Atuagagdliutit - 02.02.1995, Qupperneq 13

NR. 1 • 1995
PEQQINNISSAQ
HW-p tmilmmm
alapermaseme^assaacl
Kalaallit Nunaanni HIV-p tuniluunnerata alapemaanniameqamerani Sisimiut
malitassatut siunnersuutigineqarpoq
Grønlandsmedicinsk Sel-
skab-ip Kalaallit Nunaanni im-
mikkoortortaani ippassingami
ataatsimiittoqamerani inuit
paasisimannilluartut erseqqis-
sarpaat HIV-p tuniluunnerata
alapernaanneqarnissaa ani-
ngaasaqamikkut sulisoqarnik-
kullu pisariaqartitsiffiusoq.
Peqqinnissamut Avatangii-
sinullu Pisortaqarfik siunner-
suisartunik pilersitsivoq, taak-
kulu HrV/AIDS-imik pina-
veersaartitsinerup naleqqun-
nerpaamik ingerlanneqamis-
saa misissuiffigisussaavaat.
Suleqatigiissitami tassani ilaa-
sortaapput nakorsaaneq Flem-
ming Stenz, kinguaassiutitigut
nappaatinut nakorsaaneq Ellis
From, pinaveersaartitsiner-
mik peqqinnissamillu siuar-
saanermut immikkoortortami
pisortaq, kigutilerisuuneq
Frank Senderovitz, professor,
nakorsaaneq dr.med. Jens Ol-
sen Nielsen Hvidovre Hospi-
tal-imeersoq aamma ilisimatu-
sarnermi professori, dr.med.
Mads Melbye Statens Seru-
minstitut-imeersoq. Suleqati-
giissitap siullermeerluni ataat-
simiinnerani Grønlandsmedi-
cinsk Selskab ilaasortanik
ataatsimiigiaqqusisuuvoq.
Peqqissaasut, peqqissaasu-
nut ikiortit, nakorsat, nakor-
saanerit, aaviisarfinni sulisut
aammalu Pqqinnissamut Ava-
tangiisinullu Pisortaqarfiup pi-
naveersaartitsinerup peqqis-
saanerullu siuarsameqamera-
nut immikkoortortaani sulisut
annertunerulersinneqarnera-
tigut tunillaassuineq.unitsillu-
Annertuunik
anguniagaqarneq
Ataatsimeeqataasut isumaqa-
tigiissutigaat Kalaallit Nunaan-
ni HIV-p tuniluunnera killiler-
simaarniarlugu alapernaarsui-
nissamut periusissaliortoqar-
nissaa pisariaqartoq.
- Imaassinnaavoq tunillaas-
suisunik ujaasisamerup
innameqarsinnaasoq, Mads
Melbye oqarpoq.
Ataatsimeeqataasut oqarne-
rattut alapernaarsuinermut
periusissatut HIV-mik tunil-
latsissimanerlutik misissortit-
tut tamarmik nalunaarsorne-
qartalissapput, tamannalu su-
miiffinni ataasiakkaani nakor-
sat nakorsaanerullu suleqati-
giinnerisigut ingerlanneqas-
saaq. Ataatsimiinnernuttaaq
peqataasut erseqqissarpaat na-
korsat kisimik suliamik tama-
tuminnga isumaginnittuutin-
neqassaanngitsut, kisiannili
annertuunik anguniagaqalin-
nginnermi qitiusumik aallaa-
vissamik pilersitsinissaq pisa-
riaqartoq.
- Qitiusumik aallaavigisas-
saq taanna atorlugu qulak-
keemiarneqassaaq tunillaas-
suineq annertusissagaluarpat
suliassat suunerisa ilisimane-
qareernissaat, isumagalu ma-
lillugu Sisimiuni misilittagaa-
reersut suliniamermi uani ma-
HIV/AIDS-ip oqallisigineqar- litassatut atorneqassasut,
nissaa soqutigalugu ataatsimii- Mads Melbye oqarpoq.
giarput.
Ap or (issat amerlaqaat
- Tunillaassuinerup akiomiar-
nerani aporfissagut amerla-
qaat, Jens Ole Nielsen oqar-
poq. - HIV-mik tunillatsinneq
erngerluni nakorsiuttariaqar-
tartunik malunniuteqarneq
ajorpoq. Taamaammat peqqin-
nissaqarfimmi nappatip tunil-
laassuunnera annikillisimaar-
tinniarlugu suliniutaasartut
sakkortusinissaat pisariaqar-
luni. Ajornartorsiutaasorli tas-
saavoq inuit ataasiakkaat pina-
veersaartitsisussanngortar-
mata, takusinnaasarpullu ma-
lillugu ajortorujussuarmik
ingerlasinnaasarpoq, Jens Ole
Nielsen Sisimiuni inuit arfineq
pingasut HIV-mik tunillatsis-
simasut piffissap sivikitsuin-
naap ingerlanerani nassaarine-
qartut pillugit pisimasunut in-
nersuussilluni oqarpoq.
- Tunillaasartut ujarneqar-
tarnissaat taamatullu tunillat-
sissimasut sunniiffigilluarne-
qartarnissaat pingaaruteqarlu-
innaipoq. Tunillatsissimasut
oqaloqatiginiartamerat tamati-
gut ajornaatsuinnaasarunan-
ngilaq. Taamaammallu attave-
qarfiginissaat pisariaqarpoq.
Inissaannik pissarsiornerini
ikiomissaat nappaataallu pillu-
gu ilisimatinneqartarnissaat
pisariaqarluni. Massakkullu
suliniarfigilereernissaat aam-
ma pisariaqartunut ilaalluni.
Aaqqitsitsisinnaasunik nas-
saarsiomermi aallartiffigisa-
mut utertoqarsimanera paasi-
neqarsimalerpoq. Kapuutissa-
tut nassaarineqartoq iluaqu-
taanngitsoorpoq. Taamaam-
mallu aallaqqaataaniit aallar-
teqqittariaqalerluta, Jens Ole
Nilsen oqarpoq.
Suleqatigiinneq
Dronning Ingrids Hospitalip
nakorsiartarfiani nakorsaq
Gert Mulvad ataatsimiinner-
mut peqataasut erseqqissaati-
gaa Kalaallit Nunaanni HIV-
mik tunillatsissimasut nuna-
nut allanut naleqqiullugu utoq-
qaanerusartut. Agguaqatigii-
sillugu ukiui 40-t missaanniip-
put.
- Kinarpiaq pinaveersaartit-
sivigissallugu ilisimanissaa pi-
ngaarluinnarpoq. Isumaqarpu-
ngalu tunillatsissimasunik
ujarlertarnerup pitsaavallaan-
nginnera paasillugu nuannee-
qisoq. Isumaqarpungalu inun-
nik isumaginnittoqarfik peq-
qinnissaqarfillu suleqatigiin-
nermik aallartitsisariaqartut,
suleqatigiinnerallu HIV/
AIDS-imut taamaallaat tun-
ngasariaqanngitsoq, Gert Mul-
vad oqarpoq.
Ataatsimiinnermut peqataa-
sut oqatigaat Kalaallit Nunaan-
ni »ullormik misissortiffissa-
mik« atuutsitsisinnaaneq peri-
arfissaqartoq. Kisiannili ataat-
simeeqataasut isumaqaataane-
rat tamakkiisuunngilaq, Ka-
laallimmi Nunaanni misissor-
tinnissamut piumassuseqar-
neq annertoorujussuummat.
Ukiumut inuit 10.000-it mis-
saanni misissortittarput. Aam-
mattaarli arlalissuarnik misis-
sorteqqittoqartarnera peqataa-
sunit ilimagineqarpoq. Taa-
maammallu nalunaarsuisoqa-
lernissaa pisariaqarpoq, taa-
maalillunimi kikkut misissor-
tissimanersut takuneqarsin-
naalissaaq.
Tamatumunngali nakorsaa-
nerup Flemming Stenz-ip ilisi-
matitsissutigaa nalunaarsuif-
fimmik taamatorpiaq atorne-
qartussamik aallarnisaasoqale-
reermat.
Kinguaassiutitigut
nappaatit
Tunillatsissimasunik ujarler-
nermi qanoq iliortoqartarsin-
naanersoq pillugu oqallinneq
uummaarissumik ingerlanne-
qarpoq. Siunnersuutaasunullu
ilaavoq aaviisartut nuna ta-
makkerlugu angalaartillugit
aaviisaqattaartinneqamissaat.
Takornarissat avaaniillu tike-
raat allat tikinnginneranni aa-
verlugit misissorneqartarnis-
saat siunnersuutigineqarpoq.
Ataatsimeeqataasullu tamar-
miullutik isumaqarput taman-
na atuutsinneqarlualersinnaa-
soq, Kalaallimmi Nunaanni su-
miiffiit ikittuinnaat HIV-mik
tunillatsissimasut ornittar-
paat.
Nuna tamakkerlugu nakor-
saanerusimasup Jørgen Bøg-
gild-ip HIV/AIDS-ip kinguaas-
siutitigut nappaatitut taane-
qannginnera mamiasuutigine-
rarpaa.
- Inuit misissuiffigineqar-
tussat misissomeqarnissartik
akuerisinnaappassuk aatsaat
misissuisoqartarnera nuan-
niippoq. Isumaqarpungalu in-
atsisartuni aalajangerneqarta-
riaqartoq HIV/AIDS gonore-
sulli kinguaassiutitigut nap-
paatit pillugit inatsimmut ilan-
ngunneqartariaqartoq. Inuim-
mi misissortinnissartik akue-
risarpaat. Tamannalu folketi-
ngimit akuerineqaqqaartaria-
qanngilaq, taamaammallu inat-
sisartunit aalajangiiffigineqar-
nissaa akornutissaqarani, Bøg-
gild oqarpoq.
Tamannali Jens Ole Niel-
sen-ip isumaqatiginngilaa.
- Inuit tarrarsomiaraangat-
sigit aamma apereqqaartarpa-
gut. Imaanngikkaluarpoq iti-
gartitsisartut. Kisiannili tunil-
laassuinermik ingerlatsiteq-
qinnginnissamut akisussaaffe-
qamerat qimassanngilarput.
Aammami inuit qanoq pinear-
nertik paasisaqarfigisassagu-
nikku pissusissamisuuginnar-
poq. Aamma inuit allagaannar-
tigut sunnersinnaanngisat or-
nillugit oqaloqatiginissaat
inerteqqutaanngilaq. Misilit-
takkakka malillugit inuit tun-
ngavilersuiffigilluameqaraa-
ngamik itigartitsineq ajorput.
Tamannami nammineerlutik
oqartussaaffigisarpaat, taa-
maakkaluartorli kikkut tamar-
mik HIV-mik tunillatsissima-
nerlutik misissomeqamissa-
minnut neqeroorfigineqartari-
aqarput. Tassanili inuit peq-
qinnissaqarfimmut attaveqar-
tut kisimik eqqarsaatigineqar-
tariaqanngillat, Jens Ole Niel-
sen.
Inuit aalajangersimasut
puigukkat
Chefdistriktslæge Rene Bir-
ger Christensen-ip Jens Ole
Nielsen oqarmat kikkut tamar-
mik HIV-mik misissuiffigine-
qamissamut neqerooruteqar-
figineqartariaqartut isumaqati-
gaa.
- Tamatumunnga atatillugu
innuttaasuni inuit aalajanger-
simasut »puigorluinnameqar-
tarput«. Tassaasarput meeq-
qat saaffigisatta angajoqqaavi.
Aammalu Brugsen-ip saavani
nikorfaannartartut. HIV/AIDS
pillugu paasiniaatitsinitsinni
aallavissatsinnik nassaamiar-
tariaqarpugut, Rene Birger
oqarpoq, taassumalu aamma
erseqqissaatigaa tunillatsissi-
masunik ujarlernerup pitsan-
ngortinneqamissaa aammat-
taaq aningaasanik akeqartus-
saammat.
Nakorsat tungaanniit anner-
tunerusumik suliaqartoqan-
nginneranut peqqutaasoq pil-
lugu Rene Birger Christensen
imatut oqarpoq:
- Suliassagut amerlavallaa-
reersut misigisimavugut.
HIV/AIDS pillugu pausititsinmneg
Kalaallit Nunaanni HIV-p tuniluunnerata unitsinniameqamerani siunnersuisartut
ikiortigineqassapput
Pinaveersaartitsinermik peqqinnissamillu siuarsaanermut
immikkoortortami pisortaq Frank Senderovitz: - Aamma
qitiusoqarfimmi piareersimatitaqarnissarput pisariaqar-
tussaavoq, soorlu atortussanik. Nunap immikkoortuisa or-
nitassatta tamarmik atortussanik piareersimasoqareernis-
saat naatsorsuutigisinnaanngilarput. Sumiiffinnimi assi-
giinngitsuni HIV-mik tunillatsissimasunik nassaarnissap
tungaanut ukiorpassuit ingerlasinnaapput.
Kontorchef i afdelingen for Forebyggelse og Sundhedsfrem-
me, Frank Senderovitz: - Det er også nødvendigt, at vi cen-
tralt har et beredskab parat med for eksempel materialer.
Man kan ikke forvente, at alle distrikter har et beredskab
klar. Der kan jo gå år mellem fund etf HIV de for skellige
steder. (Ass./Foto: Knud Josefsen)
Kalaallit Nunaanni HIV-mik
tunillatsittoq siulleq 1984-imi
nalunaarsomeqarpoq, taama-
nilu paasineqarpoq tunillatsit-
toq taanna anguteqatiminik
atoqateqartartuusoq. Tamatu-
mali kingomagut Kalaallit Nu-
naanni tunillatsittartut amerli-
artulerput, ukiunilu tulliuttuni
arnat angutinik angutillu ama-
nik atoqateqartartut ilanngul-
lutik tunillanneqartalerlutik.
Taamaammat siunnersuisar-
tunik pilersitsisoqarpoq, taak-
kulu HIV-p tunillaassuunnera-
ta unitsinniameqamerani im-
maqaluunniit annikillisinniar-
neqarnerani malitassiuisus-
saapput.
Siunnersuisartut ukiumut
ataasiarlutjk ataatsimiittartus-
saapput, taakkununngalu ilaa-
sortaapput nakorsaanerit im-
mikkut ilisimasallit, kinguaas-
siutitigut nappaatinut nako-
saaneq, pinaveersaartitsine-
rup peqqinnissallu siuarsaaffi-
gineqarneranut immikkoor-
tortami pisortaq aamma Dan-
markimeersut marluk, tassaa-
sut Jens Ole Nielsen Hvidovre
Hospital-imeersoq aamma
Mads Melbye Statens Seru-
minstitut-imeersoq.
Allaffimmi pisortaq Frank
Senderovitz oqaluttuarpoq:
- Suliassaqarfimmi tassani
nutaarsiassaqartuartarpoq,
taamaammallu suliamik pine-
qartumik akuttoqatigiissaartu-
nik saqqummiisamissaq pi-
ngaaruteqarpoq, suliallu tun-
ngavigalugit ullumikkomit al-
laanerusunik aalajangiisoqar-
sinnaalluni. Kalaallit Nunaata
iluani tunillaassuinerup pin-
ngitsoortinniarneqarnera
anguniakkat annersarilluin-
narpaat.
Qanoq ititluni
Siunnersuisartut Kalaallit Nu-
naanni tunillaassuinerup pin-
ngitsoortinneqamissaanut
anguniakkat qanoq iliornikkut
anguneqarsinnaanersut misis-
suiffigisussaavaat.
- Suliassaqarfiit amerlane-
rusut sulinermut peqataatin-
neqalersinnaanissaat anguni-
artariaqartunut ilaavoq. Taak-
ku tassaasinnaapput inunnik
isumaginnittoqarfik imaluun-
niit atuarfeqarfik, Frand Sen-
derovitz siunnersuisartunik
siullermeerluni ataatsimeeqa-
teqareernermi kingorna oqar-
poq.
- Suliamimi tassani peqqin-
nissamut tunngasut kisimik
pineqanngillat, inuiaqatigiin-
nulli tunngassuteqartut aam-
mattaaq pineqartunut pingaa-
ruteqarluinnartunut ilaaput.
Meeqqat inuuusuttullu, anga-
joqqaat immaqalu inuit inuia-
qatigiinni ajornerusumik inis-
sisimasut sunniuteqarfiginiar-
lugit suliassat annertungaatsi-
artut ingerlattariaqarput.
Aammattaaq tamatumunnga
atatillugu suliassanik ujarler-
nerunissaq pisariaqarluinnar-
luni.
- Aamma qitiusoqarfimmi
piareersimatitaqarnissarput
pisariaqartussaavoq, soorlu
atortussanik. Nunap immik-
koortuisa omitassatta tamar-
mik atortussanik piareersima-
soqareernissaat naatsorsuuti-
gisinnaanngilarput. Sumiiffin-
nimi assigiinngitsuni HIV-mik
tunillatsissimasunik nassaar-
nissap tungaanut ukiorpassuit
ingerlasinnaapput. Taamam-
mallu qitiusoqarfimmiit ikior-
tissanik pissarsiniarsinnaanis-
saq pingaaruteqarluni.
AttaOeqatigiinnissaq
pingaaruteqarpoq
- Tamatumalu saniatigut inuit
tunillatsissimasut attaveqarfi-
gilluarnissaat pingaartinneqar-
poq. Misissuisarnerup akutto-
qatigiissaakkamik ingerlanne-
qarnissaa naleqqunnerussaaq,
taamaaliornikkummi tunillaas-
suisoqarnersoq paasilluarne-
qarsinnaanerussaaq. Inuit tu-
nillatsissimasut attaveqarfigil-
luarnerisigut tunillaassuine-
rup killilersimaamissaa periar-
fissaalluartunut ilaavoq. Ta-
mannalu Sisimiuni misilittaga-
qarfigineqareerluni angusa-
qarfiulluarpoq.
- Sisimiuni HIV-mik tunil-
latsissimasut arfineq pingasut
nassaarineqarmata paasisat
nuanniikkaluaqisut suliniarlu-
artoqarsimavoq. Tunillatsissi-
masut nassaarigaangamikkit
attaveqarfigillualertarpaat.
Taamaalillunilu tunillaassui-
nissaq killilemeqarsimalluni.
- Sisimiuni misilittagaareer-
sut Kalaallit Nunaanni HIV-mi
tunillaassuineq killilersimaar-
niarlugu suliniutitta ingerla-
teqqinnerini atorluarsinnaava-
gut, Frank Senderovitz oqar-
poq.