatortar-
nertik pissutigalugu toqujaar-
tartut.
5: Pujortarusuleraangavit
imminut oqarfigisarit; cigarit-
sip ikinnginnerani 3 minutsini
utaqqeqqaassanga. Arlaanik
suliassarsiupallattarit - imaa-
ratarsinnaammammi pujorta-
rusunnerigaluit puigorit.
6: Sapivikkukku cigaritsip
affaannaa pujortaruk.
7: Kigutigissakulagit tupap
tikka peersinnaaqqullugu - ki-
gutitillu kusanaanneruleqqu-
nagit.
8: Nerisassat puukua igalaa-
mineq cigaritsikunik immerta-
ruk. Pujortarusulemerit ta-
maasa qissimittaruk. Taman-
nali iluaqutaanngippat simee-
riarlugu cigaritsikut tikkat
naakkit.
9: Ulloq pujortarunnaarfis-
sat aaliangiuguk. Ulloq Pujor-
tanngiffik ajunngilluinnartuu-
voq, ullormimi tassani amerla-
suut pujortarunnaartarmata,
soorunami ullu alla toqqarsi-
naavat soorlu ukiortaaq ima-
luunniit aapparpit meeqqavil-
luunniit inuuviat. Sianigissa-
valli sivitsorsaannginnissat.
10: Suliffinni pujortartaruit
taava pujortartarunnaarnis-
sannut aallamiutissannik ul-
lomiik pujortanngiffissamik
toqqaagit.
11: Pisiniaraangavit cigarit-
sinik poortanik (karton) pisisa-
qinak. Pakki ataasiinnaq pisia-
risassavat, aatsaallu taanna
imaaruppat allanik pisisarit.
12: Pujortarunnaavillutitpu-
jortarunnaarsinnaanngikkuit -
pujortartarnerilli annikilliar-
tortikkusullugu - pujortamin-
nut ileqquliussatit allanngor-
tissavatit. Allanik ilaqartillutit
pujortarusunnerusaruit taava
pujortartarit aatsaat kisimiile-
raangavit.
13: Imminut aperigit: »Ilu-
mut cigaritsi una pisariaqartin-
nerpara, imaluunniit; ileqqu-
palaariinnarnerpara?«
14: Aaliangerit nalunaaqutaq
imaalippat aatsaat pujortartas-
sagavit (soorlu nal. 8.00,10.00
il.il.) imaluunniit allatigut
soorlu nal. 9, 11,13 il.il.
15: Ullumanna pujortaqqaa-
gassavit ikinnissaa kinguar-
sartaruk, soorlu ullut tamaasa
akunnermik ataatsimik.
16: Pujortarusuleraluarnerit
tamaasa pujortannginnikkut
aningaasat sipaakkatit ermusi-
mut ikisakkit. Sivitsunngitsoq
ermuseq ulikkaassavat.
17: Eqqarsaatigisaruk pujor-
tameq ajortut puakkut kræfte-
qaleratarsinnaanerat pujortar-
tartunut naleqqiullugu minne-
ralaararsuummat!
18: Cigaritsi pinngitsoorsin-
naajunnaaraangakku ilummut
najuussuinnginissat misilitta-
ruk.
19: Tupat pujortarneq ajuk-
katit pujortarlugit misilikkit.
Imaaratarsinnaavoq tamanna
iluaqutaasoq, ullualunnguillu
qaangiuppata ilinnut pujorta-
runnaarsitsisoq.
20: Aningaasat sipaakkatit
Kræftens Bekæmpelsen-imut
nassiutikkit. Taamaalioruit si-
unertaq pitsaasoq taperser-
sussavat, minnerunngitsumil-
lu imminut.
Pujortarneq ajomerit
attatiinnaruk
Siunnersuutitsialaat 20-t:
Pujortarunnaarsimasuuga-
luit ullormi pujortarunnaarfim-
mit qaammatit pingasuk, arfi-
nillit imaluunniimmi ukioq
ataaseq qaangiukkaangat pu-
jortaqqilersarput. Immaqa su-
leruluttaramik inuttulluunniit
ajornartorsiuteqalersaramik
pujortaqqiliinnartarput. Kisi-
anni peqqissimisaqaat. Taama
atugaqamaveersaarina. Misi-
giguit imminut noqqineq sapi-
livillutit taava qanoq iliuuseqa-
pallagit tupap ilorianartui pin-
ngitsoorumallugit.
1: Qangali kissaatigisartak-
katit akissaqartittarsimanngi-
satilli allattukkit. Taakkua na-
laagut allattassavatit cigaritsit
pakkitut qassitut akeqarner-
sut. Toqqorteriffissannik ani-
ngaasaasiveeqqamik pisigit
imaluunniit suli pitsaanermik
tassa bankbogitaarit aningaa-
sanik tupanut atugassaraluan-
nut toqqorteriffissannik.
2: Pisuttuartarit timersor-
tarlutillu. Pujortartoqarsin-
naanngilaq, soorlu naluutigalu-
ni.
3: Cigaritsip ilinnut nuan-
nersui nuanniitsuilu allattor-
takkit. Allattukkatit ullut ta-
maasa atuartakkit.
4: Innajaartarit makiaartar-
lutillu. Taamaaliortaruit uli-
piinnaq anisassanngilatit - ula-
pittamermi pujortarusu'.ersit-
siinnartarmat.
5: Uffarit. Uffaruimmi pujor-
tarsinnaanaviannginnavit!
6: Assavit suliaqamissaat
pingaartittaruk.
7: Pujumut taarsiullugu ne-
rinerulersimaguit taava pujor-
tarusussutsit ajugaaffigisser-
lugu sanigorsarnissat utaqqis-
suguk.
8: Piffissap ilaani pujortaru-
sulersimallutit misigisimaguit
immiaarartomallu viinnisor-
nallu imigassartoqinak.
9: Sapinngisat riaapertorlu-
gu pujortarfigeqqusaanngitsu-
niittarit.
10: Kigutilerisumukariarlu-
tit tigutitit salitsikkit »kiguti-
taatillu« qaarloriit nuannaaru-
tigikkit. Inussatit sungaartissi-
mappata - taava citronip isse-
ranik tagiartorlugit misilikkit.
11: Pujortartartoq pujortar-
tarunnaaqqullugu ikioruk, taa-
maaliomikkullu pujortartan-
ngittuarnissamut imminut pis-
sussaaffilerit.
12: Allanik eqqarsaateqarta-
rit. Eqqarsaatigisaruk inuullu-
arnerulemissat qanorlu ani-
ngasanik sipaarnerulernissat.
Oqaatsimit peqqinnissamit *-
qassanik oqaasiliorsinnaavit?.
Aaku oqaatsit pingasut siulliit
oqaasiliarisinnaasatit: peqqin-
neq, eqi, issi.
13: Ileqqutoqqatit atorun-
naakkit - allanngortillugilluun-
niit. Nutaanik suliassarsiorit.
Pisarnertut allaanerusunik su-
liassarsiorit.
14: Kaffisussagaangavit atu-
agassiamik, kryds-og-tværs-
imik atuakkamilluunniit assi-
gisaanilluunniit eqqanniitita-
qartarit.
15: Oqaaseqatigiik una oqaa- ^
tigisaruk: »Napparsimanermi'
pissaaleqinermillu peqqilluni
pissaqarlunilu pitsaaneruvoq«.
Taanna allaguk. Uteqattaartas-
savat.
16: Nerereernerup kingoma
pujortarusussutsip ussernar-
tuata akiomissaa sapilerukku
nerereeruit nerrivimmit niku-
eriannguarit - pisuttuarlutillu
imaluunniit sivisuumik cykki-
lerlutik silaannarissarit puatit
silaannarimmik immernias-
sammata, tupap akuutissaanik
toqunartunik immernagit.
17: Cigaritsit taartissarsiuk- *
kit. Tyggegummitorit, agguk-
kanik gulerodetorit, bladselle-
ritorit imaluunniit nutaanik
ingefæritorit. Tupatorusunneq
assersuuunneqarsinnaavoq
oqummiaqarusunnermut.
18: Cigaritsitomak ilummut
anersaaruloorit. Ilummut
anersaaruloorit. Qasukkarit.
Ilummut anersaaruloorit. Qa-
sukkarit. Taamaaliortarit sisa-
mariarlutit/tallimariarlutit.
Tupap pujuanut ulorianartu-
mut taarsiullugu puatit silaan-
narmik minguitsumik immis- *■
savatit. Ilorrisimaarnerulis-
saatit - qasukkarnerulerlutillu.
19: Pujortartarsimasumut
sianerit. Taassuma ajornartor-
siut ilisimaarigamiuk ikiorsin-
naavaatit tapersersorsinnaal-
lutillu, immaqa isumassarsia-
latsianik qanoq ililluni pujor-
tartaqqilinnginnissamut tun-
ngasunik.
20: Misissuisimanerup tak-
utippaa pujortartartut pujor-
tarneq ajortuninngarnit imi-
gassartornerusarmata, biiler-
lutik ajunaarnerusoqartarma- v
ta, avinnerusoqartarmata, su-
liffimminnik nikerarnerusar-
mata napparsimanerusarmata-
lu - taamaattumik pujortartaq-
qilernissannut ataasiinanngua-
milluunniit pissutissaqanngi-
vipputit. Pujortartaqqileqinak!
(Piumassuseqaruimmi sapin-
ngilat).
PEQQINNISSAQ-p pujor-
tartarsimasut attavigerusup-
pai. Qanoq ilillutit pujortarta-
runnaarsimavit. Misilittakkatit
pujortartarunnaarusuttunut
ingerlateqqikkit. Unnga alla- *
git: PEQQINNISSAQ, Box 39,
3900 Nuuk. Att: Laila Ram-
lau-Hansen.