Tíminn - 01.02.1976, Blaðsíða 16

16
TÍMINN
Sumiudagur 1. fcbrúar 197«.
FYRIR NOKKRUM mánuðum
kom Esra S. Pétursson læknir
hingað heim til tslands eftir
margra ára dvöl á erlendri
grund. Við íslendingar hljótum að
fagna i hvert skipti sem það ger-
ist að maður, sem dvalizt hefur
erlendis, snýr heim til þess að
starfa hjá okkur hér i fámenninu,
og það á ekki si'zt við, þegar um
ágæta visindamenn er að ræða.
Við bjóðum lækninn og fjölskyldu
hans velkomin heim, en um leið
langar okkur að fræðast ofurlitið
og leggja fyrir Esra nokkrar
spumingar:
— Hvar dvaidist þú á meðan á
útivistinni stóð?
— Að þessu sinni var ég alltaf i
New York. Við dvöldumst þar
samfleytt i nær fjórtán ár. En
samtals hef ég átt heima i Ame-
riku i tuttugu og sex ár. Ég ólst
þar upp frá tveggja ára aldri, og
það villoftfara svo.að menn leita
á þær stöðvar, þar sem þeir hafa
alizt upp. Ég lærði bæði málin, is-
lenzku og ensku, svo að segja
jöfnum höndum, strax á barns-
aldri, og þvi var eðlilegt að ég
leitaði mér framhaldsmenntunar
i Ameriku, heldur en til dæmis i
einhverju Evrópulandi. En
ástæðurnar til þess að ég fór til
New York að þessu sinni voru
margar. A mér sannaðist vist það
sem Freud hélt fram á sinum
tima, að gerðir manna ákvörðuð-
ust ekki af einni orsök, heldur
mörgum.
ið er nóg til þess að komast yfir
fjármuni á ymsan ólöglegan hátt,
stela, ræna og rupla. bað þurftu
ekki endilega að vera peningar,
sem þeir sóttust eftir, heldur ým-
isskonar verðmæti, sem hægt var
að breyta i peninga, eða einfald-
lega hafa bein vöruskipti á stoln-
um gripum annars vegar og eitri
hins vegar. En til þess að slik iðja
geti þrifizt svo nokkru nemi, þarf
að vera fyrirhendi mikið þéttbýli,
helztekki minna en milljónaborg.
— Ilvaða sálrænar veilur eru
algengastar hjá þeim, sem neyta
eða hafa neytt heróins að stað-
aldri?
— Það er ákaflega breytilegt.
Sennilega er meirihluti nautna-
lyfjasjúklinga, — sérstaklega i
löndum þar sem slikt er strang-
lega bannað — svokallaðir geð-
villingar eða psykopatar, en þar
sem meira frjálsræði rikir, er
þetta ekki eins greinilegt. Þar
geta taugaveiklaðir og geðveikir
menn auðveldlega fundizt i hópi
eiturly f jasjúklinga.
Við getum tekið áfengissýkina,
sem lika er nokkurs konar
nautnasýki, sem dæmi, en hún er
mjög útbreidd i Bandarikjunum
og fleiri svokölluðum menningar-
löndum. Þar sem áfengissýki er
mikil, hefur það komið á daginn,
að persónuleikatilbrigðin ná yfir
geysistórt svið. Jafnvel heilbrigt
Glimt við
heróinneytendur
— Það er kannski fróðlegt að
spyrja, hvað þú hafir verið að
gera i Ameriku allan þennan
tima?
— Ég starfaði allan timann sem
geðlæknir, og lagði auk þess
stund á sálgreiningu, fyrst sál-
greiningarnám, og þar mun vera
að leita annarrar höfuðástæðunn-
ar til þess að ég fór til útlanda, og
þá sérstaklega til New York, þar
sem sálgreiningin stendur einna
hæst sem visindagrein.
Fyrstu tiu árin fékkst ég mest
við lækningu fikniefnasjúklinga •
einkum heróinneytendur en'jafn-
framt við aðra geðsjúklinga og
taugaveiklaða eða geðveila, og
byrjaði svo jafnframt sálgrein-
ingarnáminu að stunda eigin
sjúklinga á eigin stofu. — Hitt
hafði verið urinið á sjúkrahúsum.
Fyrst var lækningastofa min á
Park Avenue, en siðar á heimili
minu.
— Það hefur verið mikið af
heróinsjúklingum og öðrum eit-
urlyfjaneytendum þarna?
— Já, eftir þvi sem þjóðir verða
fjölmennari og borgir stærri, þvi
meira ber á alls kyns nautnasýki,
glæpum og öðrum erfiðum við-
fangsefnum þeirrar tegundar.
Það ereins og milljónaborgir sogi
slikt til sin og veiti þvilikum lifn-
aði ákveðin vaxtarskilyrði. Ef við
tökum til dæmis þá sem neyta
heróins, þá þurfa þeir mikið fé til
þess að standa undir eiturkaup-
um sinum; og þvi er þeim nauð-
synlegt að vera þar sem svigrúm-
fólk getur tekið þátt i þessu lika.
Meðalaldur
eitu rly fj a n ey tend a
fer lækkandi
— Menn sækja auðvitað i hinar
margvisiegustu tegundir eiturs?
— Já. Við fengumst eingöngu
við heróin-neytendurna þessi tiu
ár, en það bar alltaf meira og
meira á þvi að menn fengju sér
ekki eingöngu heróin, heldur
ýmsar aðrar tegundir lyfja,
svefnlyf, LSD, marijuana, hass ,
kókain og fleira og fleira.
Fyrstu árin eftir 1962 var mjög
algengt að við sæjum sjúklinga,
sem neyttu eingöngu heróins, en
siðar fór það minnkandi, og á sið-
ari árum var hitt orðið algengara,
að menn neyttu margra annarra
lyfja. Jafnframt fór aldur eitur-
lyfjaneytendanna sifellt lækk-
andi. Um 1962 mun meðalaldur-
inn hafa verið um það bil þrjátiu
ár, en um og upp úr 1970 var hann
kominn niður i tuttugu ár, eða ná-
lægt þvi.
— Hversu lengi eru menn að
verða að aumingjum af að neyta
heróins að staðaidri?
— Það tekur yfirleitt skamman
tima. Flestir venjast mjög fljótt á
neyzlu þessa eiturs, oftast á örfá-
um vikum. Ef við tökum enn
áfengið til samanburðar, þá getur
það tekið menn tiu ár eða svo að
verða verulega illa úti af völdum
áfengisneyzlu, en heróinið er ekki
nema tiu mánuöi að valda álika
skaða. — Hér á ég við það, að
menn glata atvinnu sinni, fjöl-
skyldu og annarri borgaralegri
aðstöðu, en leggjast ,,i strætið”
og verða rónar. Næsta stig er svo
þegar fólk gripur til alls konar
glæpsamlegra aðferða til þess að
„Fólk býr óvíða
við eins
þroskavænleg
skilyrði og hér”
segir Esra S. Pétursson
læknir, sem dvalizt hefur
erlendis um langt árabil
afla sér tekna — til eiturkaupa.
Stúlkurnar leggja gjarna stund á
vændi, en piltarnir ræna og stela.
— Fyrr eða siðar er þetta fólk
svo orðið andlegir og líkamlegir
sjúklingar, sem eiga ekjd annars
staðar heima en á sjúkrahúsum?
— Sumir geta enzt furðulengi,
þrátt fyrir slikt liferni. Margir
lenda i vörzlu lögreglunnar, en
þeim er þá oft gefinn kostur á þvi
að fara á sjúkrahús og vera þar
um tima sér til lækninga. Þeir
mega með öðrum orðum velja á
milli fangelsis og sjúkrahúss.
Allt var reynt,
sjúklingunum
til hjálpar
— Þetta kynni að vera nógur
t milljónaborgum stórþjóðanna er margra kosta völ. Vfst eru þar tækifæri til þess að njóta hámenning-
ar, en lika ærnar hættur, svo aö segja viö hvert fótmál. Og hætt er við að íslendingum, sem alizt hafa
upp við mikiö frjálsræöiog olnbogarými, myndi þykja þröngt um sig i borg eins og til dæmis New York,
þar sem þessi mynd er tekin.
skammtur af óhugnaði i bili. En
ég mætti þá kannski spyrja næst,
hvaðhægt sé að gera fyrir þetta
vesalings fólk?
— Satt að segja var allra ráða
neytt. Sérstaklega þóttu hóplækn-
ingar vænlegri en einkalækning-
ar, þegar fram i sótti. Og sál-
greining eða sállækningar gefast
ekki vel við þessa tegund sjúkl-
inga. Þeir kunna betur við sig i
sinum eigin hóp, og ef þeir eru til
dæmis tiu saman i hóp hjá lækn-
inum eða ráðgjafanum, geta þeir
gjarna talað frjálslega og óhindr-
að og grandskoðað vandamál sin
og smám saman komizt til betri
skilnings á þeim. Auk þess er
þeim veitt ýmiss konar menntun,
bæði bókleg og verkleg. Þannig
vorum við með sex mismunandi
iðngreinar, sem kenndar voru, og
sérstakir kennarar leiöbeindu við
tómstundaiðkun af ýmsu tagi.
Var þá sá háttur haföur á, að láta
nemendurna stunda iðnnám sitt á
daginn, en leikfimi, tónlist og
annað slikt á kvöldin. Margir,
sem ekki höfðu lokið gagnfræða-
prófi.gátu gert þaö þarna, og sér-
stakt starfslið hafði það verkefni
meö höndum að útvega fólkinu
vinnu og aðstoða það við atvinnu-
leit á hinum almenna vinnumark-
aði. Þetta gerðist aðallega sein-
asta mánuðinn, sem sjúklingarn-
ir voru hjá okkur.
— Já, vel á minnzt: hversu
langan tima tók þessi mcöfcrð?
— Flestir voru undir smásjá
okkar i niu mánuði. Var þá oít
farið þannig að sfðasta mánuðinn,
að sjúklingarnir voru á sérstakri
sjúkrahúsdeild á daginn, en fóru
til vinnu á kvöldin, á meðan þeir
voru að venjast almennum störf-
um og að taka þátt i borgaralegu
lifi.
— Þannig hefur verið hægt að
hjálpa inörgum?
— Já, já, ekki er þvi að neita.
Þar sem talið var að einungis þrir
af hverjum hundrað næðu bata án
læknishjálpar, var algengt að það
væri þriðjungur, og stundum
meira, sem tókst aö hjálpa, að
minnsta kosti um stundar sakir.
Margir féllu og þurftu að koma
oftar en einu sinni, en slikt er
mjög algengt, og þarf ekki eitur-
lyfjaneytendur til. Allir vita, að
sjúklingar þurfa oft að fá læknis-
meðferð oftar en einu sinni, áður
en þeir fá fulla bót meina sinna.
— Vildi þetta fólk láta hjálpa
sér aftur, eftir að það hafði reynt
lækningu, en svo orðið fótaskort-
ur á svellinu?
— Það er talsvert upp og ofan.
Sumir börðust alltaf gegn öllum
lækningum og lækningatilraun-
um, og þótt þeir fylgdust með,
gerðu þeir það einungis i þeirri
von að þeir myndu fljótlega
sleppa og vera lausir allra mála
óg þyrftu ekki framar neitt við
okkur að tala. En þegar þessir
menn komu til okkar öðru sinni
virtust þeir öllu jákvæðari og
móttækilegri, sem vel gat stafað
af þvi, að þá voru þeir kunnugri
öllum aðstæðum hjá okkur og
ekki eins kviðnir og i upphafi.
Sálræn vandamál
og
lækning þeirra
— Þú minntist áðan á sállækn-
ingar. Viltu ekki segja lesendum
okkar meira um þær?
— Sállækningar fara, likt og
sálgreining, aðallega fram i við-
tölum læknis og sjúklings. Oftast
er það þá þannig, að sjúklingur-
inn talar, en læknirinn hlustar.
Smám saman er sjúklingurinn
farinn að tala um persónuleg
vandamál sin, sem hann hefur ef
til vill aldrei getað talað um við
neinn fyrr á ævinni, allra sizt it-
arlega og rækilega, og jafnvel
ekki getað gertsér grein fyrir þvi
sjálfur, hvað undir niðri bjó hjá
honum sjálfum. Undirvitund okk-
ar er ákafiega merkilegt fyrir-
bæri. Vafalaust ræður hún eins
miklu, ef ekki meira en sjálf vit-
undin, sú sem okkur er meðvituð.
Margt af .þessu fólki á eríitt
með að tjá sig við aðra, kunnuga
jafnt og ókunnuga. en smám
saman sækir það i sig veðrið og